The American writer, Cate Lineberry: “The secret Rescue”- is a story of a courage journey across not only a foreign landscape, but the topography of the Albanian human spirit as well”/
Cate lineberry’s first book, The Secret Rescue is An Untold story of American Nurses and Medics Behind Nazi Lines, was and Edgar Award nominee for the best Facts Crime and #1 Wall Street Journal bestseller. This incredible books tells one of the most remarkable forgotten stories of World War II.Thirty Americans, including thirteen nurses, crash landed in Nazi-controlled Albania and British Intelligence officers. The riveting details of their narrative remained classified, the full story never told-until now. In November 1945, twenty-six American Army Airforces flight nurses and medics boarded a military transport plane headed toward the front lines in Italy to evacuate wounded and sick troops. The plane was caught in a violent storm and thrown off course and into the path of German fighter planes.Without a working radio or compass, the crew was forced to land in a wild, unknown terrain: Albania.Under Nazi control this brutal and poverty-stricken country was rife with chaos and danger. With the one gun among them, they began their months-long fight to survive. In the midst of a severe winter, the Americans faced life-threatening dangers: near –deadly German attack, hunger and sickness, and the constant threat of capture by the Nazis. Always on the move, the Americans hid at night with courage of the Albanian villagers, who shared what little food they had and risks death to help them. The stranded group’s only hope for rescue was putting their faith on officers working for clandestine British and American organizations.The daughter and granddaughter of nurses, the American author Cate Lineberry tells the harrowing tale of the survivors of 1943 plane crash in nazi-occupied Albania. Fear of endangering those who helped them led to the survivors to keep their story secret for years.The secrecy was to protect the Albanian people, Albanian partisans and Albanian villagers who had helped the American crew of nurses and medics, and to protect the means of escape for future downed airmen. After the war, EnverHoxha became the ruthless dictator of Albania and the americans survivors were concerned that if they named the Albanians whosaved their lives, they would be killed. The survivors later learned that one of the partisans who helped them,-KostaqStefawas imprisoned shortly after the war and was eventually executed. Now in this interview, author Lineberry tells us,- why’s- she wrote this tale of the uncommon bravery of everyday people— Americans and Albanians,—who faced extreme challenges during such a dark time in the world’s history. Everything in the book is true and was verified through interviews, personal diaries, official reports and newspaper articles.
Interviewd by Raimonda MOISIU
-It was nice to hear, that recently , you’ ve got your book published- “The Secret Rescue”. It’s really a delight to hear that you’re telling this story of heroism and courage of my Albanian people. It has been said, that your book proves to be a true story. Is this book based on true facts?
It’s been an absolute pleasure and honor to tell this story of everyday people— Americans and Albanians,—who faced extreme challenges during such a dark time in the world’s history. Everything in the book is true and was verified through interviews, personal diaries, official reports and newspaper articles.
-How much research experience did you do? What was useful about that experience for you?
I spent a lot of time researching this story to make sure I had as many facts as I possibly could to make the story come to life. I spent about two weeks in Albania retracing much of the group’s journey, combed archives in the U.S, England, and Germany, interviewed the one living American from the group of 30 who crashed in Albania, consulted military records and other accounts by the survivors who are now deceased, and interviewed as many family members related to the story as I could find.
-Where did you find your subjects? Was it hard to come up with things to write about? Where did this book begin?
I learned about the story through a historic newspaper article and was particularly intrigued by the American nurses involved in the story and the Albanian people who risked everything to help these women and men. The book begins when the American nurses and medics are on their way overseas to help evacuate wounded and sick soldiers in the Mediterranean. Half the squadron soon finds themselves on a plane in the middle of a violent storm. As they try to make their way to safety, they unknowingly cross the Adriatic and run into the path of German fighter planes. The pilots eventually find a narrow opening between mountains and crash land in Albania—a place most of them knew nothing about.
-Are there other friends who gave you ideas for “ The Secret Rescue” story?
A few family members read over the draft before I turned it in to the editor, and I had experts read over certain sections for accuracy.
- “ The Secret rescue” book, it has a particularly interesting structure. How did you come up with that structure?
I wanted readers to understand how these American men and women found themselves behind enemy lines so I start with them on their way overseas and provide background information on their training and their personal histories before the crash landing. The story continues to follow them as they encounter Albanian partisans and villagers who offer them help as they face German attacks, blizzards, and other hazards along their extremely treacherous journey. As Harold Hayes, the one living survivor, often said to me, the Americans never would have survived without the help of the Albanian people.
-What were your first impressions? How did you manage to get it published?
I was thrilled to find such an interesting World War II story that had been nearly forgotten over the years. My agent circulated my book proposal to several publishing houses, and I was fortunate enough to land with Little, Brown, a wonderful publisher and supporter of authors. I spent the next year or so finishing my research and writing the book and then turned it in to my editor at Little, Brown, John Parsley.
-Have you ever considered writing it in play for movie? Do you know anything about how to write a screenplay?
I think the story would make a wonderful movie. Hopefully Hollywood agrees.

-If this will be proved, how would you feel about “ The Secret Rescue” movie you’ve written, but somebody else is going to direct it? Do you feel that it will be yours?
It would be an honor to have the book made into a movie because it would allow so many more people to learn about how everyday Americans and Albanians showed their bravery and courage during the war. That said, film is an entirely different medium so I would expect it to be somewhat different from the book.

-Tell us about something about yourself? Where do you live? When did you first start to think about devoting yourself to writing?
I recently moved back to Raleigh, North Carolina, with my husband after spending 18 years in Washington, DC. Before writing the book, I worked at National Geographic magazine and Smithsonian magazine where I was able to pursue my passion for learning about culture and history. I’ve always loved to write both fiction and nonfiction and received my master’s degreed in writing from Johns Hopkins University.
-That wisdom must come from somewhere though… Were any of your parents interested in writing? Who encouraged you to write?
My mom was a nurse for 46 years and my dad was a neurobiologist. Both are great writers and have always encouraged me to do what I love. I’m pretty fortunate in that way.
-Why do you write? Writing what was inside of you rather than what you felt you should be writing?
Writing allows me to express myself, and nonfiction writing allows me to learn while I’m researching. I’m especially fascinated by history and the stories of little known people who have accomplished extraordinary things so it’s a gift to be able to devote much of my time to it.

Tell us something about other books you have written. What are you writing now?
“The Secret Rescue” is my first book. I’m currently working on my second book. Like this one, it’ll be historical-nonfiction.
A message for Albanian –American writers’ community?
The publishing world is a tough business but none of us can let that stop us from telling the stories that are important to us.
Thank you very much for taking the time out of your busy schedule to take part in this interview.
Interviewd by Raimonda MOISIU
August, 2014, USA

*Shkrimtarja amerikane, Cate Lineberry: “The Secret Rescue (“Shpëtimi Sekret”)-është jo vetëm historia e një udhëtimi të guximshëm e kurajos drejt së panjohurës, por edhe topografia e shpirtit, heroizmit, bujarisë dhe guximit të pashoq të shqiptarëve./
*Intervistë me autoren amerikane të librit “The secret Rescue”(Shpëtimi Sekret”) – Cate Lineberry/
NGA RAIMONDA MOISIU/
“ The Secret Rescue”-(Shpëtimi Sekret”)- është libri i parë i shkrimtares së mirënjohur amerikane, Cate Lineberry. Autorja rrëfen një histori të rrallë dhe të patreguar më parë, të një skuadroni amerikan, me mision ndihme mjekësore, i përbërë nga doktorë dhe infermierë amerikanë. Ishin nisur për në Bari të Italisë, por që për shkak të kohës së keqe me stuhi, aksidentalisht ulin avionin e tyre në territorrin shqiptar të pushtuar nga nazizmi gjerman gjatë Luftës Së Dytë Botërore. Libri është kanditat për Edgar Award dhe vlerësuar një nga librat Bestseller të Facts Crime & #1 Wall Street Journal. Ky libër në mënyrë të habitshme e të jashtëzakonëshme, rrëfen një nga ngjarjet më të rralla historike dhe të mrekullueshme gjatë Luftës së Dytë Botërore, të lënë qëllimisht në harresë nga protagonistët e mbijetuar të ngjarjes. Tridhjetë amerikanë, duke përfshirë trembëdhjetë infermiere femra, zbarkojnë në Shqipërinë e pushtuar nga Nazistët dhe nën kontrollin e oficerëve anglezë, të Inteligjent Servis-it Britanik. Detajet e izolimit total të tyre,mbetën rrëfenja personale të kufizuara për dekada të tëra, dhe ngjarja e plotë kurrë nuk u rrëfye deri më tani. Në nëntor të vitit 1943-e, njëzet e gjashtë amerikanë të Ushtrisë dhe Forcave Ajrore Amerikane, mes tyre mjekë dhe infermierë, në një avion transporti ushtarak, u nisën drejt vijës së frontit të luftës, në Bari të Italisë, për të marrë ushtarët e plagosur e të sëmurë në luftë. Papritmas, avioni kapet nga një stuhi e fortë me borë, shi, bubullima e vetëtima, duke e nxjerrë kështu jashtë kursit të fluturimit, dhe e hedh drejt orbitës së aeroplanëve luftarakë gjermanë. Pa radio marrëse dhe busull, ekuipazhi u detyrua të ulej në një terren të egër dhe të panjohur-në Shqipëri. Nën brutalitetin e pushtimit nazist gjerman, ky vend i varfër ishte në kaos dhe rrezik, por ata luftuan vetëm me një pushkë krahut, për muaj të tërë dhe në një luftë të gjatë, që të mbijetonin dhe të shpëtonin nga rreziku nazist. Në mesin e acarit të dimrit, ekuipazhi mjekësor amerikan u përball me rreziqe dhe kërcënime për jetën, nga sulmet vdekjeprurësë të nazistëve gjermanë, uria, sëmundjet, dhe nën terrorin psikollogjik të vazhdueshme, -frikës të kapjes nga nazistët. Gjithmonë në lëvizje, amerikanët u ndihmuan dhe u strehuan nga njerëzit e thjeshtë, fshatarët dhe partizanët shqiptarë, të cilët ndanin së bashku edhe atë pak ushqim që kishin në vatër, dhe rrezikuan jetën e tyre, deri në vdekje, për t’i ndihmuar e mbrojtur ata.Shpresa e vetme e ekuipazhit amerikan për t’i nxjerrë nga Shqipëria, ishte besimi që ata kishin ndaj oficerëve që punonin për organizatat klandestine britanike dhe amerikane.Vajza dhe mbesa e dy infermiereve amerikane,autorja amerikane Cate Lineberry, pikërisht mbesa e infermieres së mbijetuar amerikane Helen Porter nga shteti Utah,- na rrëfen historinë e rrallë brengosëse e të mbijetuarve të aksidentit ajror në vitin 1943 –e, në Shqipërinë e pushtuar nga forcat naziste. Frika dhe ankthi për të mos rrezikuar jetët e atyre partizanëve dhe fshatarëe shqiptarë që i ndihmuan, i strehuan, dhe i ushqyen,- i detyroi të mbijetuarit për të mbajtur të fshehtë këtë histori për vite të tëra. Fshehtësia i këtij shpëtimi, ishte për të mbrojtur popullin- partizanët dhe fshatarët shqiptarë, të cilët kishin ndihmuar ekuipazhin e infermierëve dhe të mjekëve amerikanë së bashku me mjetet e arratisjes të aviatorëve, -me një heroizëm, bujari e kurajo të pashoq.Pas luftës, Enver Hoxha u bë diktatori i Shqipërisë dhe të mbijetuarit amerikanë ishin të shqetësuar për fatin dhe jetën e atyrë njerëzve të mirë shqiptarë, që iu shpëtuan jetën. Për këtë arësye, ata, – të mbijetuarit -kurrë nuk i përmendën emrat e tyre. Madje të mbijetuarit amerikanë vonë mësuan se një nga partizanët që indihmoi ata, Kostaq Stefa u burgos menjëherë pas luftës dhe u ekzekutua përfundimisht. Në këtë intervistë, autorja Cate Lineberry na tregon “Pse-të” që e inkurajuan dhe ngazëllyen atë, për të shkruar këtë histori të parrëfyer më parë, të atyre njerezve të thjeshtë amerikanë dhe shqiptarë në të përditshmen njerëzore, të cilët i bënë ballë sfidave të tëjskajshëme, në kohën më të errët të nazizmit, në historinë e botës. Çdo gjë në libër është e vërtetë, fakte që janë sjellë me anë të intervistave, ditarëve personale, raporteve zyrtare dhe artikuj gazetash.
-Znj. Cate, sapo keni nxjerrë nga botimi, librin tuaj të parë “The Secret Rescue”. Ishte vërtet krenari dhe admirim i vecantë, kur mësova se ju aty, keni rrëfyer një histori të patreguar më parë, për heroizmin, kurajon, guximin dhe bujarinë e popullit tim shqiptar. Libri juaj dëshmon një histori të vërtetë. A është ky libër i bazuar në fakte reale dhe ngjarje të vërtetë?
Përgjigje:- Ka qenë një dëshirë dhe përkushtim i kënaqshëm absolut, njëkohësisht edhe nderim për të rrëfyer këtë histori të parrëfyer më parë, të atyre njerezve të thjeshtë amerikanë dhe shqiptarë në të përditshmen njerëzore, të cilët i bënë ballë sfidave të tëjskajshëme, në kohën më të errët të nazizmit në historinë e botës. Çdo gjë në libër është e vërtetë fakte që janë sjellë me anë të intervistave, ditarëve personale, raporteve zyrtare dhe artikuj gazetash.
-Cfarë hulumtimesh keni bërë dhe cfarë ishte me vlerë në lidhje me këtë eksperiencë mbresëlënëse për ju?
Përgjigje: Kam shpenzuar shumë kohë duke hulumtuar, që të sigurohesha, dhe për të pasur sa më shumë të qe e mundur materiale dhe fakte reale, për ta rrëfyer sa më mirë jetëshkrimin e kësaj ngjarje. Kam qëndruar rreth dy javë në Shqipëri duke ndjekur hartën dhe ecur në ato vende, shtigje e male ku patiecur edhe grupi i infermierëve. Kam bërë kërkime dhe hulumtime në arkivat e SHBA-s, Angli, dhe Gjermani. Intervistova të mbijetuarin amerikan, të fundit që është ende gjallë nga grupi i atyre të 30-ve, të cilët ishin në aeroplanin që u rrëzua në Shqipëri.Kam parë e lexuar dokumente të rëndësishme ushtarake, imazhet dhe mbresat nga të mbijetuarit e tjerë, por që tani disa prej tyre kanë vdekur, dhe kam intervistuar me sa kam mundur të gjej, anëtarë të familjeve që kanë të bëjnë me këtë ngjarje të patreguar dhe të mbajtur sekret për një kohë relativisht të gjatë.
-Nga ku i keni marrë subjektet? Ishte e vështirë për të arritur në ato gjëra që ju shkruani në lidhje me to? Që ku fillon ky libër?
Përgjigje: Në lidhje me historinë jam njohur përmes një shkrimi historik në një gazete lokale. Teksa e lexoja shkrimin, mu ngjallkureshtja të dija më shumë për këtë histori, veçanërisht për stafin mjekësor infermierët dhe mjekët amerikanë të përfshirë në të, por në mënyrë të posacme për popullin shqiptar, ata fshatarë dhe partizanë luftëtarë të thjeshtë shqiptarë, që rrezikuan gjithçka për t’i ndihmuar këto gra dhe burra amerikanë. Libri fillon në kohën kur infermierët dhe mjekët amerikanë janë me një mision ndihme mjekësore përtej Atlantikut, për të ndihmuar në evakuimin e ushtarëve të plagosur dhe të sëmurë në Mesdhe. Gjysma e skuadronit që ishin në një avion, synonin të mbërrinin në Bari të Italisë, por shpejt e kuptojnë, që janë përfshirë nga një kohë e keqe me shtrëngata të forta atmosferike, me erërat e forta, shi, bubullima, vetëtima, dhe avioni i tyre pa e ditur kaloi detin Adriatik dhe aksidentalisht bie në territorin shqiptar, pikërisht në një hapësirë të ngushtë ku kishte avionë luftarakë gjermanë, por pilotët amerikanë përfundimisht mundën të gjejnë një të carë mes maleve dhe bien në një vendbanim të panjohur –në Shqipëri- por që shumica e tyre nuk kishin aspak njohuri rreth atij vendi.
-A keni pasur miq të tjerë, që ju dhanë idenë për rrëfimin, “The Secret Rescue” ?
Disa të afërm të familjessima jua dhashë të lexonin dorëshkrimin, para se t’ja dërgoja atë redaktorit dhe u konsultova edhe me disa ekspertë, rreth disa paragrafeve, vetëm e vetëm për tu bindur në saktësinë e tyre.
-Libri “The Secret Rescue” ka një strukturë veçanërisht interesante. Si e keni realizuar atë?
Përgjigje: Dëshiroja që audienca e lexuesve të kuptojë e bësojë sa më mirë rrëfimin e ngjarjes, se si këta burra dhe gra amerikane, e gjetën veten prapa linjave të armikut. E fillova duke mbledhur informacione rreth historive personale të jetës së tyre,pregatitjet dhe trainimin e tyre, para se ata të niseshin me mision ndihme mjekësore në Bari të Italisë dhe deri në momentin që ata bënë uljen emergjente në Shqipëri. Dhe ky është një rrëfim dhe sa më shumë që rrëfehet bëhet më bindës, kur ata takohen befas me partizanët dhe fshatarët shqiptarë, të cilët ju ofrojnë ndihmë, ndërsa edhe vetë ata përballeshin me mësymjet e gjermanëve nazistë, kohën e keqe me stuhi bore, dhe rreziqet e tjera që ju kanoseshin, përgjatë udhëtimit të tyre, jashtëzakonisht të papritur. Sikundër shprehet shpesh Harold Hayes, një nga të mbijetuarit e kësaj ngjarje, i mbetur ende gjallë deri më sot, -që amerikanët nuk do të kishin mbijetuar pa ndihmën, kurajon dhe heroizmin e popullit shqiptar.
-Cilat ishin impresionet tuaja të para? si keni arritur të realizoni botimin e tij?
Përgjigje: -Unë isha tejet e ngazëllyer nga fakti, që gjeta një histori të tillë interesante nga Lufta e Dytë Botërore, histori, që gati ishte harruar për vite të tëra. Agjenti im ju ofroi librin tim disa shtëpive botuese, dhe unë kam qenë vërtet me fat, që bashkëpunova me Little, Broën, një shtëpi botuese e mrekullueshme dhe mbështetëse dashamirëse e një sërë autorësh amerikanë me emër. Mbasi mbarova hulumtimet e mija dhe shkrova librin për më shumë se një vit, më pas ia nisa redaktorit tim në Little, Broën, John Parsley.
-A keni menduar ndonjëherë për ta shkruar skenar filmi? Dhe a do të jeni në gjendje ta shkruani atë ?
Përgjigje: -Mendoj se kjo histori kaq intriguese do të dalë një film i mrekullueshëm. Me shpresë që Hollywood-i ta marrë në konsideratë dhe biem dakord.
-Nëse kjo do të ndodhë, si do të ndiheni ju, në rast se “ The Secret Rescue” që ju keni shkruar, bëhet film, por dikush tjetër do të jetë regjisori i saj. A do ta mendoni se kjo do të jetë ende krijim i juaj?
Përgjigje: Do të jetë një vlerësim dhe nderim i madh, që ky libër të bëhet një film sepse shumë e më shumë njerëz do të mësojnë dhe njohin këtë histori të rrallë dhe se si amerikanët dhe shqiptarët, njerës të thjeshtë e të zakonshëm, treguan trimërinë, bujarinë dhe guximin e tyre gjatë Luftës së Dytë Botërore, për miqësinë e hershme të dy popujve që ka qenë prezente, që në atë kohë. Që do të thotë se filmi është një medium krejtësisht i ndryshëm, kështuqë unë i mirëpres që skenari i filmit të jetë disi ndryshe nga libri, rëndësi ka të bëhet një film për këtë ngjarje të rrallë.
-A mund t’na tregoni kush është shkrimtarja Cate Lineberry? Ku jetoni?Kur keni menduar për herë të parë, t’i përkushtoheni artit të të shkruarit?
Përgjigje: Kohët e fundit kam lëvizur përsëri në Raleigh, North Carolina, me burrin tim, pasi jetuam e punuam për 18 vjet në Uashington, DC. Para se të shkruaja librin, kam punuar në revistën National Geographic dhe revista Smithsonian, ku unë kam qenë në gjendje për të ndjekur pasionin tim për të mësuar në lidhje me kulturën dhe historinë. Unë gjithmonë i kam dashur të dyja; letërsine artistike, dhe letërsinë historike të bazuar në fakte, ngjarje reale dhe njerëz reale, si biografinë apo historinë e tyre. Kam marrë “Master” per letersine nga Universiteti John Hopkins.
-Besoj se kjo zgjuarsi vjen nga diku në gen….A ka qenë ndonjë nga prindërit të cilët kanë shkruar? Kush ju ka inkurajuar të shkruani?
Përgjigje: Nëna ime ka punuar infermiere për 46 vjet dhe baba im ka qenë neurolog. Të dy janë shkrimtarë të mëdhenj dhe më kanë inkurajuar gjithmonë të bëj atë që unë dua. Jam shumë me fat në këtë drejtim.
-Pse shkruani? Të shkruarit ishte instinkt i brendshëm apo ju e ndjenit se duhet të shkruani?
Përgjigje: -Të shkruarit më lejon mua për të shprehur vetveten dhe të shkruarit histori të vërteta, më lejon mua të mësoj më shumë gjëra, ndërsa unë jam duke studiuar apo bërë hulumtime. Më ngazëllejnë dhe shtojnë kurreshtjen vecmas nga historia dhe tregimet e njerëzve pak të njohur, por të cilët kanë bërë gjëra të jashtëzakonshme. Kështu që kjo është një dhuratë, që ja vlen për t’i përkushtuar kohë nga koha ime.
-Na tregoni diçka rreth librave të tjerë që keni shkruar. Çfarë po shkruani për momentin?
Përgjigje: “The Secret Rescue” (“Shpëtimi Sekret”) është libri im i parë.Aktualisht jam duke shkruar librin e dytë me ngjarje të vërteta historike, gati njësoj si i pari-Nonfiction.
-Një mesazh për komunitetin e shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë…
Përgjigje: Fusha e botimit është një bisnes e rreptë, i rregjur dhe fitimprurës, që nuk lëshon pe, por askush nga ne nuk duhet të ndalet se shkruari e rrëfyeri ngjarjet dhe mbresat, historitë e jetës, që janë aq të rëndësishme për ne.
Gusht, 2014

Është ndarë sot nga jeta në moshën 102 vjeçare “ Mësuesja e Popullit “, Eleni Jançe Stefa , një personalitet i shquar në fushën e arësimit.
Mësuesja e Popullit Eleni Stefa , ishte modeli i gruas se sakrifices nder dekada,Është nga plejada e artë e mësueseve që kanë pergatitur me dijen e tyre, dhjetëra breza intelektualësh, ishte Mësonjësja që meriton mirënjohjen e gjithkujt krejt botës shqiptare perjetesisht. E thjeshtë, e Bukur, e Guximëshme, e Mënçur, Krenare, Modeste dhe e Pabujë, Jeta e Nënë Eleni Stefës , është shëmbulli i Përkryer i Simbolit të Dashurisë dhe Dhimbjes Njerëzore – duke e portretizuar si një mësuese të përjetshme të brezave, për gjithë ato vlera të lartë njerëzor! Ajo është bashkëudhetarja e denjë e Martirit të Demokracisë Kostaq Stefa, -dëshiroj t’ju them se respekti i qytetareve të Beratit ndaj Kostaqit, ështën jo thjesht dhe vetëm për flijimin e tij , duke u ekzekutuar padrejtesisht nga diktatura komuniste, -por kjo mirënjohje e bashkëqytetarëve është ngjizur edhe nga respekti nënë Eleni, për fisnikërinë e gjithëanshme qytetare, që ajo rrezatonte/ Mësuesja e Popullit Eleni Stefa është edhe Nëna e Shkrimtares dhe Humanistes-Vitore Stefa Leka! Ajo së bashku me bashkëshortin e saj janë personazhet kryesorë në librin “The Secret Rescue” (Shpëtimi Sekret) -të autores amerikane Cate Lineberry
Lamtumirë përçuesja e Dijeve e Dritës në Shumë Breza, Eleni Jançe Stefa !
Lamtumirë Nënë dhe Bashkorte fisnike!
U prehsh në Paqen e Amëshuar! Të Qoftë Dheu i Lëhtë.
I përjetshëm Kujtimi dhe Drita e Veprës Tuaj, që ju latë pas!
Nga Raimonda MOISIU

Opinion nga Raimonda MOISIU/ Hartford-SHBA/
Ngjarja e fundit që ka tronditur dhe alarmuar ndërgjegjen kombëtare, ka qenë prania për disa ditë me rradhë, në median e shkruar dhe asaj vizive, -e Skandalit të Sarandës, -ku një aktivist partiak është akuzuar për dëshirën e abuzimit seksual, ndaj një adoleshenteje,- e thënë ndryshe favore seksuale. Deri më tani në përjetësimin e kësaj historie të dhimbëshme ,- përtej meskinitetit të opinioneve,- që të gjithë jemi bashkëfajtorë, deri në çoroditjen e një fenomeni të komplikuar, që të gjithë jemi të viktimizuar, sepse po dëmtojmë aftësinë e vetë shoqërisë, për të kuptuar dinamikën
e rritjes së ndërgjegjësimit për këto fenomene të dhunës seksuale maskiliste, me bashkëjetesë politike e sociale. Me pak fjalë, ne u morrëm duke ushqyer opinionin publik dhe duke raportuar versionin e fakteve me personalizimin e fenomenit dhe të viktimave të vërteta të gjendjes sociale, qytetare dhe ekononmike, në formën e saj psikollogjike, jo vetëm si incident i veçantë por edhe kolektiv familjar. Duke bërë biografinë personale të tipit “luftë klasash” deri në detajin më intim të zonjës dhe familjes së saj. Nuk ka rëndësi se zonja e ka emrin Elvira apo Raimonda, nuk ka rëndësi se abuzuesi është i majtë apo i djathtë, por di vetëm atë, se duhet vlerësur në maksimum, Guximi & Kurajoja e saj femërore, -që denoncoi dhe vuri në pokerin e makutërisë, etjes së ankthshme, frikës drithëronjëse të hegjemonisë mashkullore, në pokerin e mureve sociale të korrupsionit dhe metastazave në rritje të realitetit, mllefeve të shfrenuara e impotencës së jetës social- ekonomike, dhe atë të elitës së të kamurëve dhe me pushtet, të zengjinëve pedofilë dhe perversë në moshë madhore, diskriminimin gjinor,- pasigurinë për jetën dhe pasigurinë e së nesërmes, – të vetes, vajzës dhe të krejt familjes së saj. Të jesh femër, është dhurata më e ndjeshme e njerëzores; gruaja është e bukur në shpirt, e brishtë, e dashur, e dhëmbshur, e fortë, këmbëngulse, me një shpirt sakrifice, gruaja di vetëm të marrë dhe të japë dashuri edhe atje ku s’merr, di të qajë, të gëzohet, të durojë dhimbje nga më të mëdhatë, e për më tepër është ajo, që sjell në jetë ardhmërinë, i jep jetë nga jeta e saj. Është për tu admiruar dhe vlerësuar, që institucionet shtetërore raportuan arrestimin e të dyshuarit, duke na dhënë kështu, shpresën e një sinjali të qartë, që u dërgua në të gjitha mendjet perverse, se incidente të tilla kurrë nuk do të falen, qoftë në vëndin e punës, në familje e shoqëri, por ata do të përgjigjen para ligjit, duke aplikuar standardet e aplikueshme ligjore, dhe jo vetëm kaq- por është edhe sinjali i mirë i shpresës për drejtësi, në sytë e ndërgjegjes së lënduar kombëtare. Ajo çka me të vërtetë tërhoqi vëmendjen time, në këtë shqetësim publik, është fytyra e dhunëshme e skandalit dhe e shoqërisë, çorganizimi i komunitetit, privimit ekonomik, pabarazia
sociale, imoraliteti dhe ndikimi i tendosjes së favorit seksual ndaj kontrollit social në nivel individual e shoqëror, -por që ka “gërvishtur” ndjeshëm deri në plagë therrëse , superstrukturën e vlerave njerëzore, etikën e komunikimit dhe moralit të shoqërisë.
Sot për sot, është shumë e vështirë dhe e komplikuar, por tejet e domosdoshme dhe sfiduese, për të negociuar me rishikimin e rrënjëve të abuzimit e dhunës seksuale e sociale, që vjen nga implikimet e mëdha të militantizmit patriotik në parti, perfitimit material dhe urisë mashkullore në emër të korrupsonit të këtij koncepti, duke e bërë ekzistencën e epidemisë së joshjeve dhe favoreve seksuale një realitet të vërtetë mjeran e të trishtë për qindra prindër, familje, vajza e gra të moshave të ndryshme. Ky realitet i këtij koncepti pervers ndikon pafundësisht në rritjen e fushëveprimit të
dhunës seksuale, fizike, sociale e ekonomike, nxit heshtjen në përkufizimin e këtij krimi të dhimbshëm njerëzor , i përdorur gjithashtu për të shënuar liri të plotë sociale e politike, të individëve burracakë, në dëm të fëmijëve, prindërve e familjeve në nevojë, por edhe të perspektivave kritike të rolit në marrëdhëniet e politikës e të shtetit me shoqërinë, dhe vazhdimin e kësaj dhune në të përditshmen njerëzore.
Rrethana të tilla si varfëria, mungesa e përkrahjes familjare dhe e shoqërisë që i rrethon, faktorët e tjerë të rrezikut të dhunës, sikundër; mungesa e shpresës dhe ndjeshmërisë, vetëvlerësim i ulët, mungesa e dukshme e mjeteve për të jetuar, impulsiviteti, pabarazitë e padrejtësitë sociale, kanë detyruar femrën e shkretë të shtrihen në krevatin e saj meshkuj të kategorive të ndryshme nga më ordineri deri te ai i ashtuquajtur VIP-i Politikës e Shoqërisë,-kundrejt parave, të shfryjnë epshet e pjesës së tyre shtazore, qoftë edhe vetëm për t’ju vënë bukë në tavolinë kërthijëve të tyre.
Abuzimi seksual vjen në forma të ndryshme verbale, duke ju shkelur syrin, gjeste, shaka dhe komente banalë jashtë etikës morale të komunikimit , sjelljet perverse në mjedisin përreth, që shihen si një mënyrë “normale” e komunikimit me seksin femër, dhe kur aktiviteti seksual kërkohet në këmbim të diçkaje, duke ofruar një vend të mirë pune, ngacmime dhe kontakte të padëshiruara fizike, etj. Nuk ka asnjë përkufizim universal të abuzimit seksual të fëmijëve. Karakteristika qendrore e çdo lloj abuzimi është prevelenca e pozicionit dominues të një të rrituri që e lejon dhe detyron një adoleshente në aktivitetin seksual, është prevelenca e vazhdueshme e dhunës, pedofilisë dhe perversitetit me ta/to. Një vajzë e re, adoleshente nuk mund të ndihet e mbrojtur apo e sigurtë, e cila është e pamundur, në rast se ajo ka përjetuar ndonjë lloj të traumave në formën e abuzimit seksual, perversitetit e manjakllëkut në jetën e saj, para ose ende vazhdon ta përjetojë. Traumat mendore zgjatin përgjithmonë dhe janë më të fuqishme se traumat fizike, si rezultat i përbashkët i abuzimit seksual. Që të gjitha këto konsiderohen jo vetëm forma të diskriminimit gjinor, por akte të tilla janë mëse të
dënueshme, të konsideruara të urryera dhe shkatërruese për shoqërinë tonë, ku viktima e para janë fëmijët-seksi femër-, duke i vënë në vështirësi familjen apo traditat sociale, që pa kompromis bëhen pre e pafajsisë dhe koshiencës së brishtë të tyre, për t’iu nënshtruar vuajtjeve verbale, emocionale dhe fizike. Ajo që ne duam sot për fëmijët tanë , është që ata të kenë aftësi këmbëngulëse, të nevojëshme e të domsdoshme për tu ndjerë të sigurtë dhe të jenë në gjendje të jenë vetvetja, dhe po aq e rëndësishme, për të arritur standartet e jetës në një shoqëri thellësisht demokratike.
Hartford CT USA
Gusht 2014

Flet për ” Diellin” Presidentja e PEN International- Qendrës së Shqipërisë-, romancierja dhe përkthyesja, fituesja e shumë cmimeve ndërkombëtare në fushën e letrave-Entela Safet Kasi/
Bisedoi: Raimonda MOISIU/
Entela Safeti Kasi është poete, romanciere, përkthyese dhe eseiste. Është autore e librave “Ëndërr e paemër”,“Koha e Kalit”,“Pasion dhe Krim”, “Në këtë muzg pikëllimi”. Për veprën e saj janë shprehur kritikë vendas dhe të huaj. Është vlerësuar në Finlandë nga Federata Ndërkombëtare e Përkthyesve të Letërsisë,(FIT), për “Përkthim letrar dhe të drejtat e autorit” në vitin2005. Poezia e saj është përfshirë në “Mbrëmjet Strugane të Poezisë”2001 dhe 2002, si edhe nga “Festivali Ndërkombëtar i poezisë në Izmir” i organizuar nga PEN International dhe PEN Qendra e Turqisë në vitin 2007, ku është lauruar me “Kupën e Kristaltë” të këtij festivali, midis poetëve të vitit. Është ftuar në aktivitet më të rëndësishme për letërsinë nga PEN International, dhe FIT, në Ballkan, Europë, SHBA, Azi, Afrikë, Kinë, Japoni, dhe në Korenë e Jugut. Është përkthyer në: Maqedonisht, Turqisht, Anglisht, Frëngjisht, Arabisht,etj, dhe është botuar në antologji dhe revista letrare në vende të ndryshme të botës. Ka sjellë në gjuhën shqipe romanin ‘Kujtime të Mirelës’ të Eugene Schoulgin dhe veprën e përzgjedhur të Casimiro de Britos, ‘Muzika e botës”. Ka përkthyer dhe botuar antologjinë e poezisë bashkëkohorë të autorëve PEN, ‘ Metafora që s’falen’, në shtëpinë botuese Serembe, Shkup. Aktualisht është Presidente e PEN Qendrës së Shqipërisë dhe anëtare e bordit ‘In search Commite’, të PEN International. Është ftuar si shkrimtare e gjuhës shqipe nga Universitete te ndryshme në botë, si: Univeristeti i Xhorxhias në Shtetet e Bashkuara, Universiteti i Haifas, Izrael, Universiteti i HANKUK, Seul, Univeristeti i Maltepe, Turqi, etj. Ajo mban titullin ‘Ambasadore e Paqes’, akorduar nga Federata Botore për Paqe Universale në vitin 2013.
***
-Faleminderit për kohën e vyer në përkushtim të kësaj interviste. Kam shfletuar dhe lexuar me interes të veçantë biografinë e aktivitetit tuaj krijues. Sinqerisht jam ngazëllyer nga mjeshtëria e kulturës profesionale që ju lëvroni në zhanre të ndryshme. Cila ka qenë eksperienca tuaj e parë me poezi, prozë, përkthim, esse….apo….?
Më lejoni t’ju falënderoj për vëmendjen tuaj. Kam filluar të shkruaj herët, gati në fëmijëri, që kur nisa të mësoj të lexoj dhe shkruaj shqip. Kam shkruar vargje dhe shënime nëpër fletore të ndryshme, të cilat ende janë në bibliotekën e familjes. Nëna ime i ka mbajtur të gjitha me shumë kujdes.
-Isadora Duncan shkruan:Nuk më habit aspak fakti që një grua mund të bëhet artiste e vërtetë, megjithëse arti është “mbikëqyrës” i vështirë e i rreptë , sepse kërkon përkushtim fizik dhe inteligjencë në gjithçka, ndërsa një grua që e dashuron atë jep gjithçka nga përvoja e jetës së saj. Sa qëndron kjo thënie, për ju ?
Për mendimin tim, në çështjet e krijimit nuk ekziston gjinia! Në këtë rast, si shkrimtare, mendoj se talenti, intelekti dhe inteligjenca janë tre fakultetet bazë për të krijuar bukuri në art. Talenti dhe inteligjenca janë të lindura. Intelekti kultivohet. Mendoj se përsosmëria në art, është një lloj dashurie që i duron të gjitha sfidat….
-Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në krijimtarinë tuaj, -prindërit, artet, letërsia apo njerëzit e thjeshtë , qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të veçantë në frymëzimin tuaj?
Nuk ka persona të veçantë, të thjeshtë apo të rëndësishëm të cilët mund të ndikojnë në çështjet e krijimit. Frymëzimi është një lloj komunikimi që i takon universit përtej lëndës, është gati mistike të shpjegohet se si ndodh shkrimi i një fjale apo i mijëra fjalëve në letërsi, por burimi është gjithmonë atje, brenda qenies, në trurin e shkrimtarit.
Kur shkruani poezi, cili është vendi juaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?
Nëse shkruaj, nuk ka rëndësi ku jam, sepse mjedisi zhduket në çast.
- Cfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?
Muza! Një mister. Misteri i krijimit.çfarë më shtyn mua? Ajo që lë gjurmë e shtresohet në shqisën time.
-Cfarë është dashuria për ju? Si arrini ta reflektoni kë të në krijimtarinë tuaj letraro-artistike?
Dashuria është vetë jeta, është durimi i pasosun për të marrë frymë . Është përjetimi më i lartë i qenies njerëzore, plotnia dhe bukuria e totalit. Gjithë universi letrar dhe mjeshtrat e artit kanë pasur qasjen ndaj kësaj teme të njerëzimit duke e dëshmuar atë në vepra të mrekullueshme, të cilat i kanë rezistuar kohës. Që në fëmijërinë e vet njerëzimi rrugëton drejt saj si në një udhëtim të pafundmë, galaksish duke përtërirë vetveten e dëshmuar tek vetvetja.
- Romane, tregime, poezi: në cilën prej tyre ndjeheni më mirë ?
Kur jam përballë fletës së bardhë dhe shkruaj, në atë çast shuhet çdo lloj pasigurie, sepse është pikërisht ai momenti kur përmes ndjenjës më të lartë të krijimit sublimohesh me vetveten dhe botën, e cila hyn brenda teje prej të gjithë anëve të errëta dhe të ndritura të saj. Fjala ndjek fjalën sikur në një shtrat koralesh përmes një arkitekture të projektuar sipas mendimit të cilin e ka shtresuar shqisa pasi ka përthithur muzën. Muza është mistike, është ajo që vjen tek ti, dhe nuk je ti që ndjek atë .
-“Të korrat e Krishtlindjeve”- tashmë ju ka bërë një shkrimtare të afirmuar, jo vetëm autore librash. çfarë mendoni se ka mbetur konstante? Cila ishte shtysa?
Mbetet libri! Rikthimi tek ai! Rikthim në funksion të estetikës ndaj tekstit dhe frazës, çka është edhe ngjizja fillestare e këtij romani, i cili është pjesë e një trilogjie, sepse pas ‘Të korrave’, vijnë edhe dy libra të tjerë, Haannaah K, dhe Voyage.Desha të shkruaj një rrëfim për kaosin, i cili për një shekull pushtoi brezat midis ndarjes, izolimit dhe tranzicionit, ndërsa monumenti i Lirisë akoma dhe sot, endet somnambul në ëndrrat e njerëzve të këtij mjedisi në shekullin XXI.
- Sfida që përballeni me ndërtimin e tij, duke e krijuar atë me idetë që keni në mendje për ecurinë e personazheve? Ju i paraqisni personazhet tuaja nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën, apo anasjelltas?
Unë jam përpjekur ti qasem mjedisit duke u përpjekur të sjell personazhin më të pafajshëm në historinë e letërsisë botërore, Edipin, kompleksin e tij në qendër të ngjarjeve të në shekulli, sepse kam dashur të them që asnjë shqiptar nuk e ka merituar një fatalitet të tillë tragjik. Kasnadra nga ana tjetër parandien të keqen, e parathotë vazhdimisht, madje me qëllim të caktuar dorëshkrimi i Kasandrës për gruan e parlamentit të viteve 92, në fund të librit bëhet hi, hidhet në zjarr digjet, pasi ky rrëfim është e vërteta e krimeve që janë kryer ndaj njerëzve në diktaturë, bazuar mbi një doktrinë të programuar nga zyrtarët më të lartë të shtetit shqiptar të kohës, krime asnjëherë të pranuara, dhe ç’është më e keqja, në tranzicion shumica e atyre që i kryen u gjend në jetën publike të vendit dhe në instancat më të larta të shtetit shqiptar. Edipi i librit tim është një njeri i zakonshëm, me fatin tragjik të Edipit të antikitetit, i cili mbetet i bukur në pafajësinë e vet, pasi të tjerë ishin ata që e hodhën në vorbullën e kaosit dhe krimit, ndaj në fund të veprës, Klea e djeg dorëshkrimin pa i treguar asgjë, sepse në të kuptuarin tim, vetë shoqëria shqiptare ka nevojë të shërohet, e kësaj here shërimi mund të vijë përmes shpëtimit nga kujtesa e mbushur me gjëma, nga trauma e saj, si mundësi e vetme për të jetuar në ekuilibër, duke besuar se dashuria, bukuria e saj, mund të shërojë njeriun, kudo qoftë ai, në çdo cep të harruar a të ndritur të botës.
-Romanin “e bëtë ju që të vinte te ju”, apo është preferenca tuaj?
Romani ishte tek unë, sepse e kishte burimin tek lënda që ekzistonte në trurin tim, në mendimet e mia dhe në qasjen time kah botës, si një mënyrë për ta kuptuar gjithçka që kishte ndodhur dhe po ndodhte me ne shqiptarët në shekullin e XX dhe në kapërcim të Mileniumit.
-Shquheni në prozën tuaj për mendimin inteligjent, plot figura letrare, artistike dhe mendimin filozofik. Ku qëndron forca e inspirimit si një shkrimtare që i përket lëvizjes feministe, pas periudhës postkomuniste të realizmit socialist?
Mendoj se nuk i përkas asnjë lëvizje të caktuar, sepse liria nuk e pranon sistemin e përkatësisë. Nëse do ti përkisja qoftë edhe lëvizjeve shoqërore të grave, do të isha në rrathë të caktuar duke e humbur kështu mardhënien me plotninë e lirisë të mendimit. Periudha në të cilën më ka takuar të shkruaj i takon ndryshimit dhe në këtë kapërcim rendesh, fuqia për ti rezistuar kohës është vetë burimi i forcës.
-Kur ju shkruat romanin “ Të korrat e Krishtlindjeve”, i vlerësuar shumë nga kritika e kohës, si shkuat ju në lidhje me vendosjen e emrave, të vendeve në ndërtimin e një “bote të re” me tipikë ;burim-rrëfim-frymëzim-kulturë ?
Kur shkruaja romanin në vitin 1998, me një makinë shkrimi Oliveti, në shtëpinë e prindërve në fshat, nëna ime here pas here u kthehej fletëve të mbushura me tekst, dhe gjente rastin me shumë delikatesë të më sillte në vëmendje se gjithçka i dukej e njohur, sidomos personazhet në vorbullën e ngjarjeve prej fragmenteve që lexonte. Dikur i thashë: ‘po sepse është jeta e gjithkujt, dhe në të vërtetë është jeta e gjithkujt. Kritika e përcaktoi si një roman për kaosin dhe vdekjen! Unë kisha dashur të shkruaj pikërisht këtë.Ky ishte mendimi i Profesor Ali Aliut, në leximin kritik të romanit në kohën e botimit të parë, në vitin 2003. Të njëjtin mendim shtjelluan më tutje Profesor Sadik Bejko në përcjelljen e ribotimit, të vitit 2013, po ashtu edhe Basri Capriqi, Virion Graçi, Ibrahim Kadriu dhe Ndue Gjika. Si shkrimtare besoj se ia kam arritur të shkruaj një rrëfim për kaosin dhe vdekjen në një shoqëri aksidentesh pavarësisht hapësirave gjeografike, cepave të botës në të cilën jetojmë….përkohësinë tonë fizike.
-A keni menduar ndonjë herë të shkruani skenarë filmi? Në se provoni ta bëni atë , ç’mund të na tregoni për aktin e të shkruarit të një skenari, me trillimin e karaktereve dhe të shkruarit e dialogut. Shumë duan të jenë shkrimtarë dhe besojnë se janë të tillë. Pra, a ndikon letërsia në skenarin e një filmi?
Libri, letërsia është atdheu im! Kinemaja është një botë tjetër, gati e huaj. Të jesh shkrimtar do të thotë të jesh në universin e letërsisë së shkëlqyer.
- Ju jeni edhe përkthyese! Casimiro de Brito nën përkthimin tuaj ishte fituesi i“Unazës Poeteka 2008”, në Shqipëri.
Kur vepra e një poeti apo shkrimtari lë gjurmë tek unë, vetëm atëherë e përkthej.Kështu ka ndodhur me përmbledhjen poetike të de Britos, ‘Muzika e Botës’ dhe romanin ‘Kujtime të Mirelës’ të Eugene Schoulgin. Kur përkthej një vepër letrare i afrohem tekstit me po aq dashuri sa krijuesit e tij, dhe kujdesem që të mos humbasë asgjë. Shkrimtarët që përkthej janë miqtë e mi, me të cilët bisedoj për çdo detaj të veprës së tyre, dhe i përfshij përmes një komunikimi të vazhdueshëm në procesin e rishkrimit të veprës së tyre në një gjuhë të ndryshme nga gjuha në të cilën kanë shkruar, ku gjuha e krijimit mbetet e pandryshueshme, e njëjtë. Po ashtu kam përkthyer antologjinë e poezisë me vargje të poetëve të cilët sot janë në majat e poezisë botërore, por të gjithë ata i kam njohur nga afër, kam biseduar dhe i kam takuar në festivale të poezisë në vende të ndryshme të botës.
-Ju jeni Presidente e PEN Qendrës në Shqipëri dhe anëtare e Bordit “In Search Committee” të PEN International. Krijimtaria tuaj dhe aktivizimi në PEN Internacional, nënkupton aktiviteteve të ndryshme, si brenda dhe jashtë Shqipërisë ?
Të gjitha aktivitetet e PEN lidhen drejtpërsëdrejti me letërsinë, gjuhën, kulturën, mediat, lirinë e shprehjes dhe të drejtat e njeriut. Janë konferenca, takime ndërkombëtare shkrimtarësh, kongrese, botime, promovime, festivale poezie, panaire ndërkombëtare të librit, ftesa për leksione të hapura me shkrimtarë në universitete të ndryshëm në botë,konferenca shtypi, relacione dhe deklarata për çështje të lirisë së shprehjes në ato raste dhe vende ku liria është e kërcënuar dhe jeta e autorëve rrezikohet, promovim i autorëve përmes përkthimit, krijimi i kushteve të stabilitetit për shkrimtarët të cilët kanë emergjenca civile apo janë të rrezikuar për shkak të censurës, etj. Pak a shumë këto janë aktivitetet e PEN.Në këto aktivitete që ndodhin në vende të ndryshme të botës organizuar nga qendrat PEN nën mbështetjen e International PEN, marrin pjesë shkrimtarë aktualisht me vlera letrare të ksonsiliduara por njëkohësisht edhe intelektualë me integritet.Temat që diskutohen janë nga më të ndryshmet në varësi të problematikës dhe një axhende të përcaktuar. PEN- Qendra e Shqipërisë ka marrë pjesë në të gjitha aktivitetet e kësaj natyre në rang ndërkombëtar dhe ka mundur të organizojë disa aktivitete të përbashkëta në Tiranë me PEN Qendrën e Kosovës, Maqedonisë, Italisë, Finlandës e qendra të tjera të Evropës. Ne aderojmë automatikisht në të gjitha komitetet e PEN International,dhe në të gjitha rastet dërgojmë përfaqësuesit tanë nga Shqipëria, të cilët janë pjesëmarrës në konferenca, dhe takime të ndryshme ndërkombëtare.
- Pse shkruan Entela Safeti- Kasi …?
Sepse nuk mundem të ndalem!
-Jetoni në Tiranë , Cfarë ju lidh me vendlindjen e Dritero Agollit?
Vendlindja, rrënjët!
Ju Faleminderit
Intervistoi: Raimonda Moisiu

Sjellim ne diten e lindjes nje Intervistë me poeten Iliriana Sulkuqi ( Kësulkuqja)/
Bisedoi Raimonda MOISIU/
Aty nga fundi i viteve ’70 , në një rreth miqësor, do të më jepej rasti për herë të parë, fizikisht , të takoj poeten dhe shkrimtaren Iliriana Sulkuqi. Ishte e veshur ushtarake e ndodhej mes nje grupi ushtarakësh me grada të larta si, Arif Hasko, Vehip Fejzulla,…por qe kjo vajzë simpatike e hijshme me uniformë,me flokët e gjata mbi supe, i kishte bërë ” zap” gjeneralët, duke ju recituar vargjet e saj poetike që sapo kishte krijuar. Ekspresiviteti i vargut të saj poetik, plot dashuri , ndjenjë e mirësi, më bëri që gjatë gjithë jetës sime ta ndiqja,këtë talent të lindur vetëm për poezi, në gazetën “Zëri i Rinisë”, Drita “, revista “Shqiptarja …”…si dhe në organe të tjera letrare të shtypit shqiptar.
Por bota është e vogël ! Ja ku unë përsëri takohem me këtë urtësi e mençuri, madhështi për nga krijimmtaria e saj, këtu në USA.Ajo nuk ndalet! Vargu dhe pena e saj krijuese vërshon vrullshëm ,kudo, në listat virtuale, shtypin shqiptar në Diasporë , Shqipëri ,Kosovë e kudo në botë! Meraku i vetëm i poetes , shkrimtares , është :Dhuro sa më shumë dashuri, tek të gjithë njerëzit pa dallim feje,race apo ideje!
Meraku i saj janë fëmijët e lindur në tokën e huaj, për brezin e ardhshëm shqiptar në Diasporë ,USA, e kudo ku ka komunitet shqiptar në botë dhe mesazhi që transmeton kjo poete , shkrimtare , nënë , gjyshe: Mësojuni fëmijëve gjuhën e Mëmëdheut , gjuhën shqipe ,trashëgoni të ta,traditën, zakonet e vlerat më të mira kombëtare dhe IDENTITETIN tonë KOMBËTAR!
Duke lexuar intervistën e Lili -t (Sa më pëlqen ta thërras me këtë emër!), ju do të befasoheni , nga forca dhe e vërteta e fjalës së saj, nga ” vrapimi” i saj për të krijuar, nga virtyti i mirësisë dhe i dashurisë (me plot bindje do ta quaja Binomi Poet-Njeri), që e karakterizon këtë perlë të letrave shqipe!
-Kam shumë kohë që kam dashur të realizoj një intervistë me ju. I jeni përgjigjur me heshtje. Përse ?
-Ke të drejtë Monda, kur thua se disi jam shmangur, por pa të keq. Intervista është portreti i dyfishtë, ose më saktë, një portret me dy personazhe. Prandaj, unë me “heshtjen” time kam patur dhe merakun, që të justifikoja “fjalën” time para jush dhe lexuesit. Duhet të flasësh kur diç ke për të thënë. Edhe kur pi një kafe me një shoqe apo shok duhet të shkëmbesh informacion, aq më tepër në një bashkëbisedim publik siç është intervista….
Pastaj, për të qenë e sinqertë, a do të të them të vërtetën e vërtetë që më dhemb në shpirt?
Të tilla intervista, me postime pyetjesh dhe me postime përgjigjesh, për mua janë hipokrizi. Vetëm se i bëjmë qejfin vetes dhe njera-tjetrës apo njeri – tjetrit. Por këto janë kushtet e sotme..
Tjetër, kujt i shërbejnë? I bëjmë për njeri -tjetrin? Kjo s’ka kuptim. I bëjmë për brezin pas nesh, d.m.th, për fëmijët tanë? Edhe kjo s’ka asnjë vlerë. Ku janë, ku i kemi? Ku kanë kohë ata të lexojnë “bëmat” tona… Ata, ende vrapojnë, sa nga një shtet në tjetrin, sa nga një “fshesë”, në tjetrën. Sa nga një shkollë në tjetrën… Harrojnë edhe gjuhën e mëmës, harrojnë edhe ata që i kanë lindur… Mirë, ata që kanë prindërit, gjyshër apo gjyshe pranë, diçka mësojnë … Po pastaj… çfarë do të lexojnë? Sa të rinj lexojnë gazetën shqiptare, këtu në Amerikë, sa të tjerë qoftë edhe në Shqipëri apo nëpër shtete të tjerë mërguar…? Ndoshta vetëm për ndonjë lajm mërgimi, punësimi, shkollimi, biznesi… dhe këtu mbaron gjuha. Fillon artikulimi i saj drejt mbijetesës, drejt së panjohurës, duke hedhur pas shpine të njohurat e trashëguara…
Ka edhe shumë arsye të tjera…
-Jeni një krijuese shumë prodhimtare, ç’mund të na thoni për botimet tuaja të fundit?
-Shkruaj. Pa shkruar nuk mund të rri. Por jo çdo gjë e shkruar ka vlerat e botimit. Këtu është “udhëkryqi” midis poetit dhe lexuesit. Krijimtaria është e poetit (shkrimtarit), sa nuk i janë venë kapakët librit dhe ISBN-ja e Shtëpisë Botuese. Pastaj bëhet pronë e lexuesit. Kështu ndodh edhe me ato krijime që hidhen për lexuesin në faqet e internetit. Pra, për botimet e mia le të flasë lexuesi im.
-Ju jeni një emër i dëgjuar. Ne ju lexojmë vazhdimisht, në shtypin shqiptar në Shqipëri e Diasporë, edhe pas ardhjes në SHBA. Çfarë ka sjellë në krijimtarinë tuaj ky ndryshim gjeografik?
-Njeriu në gjithë jetën ka vetëm një Atdhe, ose Mëmëdhe, që mua më duket më intime si fjalë. Njeriu mund të lëvizë në të gjithë kontinentet e rruzullit, mbase dhe në Hënë, por Atdheun nuk e tjetërson dot. Dhe kush thotë se “… m’u bë Atdhe i Dytë”, mashtron veten dhe atë që e lexon apo e dëgjon. Kam lexuar një mikun tim-poet, i ikur dhe ai jashtë Shqipërisë. Kur e pyetën nga je? U përgjigj: Nga vendi më i bukur në botë!” Sikur Dantja të kishte shkruar vetëm për Parajsën, nuk do të ishte e pavdekshme “Komedia Hyjnore”. Duhej dhe Ferri, që t’i jepte vlerë e kuptim. Dhe kjo ndjenjë e Mëmëdheut të mirë e të bukur nis nga Gjiri i Nënës, nga Vendlindja, porta, rrugicat e deri në bulevardet e qytetit, në malin e Krastës, në ujin e Shkumbinit, në… Pra, Atdheu është si Atomi në një Molekulë-jete. Edhe krijimtaria aty nis dhe… aty mbaron. Ardhja ime në SHBA, më ka pasuruar me ndjesitë pranë familjes, me aromën e dy nipërve dhe mbesës, aq të dashur e të domosdoshëm për mua… Pastaj dhe ngopjet e syrit me pamje të tjera. Të qenit këtu i ka dhenë vlera të tjera Dashurisë dhe Mallit, pa të cilat nuk punon dot “Shpirti i Poetit”.
-Ju kaluat një periudhë të gjatë në Greqi, me çfarë mbresash vjen Iliriana që andej dhe diçka rreth aktivititetit e krijimtarisë suaj atje.
-Greqia për poetin është thesar. E lakmuar në të gjitha kohët. Greqia ka statujat e Perëndive dhe shtatoret e filozofëve të lashtësisë, ka diellin, detin, gjelbërimin, ka rreth 2000 ishuj. Më i madhi është Kreta, ku edhe unë kam jetuar. Por unë nuk vajta turiste për t’u frymëzuar si Gëtja, apo Gorki… Unë isha emigrante, që doja të jetoja duke mbijetuar. Dhe, në këtë mbijetim, frymëzimi ishte i pranishëm.
Sa bukur e kemi ne fjalën “Frymëzim”! Ka në rrënjë fjalën “Frymë”, domethënë të zihet fryma. M’u zu edhe mua fryma në Kretë dhe shkruajta poezi e tregime, që nuk më pëlqejnë vetëm mua. Disa prej tyre, do t’ia rijap lexuesit edhe tek libri i ri që kam në proces botimi… Të jetosh në Kretën e Kanzanxaqit të madh, është fat, edhe kur je i pafat! Edhe pse punoja për bukën e gojës, një javë shkundje ullinjsh ia bëra hallall Kanzanxaqit. I vajta deri te varri, shumë larg nga vendqendrimi im, me një kurorë lulesh të freskëta, thuajse të gjitha ngjyrat e trëndafilave. Sa varr i thjeshtë. Vetëm një kryq dhe mbishkrimi, epitaf i lënë prej tij: “Sot dhe përgjithmonë…”. Sikur të kisha mundësi, do të kisha mbledhur lule malesh e fushash e do ta kisha thurrur vetë kurorën… Do t’i shkonte më shumë këtij varri…
-Ndryshimi midis dy mërgimeve
-Emëruesi ka të njëjtin emër-mërgim.
Numëruesi ndryshon si nata me ditën. Nëse në Greqi, edhe pse punova familiarisht për shumë kohë, edhe pse kisha miqësi me familje greke (të cilat i ruaj edhe sot), prapë racizmi dhe “fshesa e hekurt” e politikës greke janë të pashembullta në kohën e sotme, aq më tepër nga një shtet që pretendon se është fillesa e Botës dhe vetë kultura …
Ndërsa Amerika, tjetër gjë, edhe pse dua të iki një orë e më parë prej këndej… Ama, për këtë, nuk ma ka fajin Amerika, e cila më ka pajisur me të gjitha dokumentet legale dhe sigurimet sociale, që pas një jave të ardhjes këtu; që jam e lirë të lëviz ku të më çojë edhe ëndrra, që gati 120 kombe, të racave dhe të ngjyrave të ndryshme-punojnë së bashku dhe respektojnë njeri-tjetrin pa asnjë dallim…
- Poezia juaj është e arrirë dhe e vlerësuar nga kritikët . Çfarë mund t’ju ofroni krijuesve në përgjithësi nga përvoja juaj?
-Sot, dhe fjala “sot” mban gati dy dekada brenda, kritika e specializuar ka heshtur. Apo nuk qëndron më si “institucion”. Është zëvendësuar nga “mendimi i shokëve”. Kjo ka të mirën dhe të keqen e vetë. Mendimi shoqëror ka sinqeritetin dhe vërtetësinë brenda, por mund të ndodhë dhe e kundërta. Sot, brenda ditës, bëhesh poet, pa ditur se ç’është poezia. Ose dhe e kundërta, harrohesh po nuk “trokiti” kush në dyert e krijimtarisë tënde. Sa për përvojën? Nuk ka shkollë. Çdo krijues ka përvojën e vet, që ndryshon nga e tjetrit. Përvoja është si e ndjej unë jetën-botë, si e shoh unë botën-jetë,… si puna e numërave të syzave, dikush i ka 0, 75, dikush i ka, 2.5 dhe unë…(e kam treguar numrin në një poezi). Veç ka një të vërtetë të përbashkët: Të jemi të vërtetë në krijimtari. Poeti s’duhet të gënjejë kurrë… Poeti është si Profetët… (flas për ata që s’gënjejnë)…
- Keni qenë ushtarake në Shqipëri, kur filloi poezia të trokasë në shpirtin tuaj? Çfarë ndikimi ka patur në krijimtari jeta ushtarake?
-Kam qenë me fat që kam qenë ushtarake. Këto fjalë do të thoshja edhe po të kisha një profesion tjetër. Por të qenit ushtarake më ka dhënë një “Botë” tjetër që nuk e kanë pasur të tjerët. Privimet që më ka krijuar jeta ushtarake (për femrën janë më të mëdha) kanë bërë që unë sot jam Iliriana, siç jam! Si mund të isha nuk e di. Letërsia botërore ka shumë shembuj të poetëve ushtarakë, ku model është Lermontovi, por dhe unë kam pasur shokë e shoqe në ushtri që mund të quhemi “Familja e Poetëve me Uniformë” si:, Lirim Deda, Ibrahim Gani, Thanas (Nase) Jani Julia Naçi (Gjika), Lida Rrapo (Grazhdani), Merita Caci, Sotir Lashova, Nevruz Shehu, Kujtim Halili (i ndjeri), Bashkim Çepele, Hysni Milloshi, Thanas Tane, Apostol Duka, Roland Musta, Bashkim Kozeli, Fuat Çeliku, Fluturak Germenji, Mina Qirici, Afrim Himaj, Luan Malaj, Bardhyl Gosnishti, Kasem Saliasi, Riza Lahi, Kujtim Boriçi, Milianov Kallupi, Fation Pajo, Thanas Mustaqi, ….
-Ju keni një revistë për fëmijë të titulluar “Kësulkuqja”. Ç’mund të na tregoni për të?
-”Kësulkuqja” ime ka një ndryshim. Erdhi me mua në SHBA, fle me mua në “ninulla fëmijësh”, zgjohet me “vogëlushët” e gjyshe Ilirianës… Është “Kësulëkuqja”, tashti “Pelegrine” nëpër botë…
Ndoshta do të “trokasë” edhe te “Bota e gruas shqiptare”. Aty, ka shumë nëna dhe gjyshe. “Ajo” do t’i lutej që kur të shkruajnë për të rritur, mos harrojnë të shkruajnë e t’i “postojnë” vjershat, tregimet, përrallat për fëmijët. Apo jo, “teta” Drenusha? Edhe ju “tetat” dhe gjyshet e tjera…
- Reportazhet janë po aq të bukur si edhe poezia. Cila është gjinia juaj më e preferuar?
-Reportazhi është gjini e publicistikës, ku shprehesh lirshëm. Reportazhi ka ngjarjen, mendimin e mençur, personazhet, mjedisin ku veprohet… Pra, është një gjini që ngjason më tepër me tregimin. Poezia është “e shenjtë”. Një krahasim: Në një vazo lulesh është vazoja, dheu, plehu, krimbat e dheut, pika e ujit, rrezja e diellit, rrënjët e lules, trupi i lules, gjethet e lules,… dhe çelja e lules, që është vetë lulja. Qoftë lule-thane, lule-pjeshke apo bajame, lule-ftoi apo manushaqe,… (nuk them për trëndafilin, se ai të josh dhe me gjembat) për mua, ajo është poezia. Dhe këtë dua më tepër!
- Kush janë rrënjët e origjinës së Ilirianës?
-Devolli dhe Elbasani, ose anasjelltas.
-Po citoj diçka, nxjerrë nga parathënia e vëllimit tuaj: “(F) Shihemi në sy”:
“…Të udhëtosh në jetën e kësaj femre (një jetë që do ta lakmonin shumëkush prej shkrimtarëve për ta pasur subjekt të prozës së tyre, e kësaj shoqe-madheje, e kësaj gjyshe-fëmije, e kësaj ëndërr-zgjimi dhe bukuri-plage, e kësaj mall-pritjeje, është njësoj si të shkosh përtej, sikur të hysh brenda mrekullisë dhe të ndodhesh si hy mes hyjnive. Nga ai shtat i bukur vajze, para të cilit turpërohej edhe fustani me vellon e nusërisë, tashmë ka mbetur një trup që thua se tallet përditë e për çast me gravitetin dhe, kur ia do puna, mund të fluturojë si hareja më e natyrshme ose mund të peshojë sa gjithë tragjeditë e kësaj bote. Vazhdimisht në lëvizje… së bashku me sinqeritetin e fjalës së saj. Ku i merr energjitë?!…Me këtë pyetje të befasishme ti ke trokitur pikërisht në portën e përtejshmërisë, atje, tek mrekullia…”. Pra, Ilirianë,cilat janë lëvizjet e tua më mbresëlënëse. A kanë ndikuar në krijimtarinë tënde? Diçka për udhëtimin tuaj nëTeksas, ku ju ishit ftuar para disa ditëve… Dhe vërtetë, ku i gjeni energjitë tuaja…?
-Që kur “mora këmbët” siç thonë, nuk ecja por vrapoja..(nuk lija dy gurë bashkë). Dalëngadalë fillova të “vrapoja” me këmbë, me mendje, me zemër… Më vonë, jeta ushtarake e bëri “profesion” vrapimin. Por nuk është kjo e gjitha, në të gjitha stinët e jetës njeriu gjen llojet e “vrapimit”, duke bërë stafetë me veten dhe me fëmijët, me miqtë e shokët… Është “vrapim” i pashpallur, i padukur, por shumë i domosdoshëm. Jeta për njeriun është e duhet të jetë lëvizje. Për poetin lëvizja është më tepër se lëvizje. As dy vjet plot (1786-1788) nuk iu deshën gjeniut-Gëte, që të ikte nga Vajmari, drejt Italisë dhe shkruajti veprat aq të bukura “Elegji Romane” dhe “Epigramet Veneciane”. Ndryshon mjedisi, ndryshon dhe njeriu. Unë nuk kam shkruar “Elegji” e “Epigrame”, por disa poezi, mbresa, tregime etj. I kam shkruar pikërisht nga jetimet e përjetimet e lëvizjeve të mia. Poezia dhe proza ime nuk janë thjesht fantazi, por një realitet i prekshëm dhe i ndjeshëm, sigurisht, i ngritur në art, aq sa ka arritur pena ime ta bëjë.
Jam munduar që lëvizjet e mia, qoftë të detyruara apo spontane-të jenë deduktive, prej nga kanë dalë mesazhet që i kam dhënë nëpërmjet krijimeve…
Nëse, kur isha e vogël, nuk lija “dy gurë bashkë”, tani, lëvizja ka tjetër kuptim. Sot dëshiroj dhe përpiqem që jo vetëm “dy gurë”, por të gjithë “gurët” e çmuar, t’i bëj bashkë…
Po ndalem pak , tek udhëtimi, prej të cilit sapo jam kthyer – Teksas (Dallas), reportazhin për të cilin e kam titulluar. “Kësulkuqja në Botën e çudirave…”.
Pa dashur të sjell detajet dhe përshtypjet e plota, doja të theksoja diçka specifike për këtë udhëtim, pasi kjo bisedë është kryesisht në kuadrin e forumit “Bota e Gruas Shqiptare”. Pikërisht e veçanta qëndron tek personazhi kryesor i këtij reportazhi, e cila u bë shkak i realizimit të njërës prej ëndrrave të mia të para shumë viteve dhe që nuk e mendoja se do ta realizoja ndonjëherë, kaq befas dhe kaq mrekullisht.
Znj. Media Vraniqi dhe vajza e saj Vanesa, të cilat i takova në Nju Jork në Qershorin e kaluar, në promovimin e librit tonë të përbashkët “Nënës”. Aty lindi idea dhe dëshira e një ftese udhëtimi, sidomos nga Vanesa, e cila më përkëdhelte me fjalën e dashur, siç më thërrasin binjakët e vajzës, gjyshe. Ky udhëtim, u realizua në shtator! Kur të lexoni reportazhin do e kuptoni pse flet “Kësulkuqja” për botën e çudirave, por këtu ka vend ajo, realja, bota e madhe e Prizrenases së Teksasit, e cila më ka mahnitur me forcën dhe energjinë, me pjekurinë dhe zemërgjerësinë, me ngrohtësinë motrore dhe bujarinë.
E tillë është Media e tillë dhe e bija dhe jo vetëm ajo, por edhe fëmijët e tjerë si yje, Vepra dhe Vendimi si dhe bashkëshorti i denjë i saj, z.Mustafë, patritot i mirënjohur në qarqet e gjera shqiptare.
Ja pra, e dashur, Mondë, çfarë mrekullie dhe pasurie shpirtërore të japin lëvizjet, sidomos, kur ato shkojnë në drejtim të dashurisë njerëzore… Edhe բse nuk ke fuqi, merr energji edhe për vite të tjera jete.
-Çasti më i vështirë…
-Nuk e di a do të kem të tjera, për t’i krahasuar me ato që kanë shkuar dhe që mundohem t’i harroj.
-Po më i lumtur?…
-Është në arkivën e shpirtit tim dhe nuk mund ta rrëfej. Kam frikë nga lumturitë..
-Cila është dashuria më e madhe për Ilirianën?…
-Vetë Dashuria, kur ajo është e tillë.
-Po urrejtja?
-Thuhet se po nuk di të urresh, nuk di as të dashurosh. Unë nuk jam plotësisht dakort me këtë përcaktim…
- A ka në jetën tënde ndonjë ngjarje që ia shihni apo ndjeni gjurmët ende?-
-Sigurisht që ka, ashtu si tek të gjithë. Mundohem të mos m’i shohë as gjysma tjetër e vetes. Megjithatë: -Dita e dasmës (pa dasmë); një piano e lënë gati në kulmin e karrierës sime dhe një kitarë e thyer, për të mos i rënë më kurrë…, thinjat, që si në legjendë, m’u shfaqën brenda 12 orëve; çasti, kur ndahesha me fëmijët në aeroportin e Rinasit, në drejtim të një klinike të huaj për kurim. Befas, veshi më zuri fjalët:”… gjynah, e shkreta, nuk e di që s’ka për t’u kthyer më…”
-Çfar të kënaq më shumë?
-Kur luaj me fëmijët; kur ma pëlqejnë atë që kam gatuar; kur shkruaj një poezi që ende më pëlqen, pas dhjetë herëve të lexuar; kur flas dhe marr mesazhe nga miq që më duan dhe më respektojnë. U jam borxh gjithë jetën, të gjithëve.
-Çfarë të shqetëson?
-Largësia me njerëzit, sidomos me krijuesit, sidomos me poetët, si me ata që janë në Shqipëri, në vendlindjen time, ashtu edhe ata që janë këtu, në Amerikë, apo nëpër shtete e kontinente të tjerë…
-Cilët autorë të ndjekin në muzë…

-Janë shumë jashtë dhe brenda vendit tim, shkrimtarë e poetë, të ikur dhe në jetë, por të përjetshëm… Për hir të respektit të veprës së tyre po përmend disa: Çehov, Cvajg, Remark, Simonov, Anna Ahmatova, Bërns, Alen Boskie, Pavlo Neruda (e veçoj), Pol Elyar, Agolli, Reshpja, …
-Cilën ëndërr nuk keni realizuar
-Aty ku mbaron ëndrra mbaron dhe jeta. Pas ëndrrës vrapon njeriu dhe nuk e zë dot kurrë…
-Po atë që nuk doni ta kujtoni?
-Ëndrrën e vrarë, ëndrrën e mashtruar, ëndrrën e fjetur… Por edhe pse nuk do ato janë brenda trurit, brenda kujtesës së jetës dhe njeriu gdhihet me ‘to, fle për t’u gdhirë përsëri… Njeriu ka vetëm kujtesë, nuk ka harresë…
-Po atë që nuk doni ta prekni?
-Dhimbjen. Dhimbjen as nuk e ftojmë, as nuk e përzejmë dot. Ajo vjen e paftuar është bashkëudhëtare e pashmangshme me jetën e secilit… Puna është mos i biem në gjunjë e të na mbysë loti. Nuk jam dakord me shprehjen: “Nga dhimbje të mëdha dalin vepra të mëdha”. Mos paçim kurrë vepra të tilla dhe nuk ia uroj asnjë krijuesi të tilla vepra…
-”Sikur të isha djalë!” Këtë libër të Haki Stërmillit sikur ta afronim në vite dhe shkrimtari t’ju kishte Juve “personazhin” kryesor, do e pranonit?
-Kam një kujtim të bukur, si ushtarake. Marshoja me studentët mbi një javë, me ata marshimet e gjata. Një natë e kaluam te Kasollja, në Prodan, ku ka jetuar Haki Stërmilli dhe ka shkruar romanin “Sikur të isha djalë!” Na ndrinin urat e zjarrit. Aty një kolegu im më tha: “Iliriana sikur të ishe ti, personazh i romanit të Stërmillit, do të doje të ishe “djalë”? “Nuk do ta ndërroja, mbase jam më mirë kështu?!”-fola, pa u shpjeguar. Ndoshta do të isha e para, që në atë kasolle, të meditoja për romanin e H. Stërmillit, por ndjehesha e sigurtë në gjininë time. E doja veten, siç më kishte lindur nëna, e doja nënën dhe doja t’i ngjaja…
Pra, kam rënë në “mirëkuptim” me veten për të qenë “personazhi” femër, në të gjitha etapat e jetës. Dhe nuk do e ndërroja.. Kulmi, apo qendra e jetës së një femre është “të qenurit Nënë”. Edhe pse kohët e kanë shtypur më tepër femrën, përsëri ajo ka qenë dhe është në rolin e vetë më të patjetërsueshëm. Le të flasin mençuria e popujve dhe gjenitë më mirë: “Nëna, ju e keni në dorë shpëtimin e botës!” thotë Tolstoi. (Le të bëj edhe unë, detyrën time për këtë!). ” Zoti nuk mund të jetë gjithkund prandaj bëri nënat”… (le të jem edhe unë një krijesë për të bërë “punët e Zotit”). “Grua do të thotë udhëheqëse shpirtërore!” (le të jem dhe unë sadopak e tillë!)… “Një nënë fal kurdoherë, për këtë ka ardhur në botë”- thotë Aleksandër Dyma. (Le të bëj dhe unë aktin e faljes, për të qenë më të mirë e më të dashur njerëzit).”Për gruan dhe tokën le kokën” – thotë poeti ynë Dritëro Agolli, duke e shenjtëruar rolin e gruas… (Le të jem dhe unë një varg i asaj poezie)… “Për nënë dua të kisha një shqiptare”-shkruan anëtaria e Akademisë Franceze, shkrimtaria Marguerite Yorcenar. (Nuk ka koment kjo thënie!) Dhe le ta mbyll me një thënie të kandidates për presidente të SHBA-ve, Hillary Klinton: “Të drejtat e gruas janë të drejtat e njeriut!”… Ç’mund të them unë më shumë?! Ja pse nuk e ndërroj të qenit grua!
-Keni shumë miq këndej e andej kontinentit, të hershëm e të rinj, cili është sekreti i këtyre lidhjeve të qëndrueshme?
-Nuk ka asnjë “sekret”. Është Dashuria, më universalja fjalë e bukur, pa motivin e së cilës nuk mund të bëjmë as edhe një hap, nuk mund të kapërdijmë as edhe një kafshatë bukë, apo një gllënkë ujë. Që të duash të tjerët apo të të duan-është më e thjeshta që mund të bëjmë, pa paguar as një cent. Ta duam njëri-tjetrin, me të mirat dhe me të metat (gabimet) njerëzore; të njohim, pranojmë dhe të respektojmë vlerat e njëri-tjetrit. T’i “fshijmë” lotin, pa e pyetur “pse qan” dhe, kur ka nevojë për dikë , ta kuptojmë pa na e thënë dhe në çast t’i ndodhemi pranë (edhe duke qenë larg), me një fjalë , me …ç’mund të jetë më e duhur sipas mundësisë. Dhe, kjo ka rëndësi , asnjëherë të mos ia përmendësh (ka një shprehje populli, nga më të vyerat: “Kur e jep njëra dorë, nuk duhet ta dijë dora tjetër”); t’i kuptosh dhe të të besojnë se, kur ke kohë i merr (apo të marrin), në telefon edhe disa herë në ditë. Kur nuk mundesh ti apo ata (ato), nuk duhet të dyshohet tek dashuria, miqësia… Kur heshtja vonon, shqetësimi nuk është dyshim për dashurinë, por për gjendjen shëndetësore apo probleme të tjera…
Kur erdha këtu, në Amerikë (detyruar nga detyra prej gjysheje), qaja me vete në çdo sekondë të njëzetekatërorëshit. Telefoni rrinte non-stop në veshin tim (në orët, kur latantët-binjakë të vajzës, më shumë flinin se ishin zgjuar), në drejtim të të gjitha hapësirave që mbulonte shpirti im, nga shtëpiza e vendlindjes, deri nëpër shtete e kontinente ku ishte i fluturuar…
Sot, nuk kam mundësi ta mbaj telefonin në vesh. Ma rrëmbejnë vogëlushët e “rritur”. Por, edhe pse nuk mund të jem në “linjë” me ‘ta jetoj më shumë se kurrë pranë tyre. Mendoja se do t’i humbja miqtë e jetës sime. Ndoshta do të mendonin se më “rrëmbeu” Amerika… Gabova. Më njihnin më mirë ata mua se unë veten time. Çdo ditë dhe në çdo orë të saj, më marrin në telefon, më dërgojnë një mesazh, më postojnë libra të sapo dalë në librari, apo pa dalë ende në “treg”. Pra, më japin motivin e shenjtë të të jetuarit, edhe pse në largësi humbëtire…
-A ka emra të përveçëm?
-Të gjithë kanë emrat e tyre të përveçëm. Janë shumë t’i përmend. Janë nga të gjitha fushat, poetë , shkrimtarë, gazetarë, këngëtarë, piktorë e aktorë, ushtarakë, mësues(mesuesit e mi dhe të fëmijëve që nga fillorja…), shoqet dhe shokët e mi, që nga klasa e parë fillore, të tjerë nga jeta në ushtri…,komshinj…; shumë e shumë të tjerë në Shkup, Tetovë, Strugë, Kumanovë, Kërçovë, Gostivar.., në Prishtinë, Gjakovë, Prizren, Vushtri, …Ulqin… Secili (secila) ka emrin në kujtesën e zemrës sime…
-Ju kanë kushtuar poezi miq poetë, të cilët i kanë postuar në forume apo botuar nëpër organe të ndryshme të shtypit… Po citoj vargje nga disa prej tyre…

Kësulëkuqes
s’ka plakje për ty, mikja ime e fëmijërisë
mpleksur tërë jetën me ëndrra pyjesh
me panja e bredha e dhelpra që fshihen
e të ndjekin tinëzisht nëpër lirishtat e botës…
… (Kolec Traboini – Boston)
Urim, Ilirianës
Sot është e Diel, 9. 9. 2007.
E Diel ka qenë edhe para
gjysmë shekulli e ca…
E diel do të jetë edhe pas
gjysmë shekulli e ca…
Në gjithë Ditë Lindjet e Tua!…
Dhe Dielli do të ketë diell…
Dhe deti do te ketë dallgë…
Dhe mali do të ketë erë…
Dhe fëmijët do të dijnë të qeshin…
Dhe nënat do të kenë mall…
Dhe Njeriu do të ketë emër…
Si Poezia jote.

(Nase Jani…. Athinë)

Ilirianës, në vend të portretit

Një fluturz e bukur
Më çiku nën vetull.

Më qeshi si kukull
Dhe më foli heshtur…

…

Një dritëz universi
Nën vetull më çiku
Aizbergët m’i ndezi
Vullkanet m’i fiku
(Demir Gjergji -Tiranë)
Kthjellët…
-poetes I.Sulkuqi-
E tejdukshme krejt:
Me kocka të holla zogu…-
Lot borziloku.
(Qazim Shemaj -Tiranë)

Si të kam njohur dikur..
-poeteshës Iliriana Sulkuqi-
Si të kam njohur dikur…
Je dhe sot
Një princeshë e pagjumë
Që të bukurës,
Bukurisht i flet
Jo më kot.
(Fation Pajo – Çikago)

…Si e keni ndjerë veten kur i keni lexuar…?

-Si në ëndërr. Mrekullisht mirë. Pse, a nuk do të ndjehej çdokush kështu? Kjo më bën të besoj se do të jetoj për t’i larë këto borxhe … Se nuk ka jetë tjetër. Këtu lahemi dhe lyhemi. Lyhemi dhe lahemi. Paguajmë ose na paguajnë. Askush nuk ikën nga kjo botë pa larë borxhet e bukur dhe të shëmtuar… Faleminderit, shpirtërisht, miqve të mi poetë për dhuratën kaq humane, siç është Kushtimi Poetik.
-Janë shprehur për ju “… Do të kërkoja që Sulkuqi dhe të tjerë poetë në mërgim të vendosen në antologjitë që botohen nga shteti dhe në librat e shkollës dhe të përmenden sidomos autorët që jetojnë në mërgim që kanë pasuri shpirtërore e vlera shumë më tepër se disa që jetojnë këtu dhe ende me miq zenë vend nëpër libra shkollore. A është e mundur që poezitë e këtyre të jenë edhe pikë referimi për ato dhjetëra universitete shqiptare ku studiohet për letërsinë shqipe?
-Shteti sillet indiferent ndaj njeriut. Si për shumë pjesë të jetës, që nuk i siguron dot normalitetin (drita, ujë, rrugë, spitale, paisje spitalore, shkolla, antingujimin, punësimin, etj. etj.) edhe për letërsinë dhe mbarëvajtjen e saj. Kush ta përzgjedhë të bukurën dhe letërsinë me vlerë? Më tepër harrohet, apo nuk njihet vlera dhe hyjnë nëpër antologji ata që duken, që “kapin nga xhaketa”, apo lenë xhaketën me gjithë xhepa. Janë bërë disa Antologji nga botues, me “të përzgjedhurit” e tyre. Tekstet shkollorë, që nga gjimnazet e deri në universitete, mbajnë brenda më tepër “letërsi hatëri”. Kjo është një e keqe e madhe, që s’dihet kur do të ndreqet në të mirë të përfaqësimit të letërsisë shqiptare dhe të pasurimit të kulturës shqiptare.

-Ç’mendime keni për femrën krijuese dhe intelektuale në Diasporë?
-Është gjë e mirë që Femra të ketë organizmat e veta të bashkimit, ku të dalin vlerat e femrës deri tek virtyti. Por nuk e konceptoj dot emërtimin “krijuese femra e meshkuj” Unë mund të bëj një libër duke i dhënë poezisë “gjininë” mashkullore. Siç mund të bëjë dhe një poet në gjininë tonë. Në Greqi është “Mali i Shenjtë” me manastire, kisha, priftërinj e murgjër. Venë vizitorë nga gjithë bota, por vetëm meshkujt. Thuhet se vetëm Shën Mëria ka shkelur në atë Mal. Pse? “Unë duke lexuar “Krishti u ngjall përsëri” të Kanzanxaqit, kam shkuar në atë Mal të Shenjtë. Për Shpirtërat s’ka doganë dhe policë-ndalimi… Shpirti poetik nuk njeh gjini.
-Ka shumë shoqata shkrimtarësh si në SHBA, apo në vende të tjerë të Europës, ku jetojnë krijues shqiptarë, si ju duken këto bashkime?
-Letërsia bëhet vetëm, është punë individuale, por ka nevojë edhe për “tavolina” shokësh e miqsh… Konti i letërsisë ruse Leon Tolstoi mblidhte shkrimtarët e kohës, që nga Turgenievi e deri tek Çehovi që ishte më i ri dhe lexonin tregimet, apo fragmente romanesh nga njëri-tjetri. “Ja kështu shkruhet tregimi!”- thoshte Turgenievi për novelat e Çehovit. E harronte gjeninë e vetë mjeshtri i letrave, se duhej harruar. Këtë rol duhet të luajnë edhe “tavolinat”, shoqatat, apo Klubet e shkrimtarëve të ikur nga Shqipëria. Më pëlqen kjo fjala “Klub” si Klubi “Petëf ” ( kam pasur fatin të marr pjesë në një mbrëmje poetike. Recitova “Atdhe”të Petëf-it, shqip dhe hungarisht, duke i rënë edhe pianos, me një pjesë nga Shophen. Kjo ka ndodhur më 1989, një natë para operacionit, në Budapest), apo ata të Parisit etj. Jam njohur me veprimtarinë e Klubit të Shkrimtarëve “Drita” në Athinë, që ka edhe një Revistë Letrare me emrin “Pelegrin”, ku bashkon krijues të ikur nga Shqipëria, kudo qofshin ata. Bën Antologji e organizon konkurse me krijues edhe jashtë Greqisë… Vetë liria e të shkruarit i jep edhe liri gjeografike poetit apo shkrimtarit. Siç ka ky Klub anëtarë deri këtu në Amerikë edhe bashkimet e tjera të poetëve mund të kapërcejnë “kufijtë”… Pra, çdonjëri mund të bëjë zgjedhjen e vetë, ku ndjehet më mirë, larg fallciteteve letrare e mendjemadhësive vulgare… “Shokët (shoqet) i zgjedh, motrën e vëllanë nuk e zgjedh dot.”, thotë mençuria popullore…
-Ju jeni anëtare e Forumit Bota e Gruas Shqiptare, forum të cilit ju i keni dhuruar shumë si me krijimtari ashtu edhe me komunikim që në ditën e anëtarësimit. Ç’mendim keni për këtë Forum dhe a keni ndonjë sugjerim për organizimin apo pasqyrimin e krijimtarisë në blogun revistë të tij?
-Faleminderit që çmoni kontributin tim modest në këtë forum special.Them modest se nuk kam dhënë shumë. Por ajo që ka më shumë rëndësi është fakti se pavarësisht nga kontributet individuale në këtë forum, si në krijimtari apo komunikime të ndryshme, diskutime dhe përshëndetje, kjo bashkësi e jona ka një të vërtetë të madhe. Një miqësi dhe një harmoni që na jep frymëzim dhe motivim, na qetëson dhe na jep forca. Një bashkësi intelektuale dhe krijuese. Një bashkësi nënash dhe motrash që gjejnë veten dhe ripërtërihen nga komunikimi dhe mbështetja shpirtërore. Një oaz qetësie dhe besimi reciprok. Ne që jemi të shpërndara nëpër skajet e globit gjejmë këtu njëra-tjetrën, ndajmë hallet e shqetësimet, mbështesim, frymëzojmë e frymëzohemi dhe krijojmë. Mësojmë për njëra-tjetrën, rritemi e piqemi shpirtërisht dhe artistikisht. Fakti i realizimit të librit “Nënës”, përmes një grupimi të tillë specifik, flet më shumë se sa mund të flasë Kësulkuqja!
Por, megjithëse krijuesja e këtij forumi, të cilën e adhuroj, për organizimin, fantazinë kreative, për inteligjencën, shkathtësinë dhe dashamirësinë, Merita Bajraktari McCormack dhe ju moderatoret, Monda, Aida , meritoni fjalët më të mira e të sinqerta dhe përkedhelje mbas shpatullave, për punën e madhe që keni bërë e bëni, si me grupin, si me revistën letrare në internet, mendoj se ka vend për një sugjerim,meqe jam edhe pak “më e moshuar” në vite dhe krijimtari.Mendoj se duhet t’i hapet vend një rubrike për fëmijët shqiptarë në emigracion.
-Çfarë po shkruan Iliriana?
-Mendoj tregime e shkruaj poezi… Kështu ndodh me krijuesit. Dhe kur mendon dhe shkruan nga ato gjinitë e mëdha, si novela apo romani, poezia të shfaqet befas.

- Si një poeteshë me përvojë, ç’farë mesazhi kini për talentet e rinj, për inkurajimin e tyre në zhanrin e poezisë?
-Veç një gjë i them vetes që ta dëgjojnë dhe të rinjtë. Gjithë jetën e mendoj veten “Letrare e Re”. Njeriu nuk është si e mendon veten, por si e mendojnë dhe e vlerësojnë të tjerët…
-Sa citova me lart, profesioni i juaj është ushtarake. Një pyetje paksa delikate: Si ju duken përpjekjet e politikës ndërkombëtare, asaj shqiptare e kosovare e në Diasporë për çështjen e Kosovës e në përgjithësi për çështjen kombëtare shqiptare?
-Të qenit ushtarake nuk ka ndonjë të veçantë për këtë pyetje, se ushtria tashti ka dalë nga “kornizat” për “Mbrojtjen e Atdheut”. Atdheu sot (për ne) “mbrohet” më tepër nga politika ndërkombëtare dhe strukturat ndërkombëtare. Sa aktive janë ato sot s’kanë qenë kurrë në historinë e të qenit Shqipëri apo Komb Shqiptar. Edhe lëvizja e emigrantëve, nëpër shtetet e Europës dhe SHBA, kanë bërë që “Bota” të na e dijë emrin, pastaj të na kushtojë vëmendje më të madhe. Intelektualët shqiptarë nëpër botë dhe veças njerëzit e letrave, të artit e të kulturës, janë bërë “ndërgjegja” e kombit… Shoqatat, veprimtaritë, kanë shërbyer për njohjen dhe integrimin tonë aty ku na shpuri “fati”. Sa për politikën dhe diplomacinë? Ajo është e kontrolluar, e udhëzuar, e rekomanduar dhe shpesh e vonuar… Kur hapet ndonjë “dritare” duhet shfrytëzuar. Po e humbe? E humbe. Kosova sot është “Emër i përvetshëm” në politikën botërore dhe në njohjen qytetare. Pastaj vjen dhe Shqipëria… I vaftë mbarë Kosovës, në Fitoren e Pavarsisë se i ka munguar në shekuj dhe e ka ushqyer me gjak “Pemën e lirisë”! I vaftë mbarë dhe Shqipërisë! Asgjë nuk mund të parashikohet. Se, më tepër ndodh e pamundura sesa e mundura. Kështu ndodh, duam apo s’duam ne…
-A do kthehet Iliriana ndonjë ditë në Atdhe!
-Unë s’jam e ikur nga Atdheu. Aty kam njerëz, kam shokë e shoqe, kam fëmijërinë, rininë, jetën… Kam nënën mbi të gjitha dhe varrin e babait… kam Atdheun, me një fjalë. “Atdheu fillon nga zemra”, shkruante para disa vjetësh një poet tepelenas. I jap të drejtë Poetit. Dhe trupërisht vete në Atdhe, dua të vete dhe do të vete…
-Si një njeri i letrave shqipe, cili është mesazhi i juaj, për krijuesit në Diasporë, në veçanti për femrën krijuese, për ruajtjen e vlerave dhe identitetit kombëtar?
-Femra lind njeriun, por kur lind dhe poezinë apo bën letërsi, është dy herë krijuese… Dhe kur është jashtë vendlindjes, është krijuese më e dashur e më e dhembshur. Vlerat kombëtare ruhen duke krijuar dhe ruhen duke ruajtur simbolet e jetës e të kombit. Tre janë simbolet, sipas meje: Emri-Shqipëri, Flamuri-kuq e zi, Gjuha-shqipe. Ruajtja më e madhe dhe më me vlerë është gjuha shqipe. Të mos e harrojmë vetë, t’jua mësojmë fëmijëve, nipërve e mbesave. Ky është shërbimi më i madh që i bëjmë familjes, fisit, historisë së kombit…
Ju faleminderit dhe Suksese ne krijimtarine Tuaj!

(Intervistë me gazetarin, përkthyesin dhe studiuesin, Armand Plaka)/
Armand Plaka është gazetar, përkthyes e studiues, diplomuar për gjuhë e kulturë gjermane nga Universiteti i Tiranës. Ka kryer disa studime pasuniversitare e trajnime në fushat e politikës, shkencave të komunikimit e diplomacisë, në Shqipëri, RFGJ, e rajon. Ka bashkëpunuar me të përditshme të ndryshme shqiptare si “Panorama”, “Shqip”, “Shqiptarja.com”, dhe revista periodike si “Shqip” e “KLAN”. Ka qenë bursanti i parë shqiptar në Bundestagun Gjerman, dhe po ashtu edhe bursanti i parë shqiptar në Berlin, pranë Fondacionit “Konrad Adenauer”. Kontributi i tij është sidomos i spikatur në fushën e studimeve deontologjiko–mediatike; në trajtimin e figurave e fenomeneve të ndryshme, duke i vlerësuar ato në aspektin profesional gazetaresk, atë politik e historik. Është njohës i mirë i kulturës e politikës së vendeve të Europës Qendrore e Lindore, Gjermanisë, e të ish–republikave sovjetike. Njeh disa gjuhë dhe ka përkthyer qindra artikuj në shtypin e përditshëm, si dhe tri libra. Armand Plaka ka lindur në Tiranë më 1975. Është i martuar, dhe ka një fëmijë.
Bisedoi:Raimonda MOISIU
-Përshëndetje z. Armand, Ju falenderoj për kohën e vyer në përkushtim të kësaj interviste dhe rastësinë e mrekullueshme për të diskutuar fillimisht rreth librit tuaj studimor “Shqipëria moniste në mediat perëndimore, 1945-1990”. Sinqerisht jam kurioze të di motivin dhe interesin që ngjalli te ju personalisht, shkrimi i këtij libri dhe pse vendosët të dialogoni përmes etapave historike? Përse ky titull?
Përshëndetje Raimonda!
Në fakt ngacmimi për ta botuar këtë libër më erdhi nga vetë puna ime në mediat shqiptare, por sigurisht edhe nga një thirrje e brendshme e kahershme, që lidhet me pasionet e mia në një ndërthurje sa të llogjikshme, aq edhe intriguese. Është një përpjekje për të parë larg dhe afër, duke katapultuar një të djeshme që paradoksalisht, ndikon fort në të sotmen e sidomos në të ardhmen e këtij vendi. Pasioni im për historinë nuk është i vetmi shkak, sepse jam shumë i ndërgjegjshëm se shqiptarët, si popull ballkanik, apo europianojugor, janë shumë të dhënë pas historisë, e sidomos asaj politike kryesisht të vonë, për vetë gjurmët dhe pasojat që ajo la në fatet e tyre të përbashkëta. Janë etapa historike që me konsensusin e të gjithëve, tashmë njihen gjerësisht në Shqipëri, të konsumuara në fakt gjatë të njejtës periudhë monizmi, por të veçuara si me thikë, dhe paradoksalisht, të lidhura e ngjizura si me zamk. Pasi shumatorja e tyre fatkeqësisht, solli të njejtin rezultat që dimë të gjithë: gremisjen në një humnerë të vërtetë, së pari ekonomike e politike, por jo më pak edhe njerëzore. Titulli erdhi vetvetiu, si një reagim spontan, apo një zhvendosje realitetesh, të cilat dikur ishin domen vetëm i njerëzve të veçantë: i atyre që e shihnin këtë vend si të huaj, gjë që njëkohësisht u jepte atyre “privilegje”, të cilat vendasit nuk mund t’i kishin. Pra, nëse i referohemi shprehjes së famshme latine “veni, vidi, vici”, pjesa e fundit, ajo e pushtimit mbetej, le të themi, evazive, por vetëm në një farë kuptimi, pasi “pushtimi” i të huajve, apo fitorja që mendohet më së shumti kur sillet ndërmend kjo shprehje, ishte vetë hyrja në atë vend të izoluar hermetikisht e raportimi në redaksitë përkatëse. Ishte një titull preçiz, i shkurtër dhe plot mesazhe. Në fakt nuk u mundova shumë, pasi ajo ishte diçka që shquhej lehtësisht mes rreshtave, jo në mënyrë eksplicite, sigurisht, por si një përpjekje e sinqertë e dy gazetarëve gjermanë në vitet ’80 në reportazhin e tyre në revistën “Stern”. Kështu që pa drojë e instiktivisht mendova në çast, se ky duhej të ishte edhe titulli i librit tim.
-Ky libër, vlerësuar tashmë nga kritika e kohës, nuk është fantazi, por një realitet i pastër historik. Cilat janë elementët thelbësorë dhe sfida që u përballët me ndërtimin e tij dhe idetë tuaja?
Si fillim do shtoja se është jo vetëm një realitet i pastër, por edhe i dhimbshëm historik. Shumëkush nga brezat e mëparshëm, apo madje një pjesë edhe nga ky i yni, mund të shohë aty vetveten; në fëmijëri, në rini, në adoleshencë, mund ta gjejë atë në një fabrikë prodhimi, në kinema, duke shëtitur në qytet, ulur në një stol a në një park, e ndoshta edhe duke pëshpëritur me shokët e lagjes për bëmat e ish-regjimit monist në Shqipëri. Por sigurisht se mund të bëjë edhe një bilanc e krahasim me arritjet e dështimet tona të përbashkëta në këto vite të demokracisë, duke i parë shumë paragrafë të tij, pse jo, edhe me sy kritik e diku edhe me nostalgji. Elementët bazë në hartimin e kësaj përmbledhje kanë qenë materialet më kryesore të shtypit perëndimor, të cilat më duhej t’i veçoja, duke i marrë si etalon i raportimit publik e në ndonjë rast edhe atij sekret në “botën e lirë” përgjatë atyre viteve. Një sfidë e vërtetë ka qenë në radhë të parë, sigurimi i materialeve në fjalë, kryesisht reportazhe, por edhe analiza e opinione, të cilat në shumë raste më është dashur t’i mbledh si kopje origjinale, të marra sa në arkiva të huaja, aq edhe si dhurata nga miq e të apasionuar, ashtu të zverdhura nga koha e pluhuri, por në ndihmë sigurisht se më kanë ardhur edhe mundësitë moderne, pra dixhitalizimi i shumë prej platformave, për të cilat shpesh më është dashur të rrëmoj gjatë, të shpenzoj kohë e para. Merret me mend pastaj se sfida më e madhe pastaj ka qenë përzgjedhja, përkthimi e komentimi – shpeshherë shumë i zgjeruar – para se publiku shqiptar, thuajse në të gjitha rastet, t’i merrte ato të plota e pa shkurtime nga origjinali, në mënyrë që në fund ai të analizonte vetë e lirshëm mbi përmbajtjen e tyre. Një sfidë reale ka qenë vetë ideja për t’a sjellë këtë përmbledhje, e cila realisht më përballte me frikën se mund të cilësohesha edhe thjesht një përkthyes, pa asnjë meritë autoriale, ndërkohë që prej kohësh, e dija se tashmë po sillja një kontribut, sado modest, por gjithsesi të vërtetë e që bazohej tërësisht në përpjekjet e mia.
- Si keni arritur ju të procedoni “në udhëtimin historik”, të jeni kaq kreativ, ku ka një shtrirje të gjerë të kombinimit të fakteve historike, kujtesës, marrëdhënieve ndër-etnike, kombëtare, europiane veçmas asaj ballkanike, që perceptojnë vlerën e madhe të edukimit kuptimplotë të vetëdijes njerëzore, në pikpamje me të kaluarën, të tashmen e të ardhmen?
Udhëtimet – sikurse e paramendoni dhe ju me të drejtë – nuk lidhen thjesht dhe vetëm me një zhvendosje gjeografike, nga pika A në pikën B, por ato njohin përmasa shumëplanëshe, e kësaj dore ndodh që të udhëtojmë edhe në histori, apo letërsi, politikë apo dhe kulinari. Por udhëtimi, sikurse dhe lufta, ka ca rregulla: nuk mund të nisesh pa plan, armë, para, apo strategji. Kështu mendoj se më ndodhi dhe mua. Kreativiteti ka ardhur si pasojë e një instikti e pasioni të vjetër për letërsinë, muzikën, gjuhët e huaja e kulturën në përgjithësi. Këto kanë qenë në fakt armët e mia. Njohja e hershme e botës me anë të tyre, edhe kur nuk kishim shkelur kurrë një vend të huaj, dhe “rikonjicioni” në terren pas viteve të demokracisë, e sidomos eksperiencat studimore e jetësore që kam pasur në Berlin e Gjermani, ma mundësuan e poqën plotësisht në kokë idenë e kësaj përmbledhje. Berlini është një qytet ku edhe pse tashmë gjendemi më shumë se dy dekada pas rrëzimit të Murit, në mentalitetet e tyre, shumë njerëz ndahen akoma në “perëndimorë” e “lindorë”. Por të përbashkët kanë përpjekjen për një jetë më të mirë, duke arritur tashmë prej kohësh t’i tejkalojnë barrierat: jo domosdoshmërisht ato ekonomike e infrastrukturore – megjithë përpjekjet e shumta e në shumicën e tyre tashmë të realizuara – por kam këtu parasysh detyrimin për t’u përballur denjësisht, seriozisht e korrektësisht me të shkuarën e tyre diktatoriale. Gjë e cila nuk është bërë në Shqipëri, e nuk ka gjasa se mund të bëhet sa më shumë që koha kalon. Sidoqoftë përpjekje ka dhe do të ketë, por Shqipëria duket se nuk i ka shpëtuar dot politizimit e abuzimit, selektimit e keqpërdorimit, gjë e cila ka çuar në pseudopërpjekje, apo dhe heshtje, harrim e mohim. Kombinimi i fakteve historike, apo kujtesa që ju përmendni, është shumë e rëndësishme. Ajo na lidh pastaj me pasojat e sjelljeve njerëzore e politike në marrëdhënie të tjera, siç janë edhe ato ndëretnike e kombëtariste, duke na katapultuar sa nga njëra epokë në tjetrën, për të parë gabimet e korrigjuar shënjestrën.
-Ju keni një eksperiencë vërtetë mbresëlënëse në aspektin professional, përsa i përket studimeve deontologjiko–mediatike; Si operoni ju në trajtimin e figurave e fenomeneve të ndryshme, që të japin përshtypjen në kuptimin e tyre simbolik, importin moral, qytetar e intelektual, dhe substanca humaniste në përputhje me interpretimin gazetaresk, historik, shkencor dhe filozofik?
Më ka pëlqyer gjithmonë rrënimi në kohë, por edhe në mentalitetet njerëzore. Kush më mirë se sa personalitete e figura të veçanta, por edhe fenomene “origjinale”, i mbartin tiparet e mendimit shoqëror përkatës, në kohë e hapësira të ndryshme? Ndodh që dikujt i është “ngrënë haku”, dikush tjetër ka marrë më shumë në kurriz të një tjetri, ndodh që dikush është mallkuar e anatemuar e dikush tjetër, lartësuar e mbivlerësuar. Në këtë lëmi kam operuar shpesh edhe unë, pa dashur të jem paragjykues; kam vënë re kontribute të mohuara e i kam nxjerrë në dritë tek-tuk, u kam hedhur pak “kripë e piper” në ndonjë rast tjetër, apo u kam shtuar edhe balsamin në ndonjë rast, le të themi. Por nuk e kam pasur në fakt si qëllim primar. Më ka interesuar të sjell gjithmonë diçka të re, ta padalë, të panjohur e mundësisht nga burime të huaja, nisur nga motive realisht profesionale, për të ngjallur më pas debat në rrethe të interesuara, sidoqoftë të prera në formatin gazetaresk më shumë. Në të gjitha rastet, kam cituar sigurisht burimin, qoftë online apo në print, në mënyrë që kushdoqoftë, të përballet me të vërtetat ashtu siç janë, paçka se kam hasur edhe në nihilistë, nostaligjikë etj., por edhe në interpretues e vlerësues të përpjekjeve reale. Besoj se kam vepruar gjithmonë në përputhje me instiktet e mia, por edhe me vlerat e një morali universal njerëzor, duke u përpjekur të mos bie pre e ideologjive, pasioneve, krahinarizamave e bindjeve, apo mosbindjeve religjoze. Në punë e sipër kam gjetur sigurisht, substanca të filozofisë e moralit human, shkencës dhe historisë, që më kanë bërë të thellohem e mendoj më shumë tek-tuk, apo dhe të ndaloj gjatë e të kthehem shpesh në drejtime të tjera.
-Ju keni një karrierë personale jo të shkurtër tashmë në shtypin shqiptar, e pjesërisht edhe në atë gjerman. Që do të thotë se keni përjetuar momente mbresëlënëse, të këndshme, por edhe kritike, dëshpëruese e të trishta. A mund të na përshkruani momente nga eksperienca tuaj?
Në fakt eksperienca ime është relative në këtë drejtim, pasi më është dashur që ta ndërpres kontaktin fizik me mjedisin gazetarek për disa kohë, falë angazhimeve të mia në punë e fusha të tjera, që nuk kanë lidhje direkte me gazetarinë, por gjithsesi në një, apo një tjetër mënyrë, jam me fat qe kam arritur ta mbaj gjallë atë kontakt. Sidoqoftë, unë kam qenë shpesh i angazhuar në rubrika, apo sektorë që realisht nuk të bëjnë shumë të dalësh në pah, siç janë dossieret, suplementet kulturore, historike, politike e diplomatike, përkthimet, apo dhe “bota dhe rajoni”, të cilat madje shpesh botohen edhe në anonimat, duke bërë që të të humbin realisht gjurmët e kontributet, pavarësisht vulumit e kualiteteve që sjell në redaksi. Po ashtu, një handikap tjetër në këtë drejtim, megjithë eksperiencat studimore e praktikat në radio e TV në Gjermani, ka qenë edhe angazhimi im thuajse vetëm në median e shkruar, minuset e të cilit përballë medias elektronike, tashmë dihen. Përtej tyre, besoj se çdo njeri ka momente mbreslënëse, apo dhe dëshpëruese e të trishta. Kam përshtypjen madje se vetëm mediokri, nuk i përjeton të tilla ndjesi. Zhgënjime kam pësuar në terrenin ku kam punuar, duke përfshirë këtu edhe vetë gazetarinë, apo shoqërinë civile, elementë brenda radhëve të së cilës, shpesh po mbajnë peng procese normale evidentimi, promovimi e vlerësimi, me të cilët jam përballur drejtpërdejt e pa ekuivoke, duke i besuar më shumë instikteve të mia, për të cilat u shpreha edhe më lart.
-Kam lexuar me interes të vecantë artikujt tuaj studimorë; dossier, trajtesa, analiza politike, reportazhe, intervista e publikime të tjera në fushën e publicistikës. Si keni arritur ju, të harmonizoni aktualen mbizotëruese historike, sociale e politike, në kurriz të pavarësisë tuaj intelektuale?
Në fakt besoj se jam një viktimë e dy pasioneve në dukje pa lidhje me njëri-tjetrin: teknologjia dhe historia. Por unë besoj se ato më mbajnë realisht të balancuar e më lidhin ngushtësisht më pas edhe me letërsinë e politikën, por edhe me fusha të tjera, të cilat vetëm me përpjekje e pasion, them se harmonizohen vetvetiu tek çdokush. Sidoqoftë, do këmbëngulja më shumë tek një bashkëjetesë e tyre me individin dhe jo tek kthimi i tyre në një barrë ndaj pavarësisë intelektuale, të paktën nisur nga eksperienca ime.
- A ka ndonjë moment paralel gjatë eksperiencës tuaj, që si rrjedhojë ka sjellë edhe këndvështrimin paralel mbi përvojën jetësore, social-politike e historike?
Po keni të drejtë. Janë edhe ato momente për të cilat nuk mund të flas konkretisht, por lidhen kryesisht me të djeshmen time e të familjes sime, por që i hasim edhe në përditshmërinë tonë të shndërruara në shqetësime sa personale, aq kolektive në një shoqëri që po kalon një tranzicion të stërzgjatur e shumë të lodhshëm.
-Z. Armand, Ju jeni edhe përkthyes e keni sjell në shqip disa libra. Cfarë ju lidh me përkthimin dhe si i keni marrëdhëniet me të? Ç’mund të na thoni për ndonjë peng të së djeshmes apo plan aktual?
Në fakt, arsimimi im primar është përkthimi e i përkas madje brezit të parë të të diplomuarve në atë drejtim, në vitin 2000, pas një “eksperimenti” që u bë atëherë për herë të parë në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja të Universitetit të Tiranës, ku u realizua ndarja mes specialiteteve; mësuesi e përkthim. Por katapultimi në profesione të tjera (kam qenë koordinator në një institucion shumë të rëndësishëm të edukimit politik gjerman), fusha të tjera studimore, si dhe marrja me gazetari, më ka bërë që t’a përdor përkthimin më shumë si një vegël e mirëfilltë për të arritur synime të tjera, ku siç theksova edhe më lart, shumë kontribute edhe kanë humbur e nuk kanë arritur të dokumentohen dot. Sidoqoftë, sigurisht se letërsia e përkthimi letrar mbeten një nga pasionet e mia të hershme, të cilit i rikthehem sa herë kam kohë e mundësi. Kjo lidhet shumë edhe me trajtimin joadekuat e shpesh jodinjitoz ndaj përkthyesve, çka më ka bërë shpesh të tërhiqem nga planet e mia. Duhet të dini se në ambientin ku jetojmë, është një luks i vërtetë që të përkthesh vërtetë ato që do, pasi këto procese janë një “konsensus” i njëanshëm, le të themi, mes përkthyesit e botuesit, çka bëjnë që produkti të mos jetë domosdoshmërisht shija jote. Kjo lidhet edhe me arsye të tjera siç janë tregu, tendencat e lexuesve, kriza në botën e librit etj. Mjafton t’ju them se së fundmi jam marrë me autorë të letërsisë bashkëkohore austriake, të cilët megjithëse vijnë si një përzgjedhje e Ministrisë austriake të Kulturës, për t’u sjellë në shqip, fatkeqësisht nuk kanë gjetur shumë terren. Mua më mbetet vetëm të falenderoj sponzorët dhe botuesin, të cilët me logot e kontributin e tyre, janë edhe një konfirmim për punën time, në një ambient ku tashmë prej kohësh gjithkush shkruan, përkthen e boton ç’të mundet, e ku mungon kritika. Më anë tjetër, kam patur mundësi të përkthej e botoj plot cikle studimore, kryesisht të sferës politike e historike, në shumë të përditshme e revista, të cilët me kalimin e kohës mendoj t’i katagolizoj e t’i përpunoj, duke i sjellë si botime të mirëfillta në format libri. Po ashtu, po merrem edhe me një “fiction” historik të një autori gjerman mbi periudhën e Princ Vidit dhe një studim voluminoz mbi një teori interesante të një filozofi po gjerman të viteve ’20 të shekullit të kaluar, i cili në realitetet e sotme globale, merr një vlerë edhe më të madhe, duke e katapultuar atë si një parashikues ekzakt të fateve të njerëzimit edhe, thuajse 100 vjet, pas asaj që ai shkroi.

-Në punën tuaj si përkthyes i disa autorëve, a e ka nxitur përkthimi i tyre ndjenjën tuaj të krijimtarisë, intensitetin dhe kërkesat në artin tuaj të të shkruarit?
Ekziston një shprehje që lidhet me shëndetin, apo formën fizike: Ne jemi, çfarë hamë!. Kjo aksiomë, do të thoja, shkon më së miri si një përgjigje ndaj pyetjes Suaj. Pikësëpari, leximi i tyre e pjesërisht edhe përkthimi – jam ndikuar shumë nga autorë le të themi, klasikë rusë, e gjermanë (perëndimorë) të para e Pasluftës, por edhe nga trendet bashkëkohore angloamerikane – më kanë ndikuar gjerësisht në formimin tim, duke ndikuar në një farë mënyre edhe në vetë kërkesat ndaj vetes në lidhje me ato që Ju pyesni. Sidoqoftë, mund t‘ Ju pohoj se ashtusikurse edhe në artet e bukura, ku format abstrakte, shpesh amorfe e të ngurta, ku fillimi shpesh është fund e anasjelltas, ku kontrastet shpesh zbehen e ndokund thellohen paqartësisht, edhe në të shkruar e rrjedhimisht në përkthim, hasim tendenca që kërkojnë shumë mund e përqëndrim për t’u kuptuar.
-A mendoni se “OLD TIMES” rezonojnë ndryshe me audiencën e sotme dhe shoqërinë, krahasuar me audiencën e viteve ’70-të?
Pyetje me vend. Për mendimin tim, ka të bëjë shumë mënyra se si ia përcjell ti lexuesit, apo teleshikuesit. Nëse ti tenton vetëm të hapësh dosje – të cilat madje me shumë gjasa nuk ke marrë mundimin as të shkosh vetë në arkivë për t’i marrë, por t’i kanë bërë dhuratë si pasojë e qokave që i hasim në terrenin “alla-shqiptar” – duke i rishkruar nga shqipja e daktilografuar në shqipen e sotme në format “ëord”, pa ulur asnjë minutë kokën e të nxjerrësh përfundime, të shtosh e citosh materiale, të ndërlidhësh e të krahasosh, me burime të tjera shqiptare, apo dhe më mirë akoma, me ato të huaja, sigurisht se pastaj ato kthehen thjesht dhe vetëm në ca materiale të rëndomta, të cilave dalëngadalë tashmë do t’u dalë boja. Jo më kot, shumica e gazetave e revistave më të njohura botërore, por edhe fonde arkivore të bibliotekave kombëtare e arkivave më në zë, prej vitesh i kanë hyrë një procesi dixhitalizimi (që po përparon me ritme të përziera në fakt), duke i dhënë kësisoj më shumë mundësi brezave të rinj të njohin më mirë historinë nëpërmjet materialeve arkivore, apo dhe artikujve të gazetave, në mënyrë që të përmbushet më së miri aksioma se “nëse nuk njeh mirë të shkuarën, nuk do të ndërtosh dot si duhet të ardhmen”. Kam këtu parasysh për shembull 100-vjetorin e Luftës së Parë Botërore dhe të gjithë artikujt e iniciativat që i janë kushtuar, sidomos në Britani të madhe, Francë, Gjermani e Austri për asye që gjithkush i merr me mend. Kështu që në këtë kuptim, kjo punë ia vlen e sidomos në rastin e Shqipërisë, kur zbulon papritur se si në një gazetë austriake për shembull të vitit 1869, apo një amerikane të vitit 1913, ajo që shkruhej për shqiptarët atje, na bën të jemi herë krenar e herë t’i vemë gishtin kokës. Pastaj, për mua dhe jo vetëm, shumëçka “Oldie” është njëkohësisht edhe shumë moderne, sikurse ndodh edhe në shumë fusha të tjera, apo jo?

Shkrimtarja dhe studiuesja e njohur tregon jetën e saj/
Bisedoi: Raimonda MOISIU/
Kujtimet, mbresat dhe imazhet e fëmijërisë deri në detajin më intim, i ruan si relike të çmuara brenda vetes dhe në atë bibliotekën e moçme të Kovaçëve, simbolikës magjike të elementëve që e kanë shoqëruar gjatë gjithë jetës. Do të mbetet e paharruar në jetën e saj, “Shtëpia e Kovaçëve”, që ndodhet poshtë kalasë së Krujës, një familje e madhe autoktone krutane e njohur për erudicionin e mençurisë dhe urtësisë, pathosit patriotik dhe liridashës, djepi i shumë historive dhe i Shkollës së Parë Shqipe në Krujë, por edhe si themeluesja e një prej lagjeve më të vjetra të qytetit, që sot gëzon emrin “Kovaçe”. E lindur, e rritur, mes legjendave dhe rrëfenjave për Krujën e krutanët, dhe kur shihte atin e saj teksa dilte çdo mëngjes në bahçen e Kovaçëve dhe fillonte të këndonte mes pemëve e dafinave me aromë magjike,dhe zëri melodioz i tij, do të zgjonte tërë qytetin, apo kur i fliste për artin e kulturën, për muzikën shqiptare dhe botërore, për kompozitorët dhe këngëtarët e mëdhenj, paraklasikë dhe klasikë. E edukuar në një ambient familjar mes dy kulturave të ndryshme, shqiptare nga babai dhe bullgare nga nëna, por që i bashkuan virtyte mirësie dhe njerëzore, vlera intelektuale e qytetare, të qenit artistë dhe ballkanas, do të luanin një rol shumë të rëndësishëm në formimin e dijes, kulturor, social, intelektual e qytetar, mes tradicionales e europianes, të bijës së tyre. Është interesant fakti se të dy gjyshërit nga babai dhe nga nëna, i përkisnin bindjeve monarkiste. Shkrimtarja, publicistja studiuesja, përkthyesja, psikologja dhe juristja, Rajna Kovaçi Tullumani konsiderohet tashmë si një ndër kronistet më profesionale e më të mira të fund shekullit të kaluar dhe këtyre dekadave të shekullit 21, dhe themeluesja e një gazetarie të re, përsa i përket studimit të kulturës ballkanase, europiane, angleze dhe amerikane, duke forcuar reputacionin e saj si një nga publicistet me përkushtim të jashtëzakonshme dhe depërtim të pazakontë në të përditshmen njerëzore. Është nga autoret e para në letërsinë shqipe që shkruan dhe trajton fakte nën optikën reale dhe me stilin brenda fakteve të vërtetuara në disa gjuhë të huaja. Kombinimi i së tashmes me të shkuarën, i letërsisë me publicistikën në fushën e letrave përbën bazën e letërsisë së suksesshme, por edhe një teknikë e vështirë për ta pasqyruar në krijimtari. Pena krijuese e Rajnës me inteligjencë dhe me vetëdije të thellë për të trajtuar gazetarinë në letërsi me art, duke luajtur kështu një rol të veçantë për një rotacion mediatik. Në këtë intervistë interesante, bija e vetme e këngëtarit dhe baritonit të shquar lirik, Artistit të Popullit, Ramiz Kovaçi, Rajna Kovaçi rrëfehet si kurrë më parë, për vete, familjen e prindërit, për ngjarje e histori të patreguara më parë, me optikën e qartshme të mendimit filozofik e artistik, nën aureolën e dashurisë njerëzore.
-Kam shfletuar dhe lexuar me interes të veçantë biografinë e aktivitetit tuaj krijues. Sinqerisht jam ngazëllyer nga mjeshtëria e kulturës profesionale që ju lëvroni në disa zhanre. Cila ka qenë eksperienca tuaj e parë në letërsi, publicistikë apo përkthim?
Kam shkruar që e vogël, ishte kënaqësi kur merrja lapsin në dorë filloja të shkruaja, ende kam emocion, duhet të ulem menjëherë të shkruaj nëse më vjen ajo energjia e brendshme pozitive krijuese. Desha ta hedh në letër atë që ndjeja brenda meje. Në fillore kam patur një mësuese letërsie shumë autoritare, kërkonte që çdo orë mësimi të sillnim krijimet tona.Për mua ishte një nga lëndët më të dashura, si gjuha dhe letërsia shqipe, por edhe historia, gjeografia, kimia, fizika dhe gjeometria. Kam qenë një fëmijë i ndrojtur,i përmbajtur, shumë e edukuar. Një rol shumë të rëndësishëm në kompletimin tim kulturor–socialo-njerëzor ka familja ime, mamaja dhe babai që më pajisën me një kulturë dhe sjellje si tradicionale ashtu edhe europiane. Nga çdo bisedë që bëja me mamanë (e cila në atë kohë punonte në bibliotekën e lagjes nr 8), kisha se çfarë të mësoja. Pjesën më të madhe të kohës së lirë e kaloja në bibliotekë pranë saj, në dimër me një sobë të vogël me dru që na ngrohte dhe na i bënte bisedat më të dashura. Përherë të parë në sajë të mamasë u njoha me libra dhe me shkrimtarë të klasikëve botërorë por edhe me ata që për kohën ishin të ndaluar.Babai me ndjenjën, pasionin e një artistit të madh më fliste shumë për artin dhe kulturën, për muzikën, operën shqiptare dhe botërore.Është e vërtetë që kam pasur një fëmijëri shumë të larmishme, por që në të vërtetë ishin prindërit që mundoheshin ta bënin të tillë, më të bukur dhe më të lumtur. Kuptohet jo nga aktivitetet që kishte për fëmijë, por ata mundoheshin ta bënin të tillë. Kisha një kanarinë të verdhë si dielli që na zgjonte çdo mëngjes nga gjumi, për të kujdeseshim të gjithë, kishim shumë lule, shumë libra, piktura të bukura, mbulesa të qëndisura nga duart e mamasë dhe të gjyshes time. Të gjitha këto luajtën një rol të rëndësishëm në formimin tim të përgjithshëm, ma zbukuruan dhe pasuruan shijen dhe fantazinë time. Me mamin krijonim shumë gjëra të bukura… Kam shumë kushërinj dhe kushërira, sepse Kovaçët janë familje shumë e madhe dhe unë e pëlqeja shumë këtë gjë.Më pëlqente shumë kur shkonim sëbashku të tre në Krujë sepse babai im ishte krutan dhe atje kishim një shtëpi shumë të bukur mes dafinave që ishin bërë si pemë dhe ullinj, lule shumë ngjyrëshe dhe gurë të bukur.Shtëpia e Kovaçëve ndodhet poshtë kalasë së Krujës dhe nga që ishte një familje shumë patriote dhe liridashëse themeluesja e asaj mëhalle, kështu që lagja mori emrin “Kovaçe”. E kujtoj me shumë nostalgji shtëpinë e gjyshërve të mi sidomos dhomën e gjyshit që ishte për ne një dhomë muze me korrespondencën e tij, plot me libra me kopertina lëkure vishnje të errët. Sa bukur që ishte atje gjyshi im dinte në mënyrë të shkëlqyer turqishten, persishten, italishten dhe disa gjuhë të tjera. Ajo dhomë me dërrasa, me qilimin e bukur të punuar me tezgjah nga duart e bukura të gjyshes time me ato ngjyra të ngrohta, me sënduqe të gdhendura, kolltuqe dhe me derën e gdhendur që kur mbyllej kërciste me një tingull të ëmbël që nuk e di përse por më bënte sikur me mua hynte edhe gjyshi dhe kënaqej, që dhe unë po hyja në dhomën e tij. Babai im më shpjegonte çdo gjë nga ato librat që kishin mbetur në atë bibliotekë të moçme të Kovaçëve. Por bashkë me portën kërcisnin edhe dërrasat e bardha të dyshemesë prej hapave tona të lehta. O sa bukur ishte atje! Shtëpia e Kovaçëve ka qenë shkolla e parë shqipe në Krujë, djepi i shumë historive plot me pathos dhe patriotizëm. Mendoj se ajo duhet të bëhet shtëpi muze, Pleqtë e Krujës ende tregojnë histori shumë të bukura për gjyshin tim që ishte një personalitet intelektual dhe kishte pasur detyra shumë të rëndësishme në kohën e Mbretit Zog. Një njeri shumë i dashur për mua ka qenë edhe halla ime Fatimja, një grua e mrekullueshme një zonjë e vërtetë që gjithmonë më ka falur shumë dashuri. Pushime të mrekullueshme për mua ishin ditët që kaloja në shtëpinë e xhaxhait tim në Durrës, zhurma, hareja, humori i kushërinjve të mi dhe sidomos i xhaxhait tim Hysenit, do të mbeten të paharrueshme për mua. Shpesh Kovaçët mblidheshin në shtëpinë e gjyshërve të mi dhe këndonin shumë bukur, Kamberi (njëri nga xhaxhallarët e mi) ishte një tenor që këndonte në grupin e pleqve të Krujës, Aliu, pedagogu i madh i kimisë që kishte përfunduar studimet në Pragë, Ceni po ashtu ekonomisti si dhe Hasani një intelektual i shquar me një fund tragjik dhe kuptohet babai im Ramizi, që ishte më i vogli i fëmijëve që këndonte shumë dhe aq bukur këngën popullore si të Shqipërisë mesme por edhe të veriut, por edhe këngët beratase, korçare. Nuk e di ç’do të jepja, që të kthehej edhe njëherë ajo kohë!Bazat e gjuhëve të huaja i kam marrë nga mamaja ime e dashur Nikoleta (që është bullgare) por edhe nga xhaxha im Hasani-një njeri i mrekullueshëm me një edukatë, inteligjencë dhe mirësi pafund. Nuk do ta harrojë kurrë babanë tim të dashur që shpesh në mëngjes kur ishim në Krujë dilte në bahçen e Kovacëve dhe fillonte të këndonte mes pemëve të dafinave aromë magjike, pranë një guri të madh që kishte rënë nga kalaja, pas një tërmeti të rëndë para qindra vjetëve. Të gjithë krutanët zgjoheshin në mëngjes nga zëri melodioz i babit, kam kujtime të mrekullueshme në Krujë.Në fëmijëri i kam njohur shumë pak të afërmit nga mamaja ime, ose më mirë të them pothuajse fare, por i kam admiruar, shpesh fantazoja për ta në bazë të përshkrimeve që më bënte mamaja.Ashtu ishte koha, diktatura nuk lejonte marrëdhëniet me të afërmit që ishin jashtë vendit. Mamaja ime kaloi një jetë të vështirë, që kur erdhi nga Sofia, ishte vajzë e vetme me dy vëllezër, shumë e bukur, e kulturuar, e respektuar, e mençur, përparimtare dhe shumë e edukuar. Vinte nga një familje e pasur dhe e shkolluar.Gjyshi im kishte qenë inxhinieri zbatues i Operës së Sofies, mbështetës i Mbretit dhe me shumë kulturë. Është interesant fakti se të dy gjyshërit i përkisnin bindjeve monarkiste. Edhe gjyshi nga ana e mamasë dinte gjuhë të huaja dhe ishte admirues i muzikës simfonike dhe asaj operistike.Gjyshja ime Rajna (e parë) ishte një grua me shumë vlera dhe virtyte i mungonte shumë e bija dhe nuk kishin mundësi as t’ia dëgjonin zërin njëra tjetrës në telefon. Në atë kohe as letrat nuk i jepnin, i shkaktuan shumë vuajtje mamasë por edhe babit që e shihte sa shumë vuante ajo. Por ishim me fat se kishim një familje të shëndoshë ku ekzistonte harmonia e mahnitshme mes nesh, prindërit e mi kishin një dashuri shumë romantike me njëri-tjetrin, babai e admironte mamanë time. Gjithmonë thoshte “nëse nuk do të ishte Nikoleta, unë kurrë nuk do të bëhesha ai që jam”.Familja jonë kaloi shumë vështirësi ashtu si i gjithë populli shqiptar, të gjithë jetonim në një burg të stërmadh. I kaluam sepse mes nesh ekzistonte ajo lidhja e fortë që askush nuk mundi ta shpërbëjë.Kur erdhën ndryshimet demokratike babai im e mori gjyshen nga Bullgaria dhe ajo jetoi këtu tek ne në Tiranë derisa mbylli sytë përgjithmonë, ne e kemi këtu dhe ka një varr modest, që ne ia mbulojmë me lule me shumë dashuri sa herë që shkojmë. Dëgjoja muzikë pafundësisht bisedoja shumë me mamanë dhe me babin, bisedonim për kompozitorët dhe këngëtarët e mëdhenj klasikë si edhe për ata paraklasikë.Legjenda dhe tregime për Krujën dhe krutanët.Bashkëbisedimi është shumë i rëndësishëm për mbarëvajtjen e familjes.Shkollën e mesme e kam kryer në gjimnazin “Ismail Qemali” kam bërë krijimet më të mira të cilat donin apo s’donin mësueset i mbanin si të veçanta dhe i lexonin para nxënësve.Temat e ndryshme si detyra në lëndët e gjeografisë apo historisë ishin më të mirat.Vazhdova studimet në Universitetin e Tiranës në Fakultetin e Histori Filologjisë për degën Anglisht. U përpoqa shumë të isha përsëri e para si në gjimnaz por në atë kohë në atë fakultet lufta e klasave ishte shumë e fortë dhe unë i përfundova studimet me shumë vështirësi. Përsëri edhe në fakultet kam shkruar temat e ndryshme të kursit që ishin më të bukurat, më të ndjerat dhe më të veçantat. Mamaja është kujdesur shumë për të më edukuar shijen dhe kulturën jo vetëm në sjellje apo edukatë, por edhe në mënyrën e veshjes, qëndrimit, sjelljes. Në edukatën që më kanë dhënë prindërit e mi një vend të rëndësishëm zënë edhe morali, të qenurit modest, e përmbajtur, trime, e guximshme dhe e matur para çdo gjëje. Është shumë bukur kur prindërit janë nga kombe të ndryshme, secili prej tyre mundohet t’i japë fëmijës më të mirën që ka, si nga vetja, por edhe nga vendi që përfaqëson. Të jepet mundësia të njohësh kulturat, natyrat apo dy botë të ndryshme që kanë ndryshueshmëritë dhe specifikat e vecanta. Por e bindur them, e ndjej që të qenurit shqiptar tek unë dominon mbi gjithçka. Tashmë jam një nënë dhe një gjyshe shumë e lumtur, vajza ime Ramona po bëhet një artiste shumë e njohur e skenës operistike dhe një zë që do të ketë një të ardhme shumë premtuese. Vajza ime Ramona po nderon veten dhe ne, në të gjitha drejtimet, ajo është një këngëtare shumë e mirë që e di fare mirë se për tu bërë një e madhe nuk mjafton vetëm talenti por edhe puna, dhe asaj nuk i mungojnë as dëshira, vullneti për të punuar dhe për tu përpjekur.Por ajo është edhe një bashkëshorte dhe nënë e mrekullueshme. Sëbashku me bashkëshortin e saj kujdesen mrekullisht për djalin e tyre të vogël, engjëllin që na erdhi si dhuratë e zotit mes nesh Borisin e mrekullueshëm. Ne të gjithë i jemi dedikuar shumë Ramonës, fëmija nuk mund të bëhet i mirë dhe i përgatitur për jetën vetë ashtu kot po nuk pati përkushtimin, dashurinë dhe durimin e prindërve.
-Do të thotë se ju keni nisur aktivitetin krijues që në moshë të re. Kjo duhet të ketë qenë me të vërtetë emocionuese dhe inkurajuese.Çfarë mendoni se ju ka frymëzuar për të shkruar apo përkthyer?
Mundohesha të gjeja burime frymëzimi por në përgjithësi në atë kohë kam akumuluar dhe mbledhur shumë. Frymëzohesha shumë nga deti Adriatik që më bënte dhe më bën të meditoja me orë të tëra, lindja dhe perëndimi i diellit ka një forcë shumë të madhe tek unë e shoh dhe e ndjej sepse bëj joga. Kam qenë dhe jam vëzhguese shumë e mirë. Kam një dashuri të madhe për lulet, natyrën dhe për njeriun, mundohem tek çdo njeri që njoh të gjej apo të zbuloj tek ai ose ajo veti pozitive.
Dëgjoja muzikë pafundësisht, bisedoja shumë me mamanë dhe me babin, për kompozitorët dhe këngëtarët e mëdhenj klasikë si edhe për ata paraklasikë. Pasi u linda në Sofje me mamanë erdhëm në Tiranë por nuk kishim shtëpi dhe jetuam njëfarë kohe tek xhaxhai im në Durrës, i mbetem përjetë mirënjohës atyre për atë mikpritje që mamaja ime e kujton përherë. Më pas tek familja e mikut tonë Ibrahim Tukici, edhe atyre u jam mirënjohëse. Më pas tek kushërira e babait tek familja Korbi-Tauzi, dhe atyre ju mbetem mirënjohëse gjithë jetën. Jam e lumtur që jam rrethuar me shumë dashuri nga njerëzit e afërt.
-Gjatë hulumtimit rreth krijimtarisë tuaj hasa librin e titulluar; “Diktatorët, burra të pangopur me gra”. E shtyrë nga kurioziteti që në titull, do të dëshiroja të dija se si keni arritur ju të procedoni “në udhëtimin monografik të ndjenjave të këtyre diktatorëve”, ndikimin e faktorit femër në jetën e tyre politike, social-ekonomike kulturore dhe drejtimin e shtetit? Ju jeni aq kreative, sa vërtet ka një shtrirje të gjerë të kombinimit të fakteve historike, kujtesës dhe marrëdhënieve mes tyre. Pse zgjodhët pikërisht “diktatorët” dhe këtë titull?
Jam nga krijueset e para që në letërsinë shqipe shkruaj dhe trajtoj fakte reale me stilin ku brenda fakte të vërtetuara në tre apo katër gjuhë të huaja. Në këtë libër hyn gazetaria e trajtuar në letërsi me art. Kjo lloj letërsie është e njohur në botë dhe këta lloj shkrimtarësh të bazuar në fakte nuk janë shumë por njihen në të gjithë botën…..në përgjithësi më ka pëlqyer që në jetë të jem avangarde- si në veshje, në mënyrën e të menduarit, të vepruarit por edhe të shkruajturit. Në rininë time kam patur probleme në mënyrën si vishesha. Më pëlqen e veçanta dhe bashkëkohorja, nuk jam kundër traditës, sepse jam rritur në një familje shumë tradicionale me rregulla, por me metoda moderne. Edhe mamasë time i pëlqente dhe dinte ta gërshetonte shumë mirë modernen me tradicionalen, si në teori dhe praktikë. Mamaja më edukoi disiplinën në jetë, forcën e karakterit, optimizmin dëshirën për të vlerësuar jetën dhe bukurinë e saj, privilegjin që jemi në këtë jetë. Të çuarit deri në fund të punëve të filluar, durimin, pritjen, ndihmën për njerëzit në nevojë, dhembshurinë, fjalë pak dhe punë shumë. Kujtoj me nostalgji kur shkonim në Krujë, babai më merrte me vete nëpër vizita tek miqtë e të afërmit, më kujtohen ato bisedat apo kuvendet e burrave të mencur krutanë ku unë isha e pranishme dhe burrat e Krujës flisnin për tema të ndryshme, do të mbeten të skalitura në mendjen time ato bisedat e takimet. Ata ishin si malet me borë shekullore, unë kisha fatin t’i dëgjoja, t’i prekja dhe t’iu puthja dorën. Babai më merrte kudo, ndoshta kishte nevojën e të pasurit një djalë, por nuk e shprehu kurrë, më thërriste: ”thesari im më i çmuar” kam mësuar shumë, e kam qenë e pranishme në shumë ngjarje të rëndësishme. Përse “Diktatorët, burra të pangopur me gra”?-ose do të thosha ndryshe, këta djaj të pangopur me gra. Ishte një botim që dokumenton në shqip historitë e grave në krahët e diktatorëve. Kush ishin ata që çuan botën drejt kataklizmës, ndërsa kanë rendur në kërkim të imazhit të femrës së paarritshme.Të bindura dhe potente, janë ato që rezistuan prej dhunës apo vullnetit të lirë të Hitlerit, Stalinit, Maos, Titos, etj. Janë këto gra që u çorën maskën këtyre personazheve me shënimet, ditaret apo kujtimet e tyre për t’i treguar të vërtetën botës se kush ishin në të vërtetë këta diktatorë. Cian Cin, gruaja e diktatorit kinez Mao, kishte pamjen e një burri të shëmtuar me rroba ushtarake, me kasketë dhe me flokë të prera shumë shkurt.Edhe këto ishin shenjat e revolucionit kulturor kinez, të cilin e drejtoi ajo vetë, ish artistja e madhe me trup të hijshëm, dhe shumë sensuale, poshtë fustaneve tafta. Cian Cin e bindi vetë Presidentin amerikan Nikson gjatë premierës së baletit të famshëm ”Detashmenti i kuq i grave” sepse kjo ishte një vepër e masave. Faktet historike dhe kujtimet e babait tim artistit të madh të skenës shqiptare baritonit Ramiz Kovaçi qëndrojnë bashkë në librin tim.Duke qenë se jam vajzë me mama bullgare dhe me baba shqiptar që në fëmijëri e kam provuar frikën si gjithë familjet me probleme të atyre viteve, ku burrat shqiptar ishin martuar me gra të huaja. Duke jetuar në diktaturë e kemi provuar presionin e vazhdueshëm psikologjik, edhe se im atë ishte Artist i Popullit, që në fëmijëri u rrita me frymën e “Kujdes”;- “Mos fol, ki mendjen se çfarë thua”. Kështu motivet për të shkruar këtë libër u bënë më të qarta në Bullgari, në vendin e nënës sime. Me të rënë në kontakt me lirinë e të shprehurit, rashë në kontakt me fakte shumë interesante, ku flitej për gra të keqpërdorura në diktaturat sidomos të majta por edhe të djathtat si naziste, fashiste apo komuniste, marksiste, të diktaturave të proletariatit.I kisha të gjalla kujtimet e babait tim me gruan e Maos, atëherë kur artistët dhe kuadrot e larta të shtetit shqiptar udhëtonin drejt Lindjes së Largme, jo për leksionet e pavdekshme të Budës, por për lojën mediokre, “shakanë” e egër, por serioze të revolucionit kulturor kinez për të cilin ose duhej të mendoje dhe luftoje si revolucionar ose në të kundërt ishe një zero me xhufka. Isha e vogël kur babai përpiqej pafundësisht të mësonte brenda disa ditësh tekstin aq të vështirë të këngëve kineze, para nisjes në Kinë në provën gjenerale ku do të paraqitej gjithë programi përfshirë edhe këngën e babait, -mendoni se çfarë presioni. Nëse nuk i dinte përmendësh kush e di se çfarë mund t’i ndodhte. Babai tregonte për vlerat e jashtëzakonshme të Orientit, që u dhunuan dhe u shpërdoruan në atë periudhën e mallkuar, ku tempujt e mrekullueshme të Budës, u dhunuan njëlloj si kishat dhe xhamitë këtu tek ne. Kam shumë foto të bukura dhe me vlerë që i ruaj me fanatizëm, por ndoshta i përkasin të ardhmes. Deri tani desha të rrëfeja përmes fakteve shumë të komentuara dhe sensacionale të historive të diktaturave të diktatorëve që ishin edhe lufta gjinore mes burrit dhe gruas.Ndërsa në socializëm gruaja ishte krejtësisht e shpërfytyruar.Jo më kot Cian Cini apo Krupskaja ngjanin si burra, edhe pse për të arritur në majë të kupolës kineze, kishte përdorur energjinë femërore negative. Po ashtu edhe Jovanka e Titos se si nën hijen e bashkëshortëve p.sh. të Maos ajo drejtoi për disa dekada deri në vitet ‘70, milionat e turmave kineze. Ajo ishte krijuesja dhe themeluesja e revolucionit kulturor kinez.Ajo ishte e kundërta e Eva Braunit, një naziste e bindur dhe e përulur për hir të frikës ndaj Hitlerit, me të cilin u martua vetëm 2 muaj para vdekjes.Eva Braun ka bërë disa herë tentativë për t’u vetëvrarë, por rojet vigjilente të Hitlerit e shpëtuan, ajo e dinte fare mirë se ai e tradhëtonte, por e pafuqishme përballë tij duronte në heshtje mënyrat dhe metodat perverse të tij.Apo gruaja mjerane e Leninit, Krupskaja që u martua me urdhrin e Partisë, që duroi dhe suportoi shumë sjellje perverse të Leninit si bashkëjetesën me Anisa Armand në të njëjtën çati, por edhe sjelljet e tij homoseksuale.Apo për Stalinin këtë pushtues të dhunshëm të grave, Musolinit, koleksionisti i femrave, Titos dhe haremit të tij, etj.Kam punuar katër vjet për këtë libër dhe kam gjetur fakte në tre gjuhë të huaja, shpesh jam tmerruar nga dhuna dhe krimet e këtyre bishave me fytyra njerëzore shpesh kam qarë sepse nuk më besohej se si njeriu mund dhe bën kështu.Dhe i ballafaqoja këto fakte në gjuhët e ndryshme ato ishin të vërteta. E shkruajta këtë libër për t’u treguar sidomos shqiptarëve se nuk ishte Lenini, Stalini, Tito apo Fidel Kastro ashtu si na e kishin mësuar nëpër shkolla. Ata ishin krejt ndryshe nga vëllimet dhe librat që shkruanin.Ishin në kundërshtim me moralin komunist që predikonin, ishin njerëz pervers dhe hipokrit në mënyrën e sjelljes me gratë dhe të dashurat e tyre. Ata ishin ashtu si thotë populli: ”Mos bëj si bëj unë por bëj si them unë”.
-Cili ka qenë motivi që ngjalli te ju interes për të përfshirë në edukimin tuaj arsimor për Gjuhë-letërsi, kulturën bullgare dhe për drejtësi. Më pas në krijimtarinë tuaj ju dialogoni përmes tyre, mos kjo erdhi si një reflektim i brendshëm i inteligjencës tuaj?
Më ka pëlqyer gjithmonë gjuha dhe letërsia shqipe, jam munduar të flas me rregulla dhe me gjuhë letrare, megjithëse në shtëpinë time është folur përherë gegërisht, babai në vogëli më ka folur për gjuhën e Fishtës por edhe të Naim Frashërit. “Lahutën e Malësisë” e dinte përmendësh por edhe “Bagëti e Bujqësi” dhe recitonte me zë të ulët sa herë që do të dilnim bashkë, pra krahas këngëve të vjetra të kohës së Skënderbeut nuk harronte kurrë të recitonte dhe më pas ma shpjegonte në gjuhën letrare. Por vetë ai nuk e ndryshoi kurrë dialektin e të parëve.Krahas gjuhës shqipe në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja unë vazhdova për gjuhë dhe letërsi angleze dhe amerikane. I lexoja librat që na jepnin pedagogët me shumë dëshirë dhe më dukej sikur i përpija kur i lexoja. Kur isha fare e re kisha dëshirë të madhe të studioja mjekësi dhe drejtësi. Mjekësinë nuk munda ta arrij, ndërsa drejtësinë munda ta vazhdoj.Të dyja universitetet shtetërore që i përfundova më kanë ndihmuar shumë në punën dhe në jetën time. Pasi përfundova Drejtësinë ndjehesha më e kompletuar tashmë në mendjen time ishte shtuar edhe një dije tjetër shumë e rëndësishme,jo vetëm për mua por edhe për familjen time. Vëzhgimit dhe intuitës time ju shtua edhe një dije tjetër e cila më ka çuar në përfundime të pagabueshme dhe shumë të drejta. Dua të them që intuita dhe ligji kur bashkohen ndoshta jo shpesh por kur arrijnë të gërshetohen ta dini se nuk të lënë të gabosh kurrë. Përsa i përket kulturës bullgare ka qenë për mua një mister, mamaja ime ma mësoi gjuhën bullgare me zë të ulët në shtëpi qetësisht pa shumë bujë. Askush nuk e dinte që unë dija bullgarisht,jo vetëm të folur por edhe me gramatikë dhe të shkruar. Mamaja ime kishte mbaruar gjuhë dhe letërsi ruse dhe bullgare dhe e dinte gjuhën me themel.Sapo u hapën rrugët unë shkova në Sofie dhe ndoqa një kurs pasuniversitar për Gjuhë- Letërsi dhe Kulturë Bullgare.E përfundova me sukses ku mora edhe Diplomën nga Universiteti Shtetëror i Sofies “Kirill i Metodi”.Atje u njoha me shumë shkrimtarë të mëdhenj ku kishin liri për të ushtruar artin e tyre.Diktatura në Bullgari kishte qenë më e butë, mua më dukej se ata kishin qenë të “përkëdhelurit e socializmit”.Ata nuk e dinin se ç’ishte tolloni, apo mohimi i muzikës perëndimore, mohimi i besimit ndaj Zotit, dhe kur unë ju tregoja ata çuditeshin dhe nuk besonin.Më pëlqyen disa autorë por më shumë Radickovi dhe kur u ktheva zgjodha të përktheja novelën e tij “Shtamba e Blertë”.Më pas vazhdova të përktheja poezi, tregime dhe novela të tjera.Ishte vepra e parë nga bullgarishtja që u përkthye në shqip pas viteve ‘90 në revistën “Bota Letrare”.Në këtë vëllim përkthyem disa autorë ballkanas për tu bërë të njohur lexuesit shqiptar edhe letërsinë e vendeve fqinjë.Kjo revistë u botua disa numra por mbetet nga më të mirat deri më sot.Për herë të parë në ato vite përktheva jetën e “Bitëllsave” në një nga numrat e fundit të revistës “Nëntori”.Në faqet e fundit i bashkangjita të gjitha tekstet e këngëve të tyre.Pati shumë sukses. Në shkrimet e mia kam trajtuar tema tabu në mënyrë që ti shpjegoja lexuesit shqiptar se tashmë ne nuk ishim të verbër na kishin ardhur sytë dhe duhet ta vëzhgonim botën ashtu siç është.
Fund i pjesës së parë
Bisedoi: Raimonda MOISIU

Rrëfehet Shkrimtari dhe Publicisti i njohur në Diaspore, Pierre Pandeli Simsia:Jeta ime mes SHBA-së, Shqipërisë dhe letërsisë./
Bisedoi Raimonda MOISIU/
Në mesin e shkrimtarëve në ekzil, anëtar i hershëm i SHSHSHA-së është shkrimtari dhe publicisti Pierre Pandeli Simsia. I lindur në qytetin antik të Beratit, në familje autoktone, intelektuale e qytetare beratase, e njohur në fushën e farmaceutikës. I diplomuar për ekonomi-financë, ai u dashurua me muzikën e letërsinë në adoleshencën e hershme. Autor i disa librave në prozë e publicistikë, romancier, shkrimtar profilik, shtjellon tema të ndryshme si; fëmijëria nën diktaturë, dramat sociale, zakonet e tradita, emigrimi, shtjellimi i dukurisë së gjakmarrjes, etj, janë pjesë e rrëfimeve të autorit. Prej vitit 1997-ë jeton, punon e krijon në Neë York. Në vitin 2005 doli para lexuesit me vëllimin me tregime “Le të jem unë Zamira”, promovimi i të cilit u bë në Sallën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë në Tiranë. Në muajin korrik, 2005 Revista KULT nga Çelësi, këtë libër e ka renditur të parin në klasifikim. Një vit më vonë botoi romanin “Një dashuri e vrarë” dale nga Shtëpia Botuese ARBËRIA, roman që është mirëpritur nga lexuesi dhe kritika letrare. Sukses të madh pati në Vlorë libri monografik “Dr. Selahedin Velaj, Legjenda vlonjate në Amerikë” i cili u promovua po në Vlorë në sallën e Bibliotekës “Shefqet Musaraj” Në vitin 2013 doli para lexuesit me romanin “Nuse në derën e hasmit” botuar nga Shtëpia Botuese TOENA. Promovimi i këtij romani u bë në sallën Tefta Tashko Koço në Ministrinë e Kulturës në Tiranë. Deri tani ka botuar gjashtë libra: 1) “Le të jem unë Zamira” (Tregime) 2) “Një dashuri e vrarë” (Roman) i cili edhe u ribotua. 3) “Kafeja” (Tregime) 4) “Faleminderit, shënime nëpër vite” (përmbledhje publicistikë, esse…) 5) Dr. Selahedin Velaj, Legjenda vlonjate në Amerikë”, 6) “Nuse në derën e hasmit” (Roman). Është aktiv në artin e kulturën shqiptaro-amerikane, prodhimtar në letërsi e publicistikë, boton në median shqiptare e Diasporë. Për krijimtarinë e tij është nderuar me disa çmime, në SHBA, si: “Pena e artë”, “Petro Marko”, Cmimin e Parë në gjininë e romanit nga Revista FotjonArt dhe Cmimin e Parë në gjininë e tregimit.Nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë është vlerësuar me çmimin “Pena e Artë” në gjininë e romanit: “Një dashuri e vrarë”. Për këto merita, ai është zgjedhur sekretar i SHSHSHA-së, në dy mandate.
-Disa vëllime me prozë;romanedhe tregime, që dëshmojnë gjithnjë e më shumë se jeni ndër autorët e mirënjohur, në dy dekadat e demokracisë në atdhe dhe Diasporë. A ka dicka të tillë në fëmijërinë tuaj që ju hapi rrugën për t’u bërë shkrimtar?
Dëshira për të shkruar, apo për të interpretuar diçka, mendoj se është e lindur, por edhe një shtysë nga familja.Unë jam lindur dhe rritur në një familje që e kanë dashur librin dhe muzikën.
Prindërit tanë lexonin. Ata na kanë nxitur ne katër fëmijët e tyre për të lexuar që në fëmijërinë tonë të hershme.Kemi patur në shtëpi një bibliotekë të pasur me librat e ndryshme të kohës.
Them nxitje, sepse kur shikonim babin tonë që lexonte shumë libra dhe çdo libër i ri që dilte në atë kohë ai e blinte, e sillte në shtëpi dhe e lexonte, na nxiste edhe neve për të lexuar.
Mbaj mend nga fëmijëria ime, libri i shumëlexuar dhe i suksesshëm: “Bubi dhe çufoja kaçurrel” i shkrimtarit të mirënjohur Gaqo Bushaka, por edhe librin “Bonjakët” më ka tërhequr aq shumë, sa duke e lexuar, unë i jetoja ato ngjarje shumë të ndjeshme. Më kujtohen disa nga titujt e tregimeve nga ai libër: “Një kuti e rrezikshme”, “Në mbretërinë e merimagave”

-Çfarë ju ka pëlqyer në adoleshencë për të lexuar, cilët nga autorët tanë pëlqeje më shumë?
Në adoleshencën tonë, ne kemi patur praktikën mësimore në shkollë që shpesh mësuesit e letërsisë na jepnin një libër, ( na “detyronin”) zakonisht roman për ta lexuar dhe më pas për ta reçensuar, që në gjuhën e nxënësve njihej me emrin, referat.
Ajo ishte një praktikë e mirë se doje apo nuk doje, ishe i detyruar, jo vetëm për të lexuar një roman, por edhe ta analizoje; të nxirje temën, idenë, personazhet kryesore, qellimi, mesazhi që na jep autori i librit. Dihej që në atë kohë ishin emrat e disa shkrimtarëve të njohur që ne na rekomandonin për ti lexuar.Më kujtohet kur doli libri “Trëndafili në gotë” i shkrimtarit Dritëro Agolli, që për vetë titullin e tij të tërhiqte për ta lexuar.
Nuk prita që të na e sillte babi në shtëpi, por kam shkuar vetë në librari dhe e kam blerë me mendimin se mund të shitej shpejt dhe nuk mund ta gjejë në dyqan. Atë libër e kam lexuar në kohë rekord.Gjithashtu kam lexuar librat e Ismail Kadaresë, tregimet e Naum Priftit…
Poezia më ka pëlqyer shumë gjithashtu për ta lexuar dhe pastaj edhe për ta recituar. Hyja në botën e magjishme në vargjet e poetëve tanë: Fatos Arapi, Xhevahir Spahiu, Agim Shehu, Zhuliana Jorganxhi…

-Cilat janë temat më të pëlqyeshme në krijimtarinë tuaj, sa janë motivet vetiake? Cila ka qenë poezia apo tregimi i parë që keni shkruar?
Po e filloj nga pyetja e dytë. Unë e kam përmendur edhe herë të tjera, madje edhe ish mësueset e mija të nderuara të letërsisë, Parashqevi Sahatçiu, Lira Zaka… e kanë përmendur në komentet e tyre, unë kam qenë nxënës që më ka tërhequr shumë letërsia që në bankat e shkollës dhe jam vlerësuar me notë maksimale. Hartimet e asaj kohe që ne bënim në shkollë, ishin edhe ndër krijimet e mija të para letrare që unë të shkruaja prozë. Si çdo shkollë edhe ne kishim këndin e letrarit të ri, ku krijimtaria ime letrare bashkë me krijimtarinë e nxënësve të tjerë përzgjidhej për t’u vendosur atje. Gjithashtu, meqenëse kam qenë shumë i dashuruar me këngët e bukura shqiptare të festivaleve në radiotelevizion, dëshiroja në ato vite me hovin dhe pasionin rinor të vetë moshës që të shkruaja edhe vjersha. E ripërsëris: ato që hodhën themelet e para të letërsisë tek unë kanë qenë Mësuesja e vlerësuar, e mira Parashqevi Sahatçi, që unë dua ta quaj “Nderi i Beratit”, Elpiniqi Papa. Ndërsa në vitet e ardhshëm kam patur përsëri fat, sepse kam patur dy mësuese të tjera të përgatitura në lëndën e letërsisë: e nderuara Lira Zaka dhe Zyma Berisha nga Kosova. Madje ato kanë qenë udhëzueset dhe “redaktoret” e mija të para kur unë fillova të shkruaj vjersha. Në vitet e shkollës së mesme, disa nga vjeshat e mija u morën nga kompozitorët Teki Luari, Asqeri Kadëna, Fatmir Agalliu dhe u bënë këngë. Me Fatmir Agalliun kemi fituar edhe çmimin e dytë. Një peng që më ka mbetur nga vitet e mija të rinisë dhe që e përsëris shpesh, është, kur unë shkruajta një reportazh nga Kalaja e Beratit në fillimvitet 80-të, sepse në ato vite, Kisha e Shën Gjergjit ishte kthyer në pikë turistike ku qytetarët beratas ngjiteshin në fundjavë mes gjelbërimit të pishave dhe ajrit të pastër, bukurisë që të ofron ai vend dhe nga ku qyteti duket si në pëllëmbë të dorës; dhe një vjershë për gjyshen time që kishte pak vite që kishte ndëruar jetë. M’i refuzuan, nuk m’i botuan në gazetën e asaj kohe DRITA ( Nuk e di pse ia dërgova asaj gazete, kur ne në qytetin tonë kishim gazetën lokale).Dhimbjen më të madhe e ndjeva më vonë, kur i pash pas disa javësh të botuara në gazetë me autor tjetër…
U ndjeva shumë shumë keq shpirtërisht dhe pesimist, por falë ndihmës së madhe të familjes sime, u mundova ta përballoja.Temat më të pëlqyera për mua janë temat nga realiteti i jetës sonë. Tema, që mbajnë peng dhe janë shqetësuese, të dhimbshme për jetën, shoqërinë, familjen e sotme shqiptare, por pa haruar edhe dhimbjen e madhe që kemi kaluar. Përshembull, në vëllimin me tregime “Le të jem unë Zamira…” midis temave të ndryshme, unë kam shkruar edhe për jetën shqiptare në kohën e komunizmit, duke trajtuar problemin e empancipimit social e psiqik të shoqërisë shqiptare. Zamira, personazhi kryesor në tregimin me të njëjtin titull paguan haraçin e njohjeve të moshës, por një flirt i rastit, një gabim i zakonshëm, iu kthyen në një rrugë të mbyllur për të ardhmen e martesës dhe krijimit të një familjeje normale.Motivet vetiake në krijimtarinë time, mund të ketë një përqindje shumë të vogël, sepse nuk më pëlqen që një ngjarje e jetuar apo e dëgjuar të ulem e ta shkruaj. Unë dëshiroj të shkruaj thjesht me imagjinatën time, por, ajo që mendoj të shkruaj ka lidhje me jetën tonë reale.I vetmi motiv vetiak, madje 100% vetiak, është tregimi “KAFEJA” i përmbledhur në vëllimin me tregime me të njëjtin titull.

-Në tërësi ju jeni një autor i shëndetshëm, profilik, me besimin solid për jetën; megjithatë herë herë vihen re doza melankolie të ndjeshme, Si bashkëjetojnë optimizmi me pesimizmin te ju?
Krijuesit letrarë kanë ndjenjë, imagjinatë, fantazi… për atë që ata mendojnë për të shkruar.
Në veprën e tij, krijuesi letrar shpreh ndjenjat që burojnë nga shpirti i tij për t’ia dhënë lexuesit dhe këto zakonisht krijojnë atë, melankolinë e ndjeshme.Melankolia, mendoj unë, është dhe duhet të jetë pjesë e krijimtarisë letrare sipas ngjarjes, personazheve që krijuesi ka menduar për të shkruar.Duke qenë edhe tip i ndjeshëm për ngjarje të ndryshme, sigurisht që edhe doza e melankolisë të del vetvetiu sipas asaj që shkruaj, zakonisht në monolog apo në dialog.
Unë kam shumë vite larguar nga atdheu dhe këtu ku ne jetojmë bashkë nuk mund të ndjehesh pesimist, por, meqenëse unë gjatë këtyre viteve kam shkruar për jetën shqiptare, i kam trajtuar ato elementë që kanë mbjellë pesimizën në popull. Edhe pse kanë kaluar shumë vite nga ndryshimi i sistemeve politike, pjesa më e madhe e shqiptarëve që jetojnë në Shqipëri, vazhdojnë akoma të ndihen pesimistë.Është ai pesimizëm që ka mbërthyer pjesën më të madhe të shqiptarëve që, duke mos patur një të ardhme në vendin e vet, dëshirojnë të largohen nga atdheu…

-Unë vecanërisht, do të përmendja romanin më të fundit tuaj, “ Nuse në derën e hasmit”- që pati jehonë në letrat shqipe, por dhe mjaft i vlerësuar nga kritika e kohës, e i promovuar në pjesën më të madhe të trojeve shqiptare. Cfarë ju tërhoqi për të shkruar këtë roman? Përse ky titull? Si kini arritur ta realizoni botimin e tij?
Romani “Nuse në derën e hasmit” është libri im i fundit, botuar në vitin 2013 nga Shtëpia Botuese TOENA, promovimi i të cilit u bë po vjet në sallën Tefta Tashko Koço, në Ministrinë e Kulturës në Tiranë.Siç po e përmendni edhe ju, romani është mirëpritur nga lexuesi dhe nga kritika letrare ashtu si edhe romani tjetër “Një dashuri e vrarë”.Ajo që më tërhoqi për të shkruar atë roman me temë gjakmarrjen dhe që ngjarjet unë i kam vendosur në Nju Jork dhe në Shqipëri, ishte pengu im që unë të shkruaja për atë plagë tepër të dhimbshme që vazhdon edhe sot e kësaj dite të kullojë dhimbje.Gjakmarrja, femonemi i përhapurnë Shqipëri, është një çështje e dhimbshme që kanë shkruar edhe autorë të tjerë. Por çdo krijues letrar ka mënyrën dhe metodën e tij për ta shkruar. Menjëherë pas viteve 90-të shoqëria shqiptare, midis të tjerash po përballet me dy “plagë” të mëdha infektuese që kanë mbjellë dhe vazhdojnë të pikojnë dhimbje të mëdha në familjet shqiptare: prostitucioni dhe gjakmarrja.Këto dy plagë të dhimbshme, ishin si një peng që unë mbaja në veten time për të shkruar. Ishin një gërvishtje në shpirtin, një goditje në ndërgjegjen time që trokisnin shpesh herë në mendjen time që unë duhet të shkruaja për këto dy plagë të dhimbshme. Dhe pas një pune këmbëngulëse, ia arrita dhe jam çliruar nga ai peng.
Për të parën, prostitucionin, shkruajta romanin “Një dashuri e vrarë” dhe tjetra, romani që përmendët ju. Titulli “Nuse në derën e hasmit”, është përzgjedhja më e mirë që ka marrë libri, madje është një frazë e shkëputur nga libri, kur mamaja Evelinë, pasi mësoi lidhjen e vajzës së saj me hasmin e familjes së tyre, midis të tjerash, kur flet me veten e saj thotë: “Çna bëre moj bijë, po hyn nuse në derën e hasmit…”. Botimi i atij romani, siç e kam përmendur edhe më sipër, u arrit të botohej nga Shtëpia Botuese prestigjoze TOENA në Tiranë. Libri si fillim u dërgua për botim, por, pasi kaloi në “filtrin” e këshillit botues dhe u pëlqye, u vendos që edhe të botohej, madje, redaktor u përzgjodh po nga TOENA, i miri Prof. i respektuar Bardhyl Xhamo.

-A kanë diçka nga jeta reale në librat tuaj? Cfarë lloj kërkimi keni bërë për to?A keni pasur materiale apo ngjarje që ju kanë ndihmuar në shkrimin e tyre?
Unë e kam përmendur edhe më sipër, që më pëlqen të shkruaj vetëm me fantazinë dhe imagjinatën time, por që ngjarjet që mendoj të shkruaj kanë lidhje me jetën reale, kudoqoftë ajo, në Shqipëri a diku tjetër.Unë nuk kam bërë asnjë kërkim dhe asnjë material nuk kam shfletuar për të më ndihmuar për të shkruar. Jetën e sotme në Shqipëri për të cilën unë edhe kam shkruar librat e njoh vetëm nëpërmjet shtypit të përditshëm që lexojmë në internet. Por, kur sheh në televizor apo në gazetë një fëmijë shqiptar të pafajshëm, i ngujuar nga gjakmarrja, me sy të përlotur kërkon pafajësinë e fëmijërisë së tij, ai lot, të bëhet plumb; të godet dhimbshëm në shpirtin tënd. Dhe shpirti ynë, nuk e ka atë forcë magjike sa ta shpëtojë atë fëmi, ata qindra fëmijë të tjerë të pafajshëm të ngujuar nga kthetrat e kuçedrës së mallkuar me emrin e dhimbshëm dhe të frikshëm: GJAKMARRJE.Shpirti ynë, nuk e ka forcën të ndalojë dorën vrastare, të fshijë ata lot të rrjedhshëm fëmije, të rënduar nga pesha e madhe e dhimbjes…
Dhe, meqenëse nuk i kemi këto forca ndalese, mendojmë, imagjinojmë dhimbshëm se si mund të nxjerrim një vepër letrare për ti dhënë fund këtyre plagëve. Unë kam zgjedhur mënyrën time në roman duke i dhënë një zgjidhje, nëpërmjet gjakfaljes, e cila nuk ishte e lehtë, madje shumë e vështirë për një besimtar të thekur tek Zoti. Kjo është edhe ironia e fatit, që nga njëra anë kemi besimtarë në Zot dhe nga ana tjetër po ata besimtarë dëshirojnë të shkrepin armën vrastare me të njëjtën dorë me të cilën i luten Zotit në kultet e shenjta fetare.

-A keni shkruar ndonjë poezi? Po qe se po, cfarë shërben si frymëzim për të shkruar poezi, dhe për të dhënë një poezi cila është pjesa më e vështirë?
Poezi! Mendoj, se sot, është tepruar shumë me fjalën e artë, poezi.
Të shkruash poezi është shumë vështirë; e kam fjalën për poezi të mirëfilltë, jo vargëzime të rimuara siç lexojmë shpesh.Po harrohen fjalët, bejte, vjersha… dhe këto, nga autorët janë zëvendësuar me fjalën poezi.Krijues letrarë sot ka shumë dhe, çdo varg që ata shkruajnë e titullojnë, poezi, pavarësisht se mund të jetë bejte, vargje të lira, rimim vargjesh… apo edhe vjershë e thjeshtë.Poezia është një zhanër sa i bukur, po kaq edhe i vështirë për t’u shkruar. Jo çdokush shkruan poezi.Unë më sipër kam përmendur se, që në rininë time të hershme kam shkruar vjersha, disa prej të cilave u bënë këngë. Por, për të shkruar edhe poezi, siç po e përmend edhe ti, patjetër që duhet edhe frymëzimi, ndjeshmëria. Unë kam shkruar vargje poetike që ia kam kushtuar prindërve të mi të ndjerë dhe, sigurisht, jam frymëzuar nga mungesa, malli, dashuria që kam ende për ata dhe do të kem sa të kem frymë në jetën time. Unë kam shkruar edhe vargje poetike, kushtuar qytetit ku unë jam lindur dhe ritur, Beratit tonë të ndritur dhe, sigurisht, dashuria që ndjej për të, largësia, mungesa… më kanë frymëzuar të shkruaj.Pjesa më e vështirë është, si mund ta vargëzosh, ta shprehësh atë ndjenjë, mall… që të frymëzon, në mënyrë figurative. Nëse një krijues letrar, kur shkruan një poezi, sikur edhe katër rreshta të jenë dhe në ato katër rreshta ka arritur të shkruajë atë, që një shkrimtari do ti duhej një prozë e tërë për ta pasqyruar në libër, mendoj se, e ke arritur kulmin e krijimtarisë poetike… Kjo është edhe pjesa më e vështirë, sigurisht edhe më e suksesshmja për një poet.

-A keni ndonjë ndjesi të veçantë kur ju shkruani një poezi të bukur, të ndjeshme e të mirë, me ton qytetar e intelektual?
Ndjesi të veçantë! Nuk mund të them se kam ndonjë ndjesi të veçantë, por vetë realiteti ku ne jetojmë ka plot ndjesira.
Ndjesia e veçantë e poetit është kur vargu i tij poetik pëlqehet dhe vlerësohet nga lexuesi…

-Kur shkruani, cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?
(Qesh) Të shkruarit nuk ka ndonjë vend të caktuar, sepse edhe muzën nuk e komandon dot të të vijë e të frymëzojë për të shkruar atje ku mund të ndodhem.Nëse e ke menduar dhe fillon të shkruash, imagjinata të shoqëron ngado që shkon. Ka raste që edhe në tren kur shkoj në punë, vijnë mendimet dhe i shkruaj në letër, për ti hedhur pastaj në kompjuter kur shkoj në shtëpi. Madje ka patur raste që edhe kur shtrihem për të fjetur, nëse më vjen në mendje, më kujtohet diçka për të cilën kam filluar të shkruaj, çohem dhe vazhdoj mendimet që më vijnë.Por edhe kur jam ulur përpara kompjuterit dhe lexoj atë çfarë kam shkruar më parë, i përqendruar i tëri duke e jetuar ngjarjen, mendimet vijnë vetë për ta vazhduar…
-Çfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?
Muza është një dhunti e lindur.Lum kush e ka atë fat të ketë muzë për të krijuar e për të shkruar.
Por unë e pranoj se muza është edhe aftësi gjenetike. Kam rastin e babit tim të ndjerë; atij i pëlqente të shkruante, madje në rininë e tij ka shkruar një poezi apo vjershë më mirë të them, të gjatë me 22 strofa. Ia kishte dedikuar vetes së tij. (Meqenëse është rritur jetim, sepse babai i tij e ka lënë shumë të vogël, gjashtë muajsh foshnjë). Ajo vjershë e tij ka qenë e njohur ndër miqtë, shokët, gjithë të afërmit tanë. Edhe ne kur ia kërkonim në shtëpi, e recitonte shpesh.Edhe në gëzime të ndryshme familjare mes miqve, sajonte shpesh batuta të çastit, vargje humoristike… Prandaj e them se është edhe gen.

-Ju keni një karrierë krijuese edhe në publicistikë, vecmas në rubrikën, për artin dhe kulturën shqiptare, me profile këngëtaresh jashëzakonisht të talentuar ndër dekada.Kam lexuar diku se ju kanë cilësuar si gazetari: “Mbret i Kujtesës”, plot 1000 tekste këngësh që ju i kini ngulitur në memorien tuaj.Ç’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional?
Muzika! Muzika e bukur shqiptare! Këngët e festivaleve në radiotelevizion, të anketave muzikore, Koncertet e Majit… Këngëtarët tanë të mrekullueshëm, kanë qenë ushqimi im shpirtëror, miqtë e mi më të afërt që më kanë shoqëruar gjatë gjithë jetës sime qysh kur kam qenë fëmijë. Dua t’ju korrigjoj pak, kur thua se di plot 1000 tekste këngësh. Janë mbi njëmijë, sepse unë nuk i kam numëruar, por, këtu përfshi edhe këngët e ndryshme e të bukura popullore nga krahinat shqiptare.Për kujtesën time të të mbajturit mënd të teksteve të këngëve, unë, përveçse kam shkruar shpesh në web site dhe gruplista të ndryshme në internet, kam dhënë edhe prova direkte në ekranet e ndryshme të kanaleve televizive shqiptare: Vision Plus, Top Chane, RTSH, si edhe në redaksi gazetash të ndryshme. Kam qenë i ftuar në programet e tyre televizive drejt përsëdrejti me telespektatorin dhe çdo kënge që më jepeshin, i jam përgjigjur menjëherë duke e vazhduar këngën.Përveç këngëtarëve që i kanë kënduar nëpër vite të ndryshme, në shumë këngë, mbaj mend edhe autorët e tekstit dhe muzikës.Më jepnin të dëgjoja 4-5 sekonda hyrjen muzikore të një kënge (introduksionin) kënduar para 10, 20, 25…, vitesh dhe e ndërprisnin, duke më lënë mua të vazhdoja këngën ta këndoja. Përveç se e vazhdoja këngën, thoja dhe se në cilin aktivitet është kënduar dhe nga kush këngëtarë. Madje edhe me poeten e nderuar të Kombit tonë e mirënjohura mikja jonë Zhuliana Jorganxhi, kur u takuam në Trieste biseduam edhe për këngët e ndryshme nëpër vite, të cilat i kujtuam dhe i kënduam bashkë me Zhulianën tonë të mrekullueshme, që edhe ajo ka një kujtesë për fortë…Rasti më i fundit ka qenë vitin e kaluar kur u takova me kompozitorin e suksesshëm Aleksandër Lalo në Tiranë… dhe unë i kujtoja këngët e ndryshme sipas radhës nëpër vite. Po kështu edhe me këngëtaren e mirënjohur Alida Hisku, Frederik Ndoci, etj.Për vetë këtë kujtesë që kam për këngët, unë kam shkruar shpesh për aktivitetin artistik nëpër vite për këngëtarë të ndryshëm dhe i kam përmbledhur në librin FALEMINDERIT shënime nëpër vite, si: Lindita Theodhori, Tonin Tërshana, Alida Hisku, Ema Qazimi, Frederik Ndoci, Luan Zhegu, Ludmilla Baballëku, Eduard Jubani…

-Gjatë hulumtimit rreth krijimtarisë tuaj kam hasur titullin e veprës tuaj monografike “Legjenda vlonjate”.Pse zgjodhët Prof. Selaudin Velaj, si fokus të librit monografik? A mund të na jepni disa mendime rreth librit?
Në gjashtë librat e mi që më janë botuar deri tani, është edhe libri: “Dr. Selahedin Velaj, Legjenda Vlonjate në Amerikë”. Dr. Selahedin Velaj, me origjinë nga Kanina e Vlorës, prej gati 70-të vitesh që jeton në Sh.B.A. është një figurë e ndritur në diasporën tonë. Ky personalitet, intelektual që gëzon respektin, vlerësimin, mirënjohjen nga të gjithë ata bashkatdhetarë që e kanë njohur, nuk ka rreshtur kurrë duke dhënë kontributin e tij personal, madje edhe material për çështjet e ndryshme shqiptare.Nuk dua të zgjatem shumë, sepse pak a shumë janë përmbledhur në librin që cituat ju, por po veçoj disa prej tyre: Me iniciativën e Dr. Selahedin Velaj-t, në bashkëpunim me disa miq e shokë të tij, në vitin 1965 u hap shkolla shqipe në Nju Jork. Për disa muaj mësimi zhvillohej në Kishën Ortodokse “Shën Nikolla”.në qendër të Manhattanit.
Në vitin 1972 gjatë periudhës së satrapit serb, Dr. Selahedin Velaj mori kontakte me Kryetarin e Partisë Republikane të Shtetit të Connecticut, Senatorit Lowell Weicker. Edhe në Departamentin e Shtetit, ku ata shkuan, trajtuan të njëjtat shqetësime.Përsëri, në tetor të vitit 1992, Dr. Selahedin Velaj ishte një nga iniciatorët dhe themeluesit e rihapjes së shkollës shqipe në Nju Jork.
Ai ishte njëri nga anëtarët e Kryesisë së Këshillit të Arsimtarëve. Dr. Velaj dhe një grup tjetër shokësh, bënë të mundur për hapjen edhe të tri shkollave të tjera shqipe: një në Bronx, një në Staten Island dhe një në Brooklyn.Në pranvera e zezë dhe e hidhur shqiptare të vitit 1997… Dr. Selahedin Velaj bashkë me mikun e tij, zotin Gjekë Gjonlekaj, duke qënë se ai kishte punuar me qeverinë federale amerikane në Radion Zëri i Amerikës për një kohë të gjatë, shkuan posaçërisht në Washington DC në zyrën e senatorit Helmes, një konservator, ndoshta më i madhi që ka patur Sh.B.A. në senat, një antikomunist që ishte kryetari i komisionit të senatit për marëdhëniet me botën e jashtëme. Atje biseduan për gjashtë orë të tëra duke u shprehur shqetësimin e tyre për situatën tronditëse që ishte krijuar në Shqipëri.Pastaj shkuan po për të njëjtin qellim në zyrën e kongresmenit Beniamin Gillmen në Washington.Përsëri me zotin Gjekë Gjonlekaj, në shkurt të vitit 1999 shkuan në Rambuje-Francë, ku po diskutohej fati i Kosovës; marrëveshja e përkohshme për paqe dhe vetqeverisje në Kosovë.Në Rambuje, Dr. Velaj shkoi vullnetarisht për t’iu gjendur pranë popullit të Kosovës, për t’iu dhënë zemër, entusiazëm, ashtu si edhe zoti Gjonlekaj. Dr. Velaj ka përkthyer në gjuhën shqipe edhe librin: Struktura Etike e Kanunit dhe Nënkuptimet e saj Kulturore” të profesorit japonez Kazuhiko Yamomoto
Në muajin Shtator 2005 Dr. Selahedin Velaj-t i erdhi një ftesë zyrtare nga Universiteti KVUSHO i ishullit Fuokoka, i cili e ftonte të mbante një ligjëratë prej 90-të minutash në muajin Dhjetor.
Për dy ditë resht doktori i nderuar Selahedin Velaj mbajti dy referate prej 90 minutash. Një në Universitetin e KYUSU ne FUKUOKA dhe tjetra në Tokio. “The true fact about Kosova’s problem with Serbia”. Flamuri Shqiptar u valëvit i bukur dhe krenar në qiellin e Japonisë, i çuar personalisht nga Dr. Velaj. Në fund, falë kontributitpersonal të Dr. Velaj-t u nënshkrua një Rezolutë për Pavarësinë e Kosovës në më tepër se 135 njerëz, intelektualë japonezë të ndryshëm.Menjëherë pas rrënies së komunizmit në Shqipëri, Dr. Velaj bashkë me dy djemtë e tij, ndërmorën një fushatë ndihme për popullin dhe spitalin e Vlorës, duke shkuar vetë në Shqipëri.
Shuma e ndihmës shkonte disa dhjetëra mijë dollarë.Të njëjtën ndihmë ata e dhanë edhe për popullin vëlla të Kosovës gjatë kohës së luftës.Për këto e shumë raste të tjera, duke e njohur vetë edhe nga afër, megjithëse Dr. Velaj është njeri i heshtur, punon dhe nuk i pëlqen të ekspozojë atë që bën, unë mendova të shkruaj një libër, ashtu siç e përmendët edhe ju duke e quajtur Legjenda Vlonjate në Amerikë.
-Pas disa librave shumë të sukseshëm për të shkruar prozë të mirë, me shkrim të qartë e gramatikisht korrekt, cila është lidhja midis veprave tuaja?
I kam përmendur më sipër emrat e mësueseve të mija të letërsisë në shkollë.
Është merita, puna e tyre e madhe ndaj ne ish nxënësve që na kanë mësuar me shumë përkushtim gramatikën dhe korrektësinë në të shkruar.Tani e kuptojmë dhe e vlerësojmë punën e tyre të shkëlqyer që kanë bërë me ne, ish nxënësit e tyre.Çdo njeri e ka të vështirë të flasë për veten e tij, por për ta plotësuar pyetjen tuaj po ju jap një shembull: Jam ndjerë shumë i emocionuar kur mësuesja e talentuar Lira Zaka në orën e korrigjim hartimit, pasi foli për rezultatin e hartimit, papritur më thërret mua të çohem në dërrasën e zezë. U emocionova shumë. Mësuesja më lexoi disa fjali që unë ti shkruaja. Pasi mbarova, e lexoi vetë ato çfarë kisha shkruar dhe u tha nxënësve të tjerë. Ja si shkruhet hartimi pa gabime ortografike… Është i vetmi nxënës që ka marrë notën më të lartë…
-Si ndjeheni pas gjithë kësaj periudhe që shkruani si prozator apo publicist?
E kam të vështirë të përcaktoj në krijimtarinë time letrare. Unë kam shkruar edhe prozë edhe publicistkë. Në të dyja këto gjini letrare kam botuar libra.Le të jetë lexuesi ai që mund të më vlerësojë edhe për atë çfarë unë kam shkruaj dhe do vazhdoj të shkruaj…

–A ka kritikë të mirëfilltë letrare sot?
Kritikë letrare të mirëfilltë sot, për mendimin tim ka pak, shumë pak.
Vendin e kritikës letrare sot, më tepër po e zënë mburrjet dhe lëvdatat e krijuesve letrarë ndaj njëri tjetrit. Kjo, në vend që ta ndihmojë krijuesin letrar, e dëmton, sepse, siç e kam përmendur në shkrimet e mija të mëparshme, pa kritikë letrare, vepra s’ka vlerë.Po ju jap një shembullin tim: Në vitin 2005, kur mua m’u botua vëllimi me tregime “Le të jem unë Zamira” Revista KULT nga Çelësi, e kishte klasifikuar të parin. Promovimi i librit u bë në sallën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve në Tiranë. Sigurisht, pati diskutime, vlerësime për librin. Por, kur diskutoi shkrimtari dhe përkthyesi i mirënjohur Hysen Sinani, midis të tjerash dha mendimet e tija të vyera për çdo krijues letrarë, mendime, të cilat mua më vlejtën shumë për t’i patur parasysh në krijimtarinë time letrare të ardhshme.
Ja pse duhet sot kritika e mirëfilltë letrare, e cila edhe duhet vlerësuar.

- A keni përjetuar fëmijëri të lumtur?A ka pasur në fëmijërinë tuaj se një ditë do të bëheshit shkrimtar?
Për vetë kohën dhe kushtet që ne jetonim ne në atë kohë, si të gjithë moshatarët e mi edhe unë kam kaluar një fëmijëri të bukur e të gëzuar.Kemi qenë një familje e shkëlqyer, e lumtur, e gëzuar, ku prindërit tanë të mrekullueshëm, të pazëvendësueshëm, me aq sa kishin, mundoheshin të na i plotësonin kërkesat, sipas kohës.
Ndërsa rinia ime…
(Hesht! Përqendrohet duke i hedhur sytë diku i pavëmendshëm, sikur mendohet dhe sikur don të fshehë diçka nga ato vite…Pas një heshtjeje, vazhdon të flasë)
Rinia ime ka qenë shumë e vështirë. Jeta, fati, më dënuan që në moshën time më të bukur të adoleshencës, të më ikte njëherë e përgjithmonë nga kjo jetë që kurrë s’e kisha menduar, njeriu më i shtrenjtë në botë, MAMAJA! E përjetova shumë keq, shumë shumë dhimbshëm humbjen e mamasë sime te mrekullueshmes, të mirës mama, Athina që, edhe pse po afrohen 35 vjetë nga vdekja e saj, kur shkoj në Shqipëri e kujtojmë me mall, pse jo edhe përlotem kur e kujtojmë emrin e saj. Ndjehem krenarë për ata prindërit e mi të ndjerë e të mrekullueshëm, të pafatë…
Ai fat i keq i imi, bëri, që unë të jetoja gjithë rininë time, të vrarë, që nuk kishte melhem të ma ndalonte dhimbjen dhe mungesën e mamasë edhe pse dashurinë e gjeta tek babai, vëllai dhe dy motrat e mija. Për t’u bërë shkrimtar, apo krijues letrar më pëlqen më shumë të them, edhe e ëndëroja, sepse letërsia kishte filluar të më tërhiqte që në bankat e shkollës siç e kam përmendur më sipër. Por kam patur ëndër të madhe muzikën; të këndoja, të interpretoja…Meqenëse profesioni im është ai i ekonomistit, unë kam studjuar edhe për trompë, kam interpretuar në instrumentin e trompës.

Këto kohët e fundit ju jeni bërë protagonist në radio dhe televizionin gjerman. Mund të flisni diçka rreth kësaj?

Po! E kam thënë dhe është shkruar edhe herë tjetër.Vitin e kaluar jam njohur me gazetarin gjerman Fritz që, edhe pse në largësi, njohja jonë tashmë është kthyer në miqësi.Gazetari gjerman është i interesuar për artin dhe kulturën shqiptare dhe kishte menduar të bënte një emision, i cili, për këtë duhet vlerësuar shumë.Nëpërmjet skype, u mundësuan dy bashkëbisedime në formën e intervistës midis meje dhe gazetarit ( ishte interesimi i tij për të më intervistuar mua) transmetuar në radio televizionin gjerman.Po vitin e kaluar, ky gazetar më nderoi, duke ardhur posaçërisht nga Berlini në Tiranë, për të qenë pjesëmarrës në promovimin e librit tim “Nuse në derën e hasmit” në sallën e Ministrisë së Kulturës në Tiranë, ku edhe diskutoi.Para pak javësh, ishte një e papritur tjetër për mua; në postën time private në shtëpi, më erdhi nga Gjermania një kartolinë urimi bashkë me CD e përgatitur nga gazetari ku unë midis të tjerash shikoja dhe dëgjoja veten time.
- Cfarë është dashuria për ju?
Dashuria është ndjenja më e shenjtë e çdo njeriu. Jeta pa dashuri nuk ka kuptim. Kur flasim për dashurinë nuk duhet të kuptojmë vetëm atë ndjenjë të shenjtë intime që e ka çdokush nga ne. Njeriu ka shumë dashuri; dashuri për jetën, për familjarët, të afërmit, miqtë, shokët… dhe të gjitha këto dashuri janë të shenjta.rë është dashuria për ju?
- Kush ju mbështet shpirtërisht në krijimtarinë tuaj të larmishme letrare?
Sigurisht, familja ime, bashkëshortja dhe dy djemtë e mi janë mbështetësit në çdo kohë.
Me bashkëshorten shpesh herë shkëmbej mendime të ndryshme. Ajo është lexuesja e parë. Sa herë unë mbaroj së shkruari atë që kam menduar, ia lexoj asaj dhe, sigurisht edhe ajo jep mendimin e saj.I falenderoj dhe i vlerësoj që, jo vetëm janë mbështetësit e mi, por më krijojnë edhe kushtet pa më shqetësuar sa herë mua më vjen frymëzimi dhe ulem e shkruaj.Ndjehem një bashkëshort i nderuar dhe një baba i lumtur.
Ju faleminderit!
Faleminderit ju Monda për këtë bashkbisedim dhe për kontributin e çmuar që ju jepni me shkrimet e tua dhe bisedimet me personalitetet e shumtë shqiptare nga fushat e ndryshme të jetës.
Suksese edhe juve në krijimtarinë tuaj letrare.
Bisedoi:Raimonda MOISIU

Flet Shkrimtari dhe Esseisti i njohur, në ekzil,Agron Shele:Unë besoj në një shoqëri më humane, më të drejtë dhe më qytetare.
Në mesin e komunitetit të shkrimtarëve në mërgim është poeti, prozatori, esseisti dhe kritiku letrar, Agron Shele.Pas shkollës 8-vjeçare, përfundoi studimet e mesme dhe të larta në Tiranë.Që në moshë të herët ka qënë i apasionuar dhe impresionuar pas letërsisë, rrugë të cilën e bëri lajmotiv të jetës dhe përgjegjësi të zhvillimit intelektual të tij. Është autor i veprave letrare : Hapat e Klarës (roman), Përtej perdes gri (roman) , Imazh i rremë (roman), “Ngjyrime Universale ” (Ese-I) , si dhe vëllimit poetik : Pasazh i pafaj (poezi) Gjithashtu është bashkëautor dhe mundësuesi i publikimit të Antologjive Ndërkombëtare : Korsi e hapur -1, Pegasiada dhe Korsi e hapur -2. Është antar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë, antar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Botës (IWA) me qendër në Ohajo (SHBA) dhe antar i Poetëve Bashkohorë të Globit (WPS).Ka qënë Sekretar i Pergjithëshëm i Lidhjes se Poeteve dhe Shkrimtarëve Ndërkombëtare “Pegasi” Albania, deri në momnetin e shpërbërjes së kësaj lidhjeje letrare dhe tashmë është organizator i Bordit Drejtues Galaktika Poetike “ATUNIS”. Proza dhe poezia e tij kanë tërhequr vëmendjen e kritikës letrare, për tematikën psiko-sociale dhe risinë krijuese, dhe si pjesë e mesazhit artistik por dhe individualitetit kreativ të shafqur, është publikuar në shumë gazeta, revista letrare kombëtare dhe Ndërkombëtare, si dhe është përfshirë në antologjitë botërore : Almanak 2008, WORLD POETRY YEARBOOK 2009, 2013, 2104, The Second Genisis etj. Ka qënë pjesë aktive e Shoqërisë Civile në Shqipëri duke u trajnuar për menaxhim, projekte dhe lidership nga shumë Fondacione Ndërkombëtare, si : SOROS, REC, USAID, PNUD, UNICEF etj, si dhe Kryetar i Shoqatës “Rinia dhe Fëmijet” dhe “Mjedisi në Komunitet”. Ka qënë Drejtor i Qendrës Kulturore Përmet dhe më pas u shkëput për të jetuar dhe punuar në Belgjikë.
Bisedoi: Raimonda MOISIU
-Agron, besoj se na shkon një bisedë arti, packa se mes nesh është Atlantiku! Disi larg por arti i afron kufijtë, veçanërisht për ne mërgimtarët?
Le ta quajmë Atlantikun thjesht një kufi natyror, pasi ajo që e bashkon artin dhe në veçanësi artistin është kufiri interkulturor dhe shpirtëror.
-Disa vëllime me prozë;roman e tregime, dhe poezi, që dëshmojnë gjithnjë e më shumë se jeni ndër autorët e mirënjohur në dy dekadat e demokracisë në atdhe. A ka dicka të tillë në fëmijërinë tuaj që ju hapi rrugën për t’u bërë shkrimtar?
Sigurisht që po. Në familjen time, edhe pse rrethanat e para viteve -90 nuk e lejonin, çuditërisht kishte një bibliotekë të pasur. Aty kam rënë në kontakt për herë të parë me libra të verdhë, sikurse cilësoheshin librat e ndaluar nga çensura e kohës.
-Çfarë ju ka pëlqyer në adoleshencë për të lexuar, cilët nga autorët tanë pëlqeje më shumë?
Proza ka qënë përherë e më tunduese për mua.Lexoja gjithçka që gjeja në Bibliotekë ose në librarinë e qytetit. Nga autorët prozaikë vendas do veçoja Mitrush Kutelin, Fatos Kongolin, Teodor Laçon, ndërsa poetët që admiroja ishin Lasgush Poradeci, Fatos Arapi.
-Cilat janë temat më të pëlqyeshme në krijimtarinë tuaj, sa janë motivet vetiake?Cila ka qënë poezia apo tregimi i parë që keni shkruar?
Temat social-psikologjike janë tematika që kanë shoqëruar veprat e mia. Unë besoj në një shoqëri më humane, më të drejtë dhe më qytetare. Intrigimi personazheve ka percepetuar gjithmonë drejt kaheve të tilla, pa përjashtuar edhe metafizikën , si proçesion por dhe si parashtrim idesh për të shprehur thellësinë dhe universalitetin e mendimit.
-A mund të na thoni një nga poezitë tuaja më të dashura, dhe për të dhënë një poezi cila është pjesa më e vështirë?
Poezi kam shkruar në moshë të herët, por si shkrime që për vetë botën fëmijërore përjetuese ngjasonin thjesht me një inkluidivitet të momentit, humbën. Do veçoja poezitë e para : “Rikthim” dhe “Anës liqenit” . Përsa i përket poezisë jam shprehur edhe në shkrime të tjera, ku kam cituar: “ Poezia është substrakt i ndjesisë më të thellë shpirtërore, dhe si e tillë ajo tejkalon dhe fluidizon emocione dhe ndjenja të papërsëritshme”.
-Në tërësi ju jeni një autor i shëndetshëm, me besimin solid për jetën; megjithatë herë herë vihen re doza melankolie të ndjeshme, Si bashkëjetojnë optimizmi me pesimizmin te ju?
Më duhet të citoj një tjetër shprehje në lidhje me pyetjen tuaj : “ Letërsia me magjepsjen dhe misticizmin e vet ka tërhequr përherë pas vetes shpirtra të trazuar, shpirtra të ringritur mbi flirtin art, flirtin jetë, dhe si e tillë ajo është shndërruar në pasqyrë e aspiratave, vlerave dhe mendimit më produktiv për mbarë njerëzimin ”. Nëse autori nuk shkrihet një me personazhin, nëse nuk përjeton ndjesitë dhe gjithë botën rrethuese të tij, nëse nuk i jep shpirt nga shpirti i tij, nëse nuk i jep mendësi nga mendimi i tij, atëherë një vepër do mbetet e thatë, pa jetë dhe thjesht një shabllon i rregullave ose strukturave letrare që rigjenerohen dhe zhvillohen për ç’ do ditë.
-Ju jeni poet. Dhjetra vargje poetike lirike, patriotike, qytetare me ton protestues e intelektual të përmbledhura në vëlliminpoetik : “Pasazh i pafaj”, por poezia tuaj është përfshirë edhe në disa antologji kombëtare e ndërkombëtare me poezi. Ç’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional?
Shpesh herë me miqtë e mi diskutoja dhe flisnim shpesh për anën prozaike. Ata u befasuan kur ranë në kontakt me poezinë dhe ishin nxitësit kryesorë që unë të publikoja Vëllimin Poetik : “ Pasazh i pafaj” . Poezitë : “Muza ime”, Ëndrrat e mia”, “Në parkun Sivenston”, “E bardha Dritë, “Ne poetët” etj , kanë gjetur pasqyrim në shumë Antologji Ndërkombëtare, kjo për vetë faktin e kontaktit nëpër Simpozume Letrare brenda dhe jashtë vendit me shumë autorë dhe publikues të huaj por edhe për meritë të përkthimeve brilante të përkthyesve Peter Tase, Dritan Kardhashi, dhe Kosta Gaxhoni.
-Çfarë shërben si frymëzim për të shkruar poezi? A keni ndonjë ndjesi të veçantë kur ju shkruani një poezi të bukur, të ndjeshme e të mirë?
Poezinë gjithmonë e kam klasifikuar si reflektivitet të impresionimit natyrë njerëzore.Shpesh frymëzimin e kam gjetur në mjediset e natyrës, në kafet buzë rrugës, por edhe në vizualitetet dhe ndjesitë e tablove shumëngjyrëshe të vetë përditësisë jetë. Është interesante por dhe kuptimplote për një poet që të shqetësohet edhe për një gjethe të rënur pa kujdes buzë trotuarit, edhe jo më për fatet dhe zhvillimet e vetë atdheut të tij. Një poet dhe shkrimtar është i lidhur ngushtë me jetën social-kulturore dhe politike të vendit të tij, dhe si i tillë ai shndërrohet në mishërim dhe pjesë e përgjegjësisë qytetare për atë ç’ farë duhet të bëhet ndryshe, të bëhet më mirë dhe e gjithë kjo në funksion të integritetit dhe prosperitetit të vendit të tij.
-Kur shkruani poezi, cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?
Më ndodh shpesh që të hedh ide fillestare kur jam i ulur në park, ose kur pi kafe buzë rrugës, por kristalizimin final e bëj gjithmonë në studion time të vogël, në shtëpi.
-Çfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?
Sipas mendimit tim muza është dhunti e lindur, e patjetërsueshme dhe unikale për ç do shpirt krijues. Poeti nuk bëhet, por rilind me frymën e muzës krijuese.
-Përvec poezisë, ju lëvroni; prozën;tregimin e romanin, dhe kjo tregohet nga shifrat e librave tuaja në këtë gjini;“Hapat e Klarës” (roman), “Përtej perdes gri” (roman), “Imazh i rremë” (roman),Unë vecanërisht, do të përmendja romanin më të fundit “Imazh i rremë”- që pati jehonë në letrat shqipe, por dhe mjaft i vlerësuar nga kritika e kohës, e i promovuar në pjesën më të madhe të trojeve shqiptare. Cfarë ju tërhoqi për të shkruar këtë roman? Përse ky titull? Si kini arritur ta realizoni botimin e tij?
Realisht romanet e mësipërm i kam shkruar në moshë të herët, por dritën e botimit e kanë gjetur shumë vite më vonë.Kjo ka ardhur edhe sipas mundësisë së krijuar për publikim dhe botim. Për sa i përket romanit : “Imazh i rremë” ky libër ka një vërtetësi jetësore dhe personazhet e tij janë njerëz që kanë rrethuar botën time. Me këtë nuk duhet nënkuptuar se ka elementë biografikë, por në paratezë me “ Cvajk” do shtoja që as më shumë dhe as më pak, tematika dhe narrativiteti i një vepre letrare merr jetë pëpara parafytyrimit dhe botës që rrethon autorin. Jeta është një sugjestionim, iluzion, shpresë për sendërtim dhe besim, mundësi për të deshifruar gjurmët e egzistencës tënde, dhe si e tillë ajo detraton në trajta konfigurimesh dhe imazhesh, të cilat reale apo të rreme bëhen bashkëudhëtare të kohezionit përjetus, në këtë kontekst bashkëshoqëruse e personazhit dhe identifikuese e vetë romanit.
-Cilat janë disa nga sfidat për të shkruar në gjininë e prozës? Dhe, cilat janë sfidat për të përshkruar jetën e atyre personazheve në romanet tuaja?
Që të jem i sinqertë nuk do e quaja sfidë, por përpjekje për tu njehësuar një me personazhin. Sipas botëkuptimit tim është e rëndësishme ngritja e strukturës së një vepre letrare dhe më pas shkrirja dhe përjetimi i njëjtë i emocioneve . Nëse nuk krijohet një lidhje e fortë shpirtërore me elementët gjallues të veprës tënde, sigurisht që do ketë shkëputje hallkash, gjë që do çojë në lodhje, bedisje, pse jo dhe humbje të lexuesit. Autorët ; Shusako Endo, apo dhe Erik Segal, janë pjesë e përshkrimi të ejmotiveve të forta dhe kjo sigurisht ka ardhur nga pazgjidhshmëria e natyrës tyre me personazhët intrigus.
-A kanë diçka nga jeta reale në librat tuaj? Cfarë lloj kërkimi keni bërë për to?A keni pasur materiale apo ngjarje që ju kanë ndihmuar në shkrimin e tyre?
Besoj se ç’ do vepër letrare ka elementë jetësorë realë deri në kufijtë kohorë ose dimensionalë të paracaktuar nga vetë shkrimtari. Do ishte e papranueshme që një autor të bjerë në kurthin e një narrativiteti real të pafund , ku për pasojë mbizotëruese do të bëhej përditësia e karakterit të personazheve dhe më pas do mbetej pak ose aspak vend për idetë, mesazhin dhe qëllimin e vërtetë të një vepre letrare.
-Pas disa librave shumë të sukseshëm për të shkruar prozë të mirë, me shkrim të qartë e gramatikisht korrekt. Cila është lidhja midis veprave tuaja në prozë, poezi, kritikë letrare dhe Esse, tekëtij lloji dhe natyra e të shkruarit tuaj?
Besoj se ajo që i bashkon të gjitha këto zhanre të ndryshme është aspekti filozofik i këndvështrimit të gjërave. Si në prozë edhe në poezi, por edhe në eseistikë përjetoj një ndjesi të theksuar metafizike, mrekullohem dhe habitem përpara universalitetit mendim dhe sigurisht krijoj dhe zhvilloj mendësinë për gjykime por dhe përgjegjësi serioze krijuese.
-Si ndjeheni pas gjithë kësaj periudhe që shkruani si prozator apo publicist?
Njeriu është ndërtuar që të rendë pa reshtur drejt përsosjes.Kështu ndodh edhe me një autor. Trysnia dhe përgjegjësia për t’ u përmirësuar, për të bërë vepra më cilësore, më estetike dhe më të suksesëshme se veprat e shkruara është edhe më e madhe. Kjo është sfidë reale që na shtyn të shkruajmë më mirë për të ecur përpara.
-Cilat kanë qënë uljet dhe ngritjet në karrierën tuaj të shkrimtarisë? A ka ndonjë gjini tjetër që ju e lëvroni dhe do të dëshironi ta provoni?
Në përgjithësi jeta individuale si krijues ka qënë e pandikueshme nga rrethanat dhe mjediset interkulturore që operojnë në formë lidhjesh ose shoqatash letrare. Unë jam bashkëthemelues i Lidhjes Letrare “ ATUNIS” dhe kënaqësia që kam përjetuar nga bashkëpunimi dhe fryma e grupit ka qënë promovimi i kulturës së shkrimit shqip në mbarë kulturën letrare Ndërkombëtare sot. Më ka emocionuar përfaqësimi më i gjerë i autorëve shqiptarë në Revista dhe Antologji Botërore.
–A ka kritikë të mirëfilltë letrare sot?
Nuk duhet të paragjykojmë ose ti presim gjërat me thikë.Edhe nga kontaktet e afërta me Flutura Açkën (botuese) dhe Visar Zhitin këtu në Bruksel, u fol për sinjale pozitive dhe zhvillime të reja si në kritikë ashtu edhe në marketingun e librit.Uroj që gjarat të perfeksonohen edhe më mirë dhe librit ti jepet vendi që i takon.
-A keni përjetuar fëmijëri të lumtur?A ka pasur në fëmijërinë tuaj se një ditë do të bëheshit poet, eseist dhe shkrimtar?
Duket si paradoks të risjellësh botën e ëndrrave fëmijërore sot, por një dëshirë të fshehtë për hir të së vërtetës e kam patur. Kam lexuar Dikensin, Tolstoin, Gi Dë Mopasan , Drajzer etj, në moshë shumë të herët dhe jam magjepsur pas botës së tyre krijuese. Edhe sot ata janë dishepujt e mi.
-Cfarë është dashuria për ju?
Nëse do jepja një përkufizim do thoja: Dashuria është shkëndija që rilind ose vdes shpirtrat.
-A është i lirë shtypi sot?
Nëse do komentojmë shtypin duhet komentuar jo vetëm niveli i klasës politike shqiptare, por dhe shkalla e emancipimit të shoqërise.Mendoj se ka ende dhe shume rrugë të gjatë për të bërë, që të fitojë nivelet dhe standartin e një shtypi bashkohor dhe evropian.
-Kush ju mbështet shpirtërisht në krijimtarinë tuaj të larmishme letrare?
Besoj se është lexuesi, por dhe miqtë e mi letrarë ata që më impenjojnë por dhe mbështetin në rrugën e krijimtarisë time.
-Kanë thënë për Agron Shelen…
Për krijimtarinë time është shkruar qoftë në mediet e shkruara, qoftë ato elektronike, por ajo që është e rëndësishme , është konkluzioni i tyre final, konkluzion që përkon me një klasifikim: “si art i tematikës social-shoqërore dhe psikologjike” .
-Cfarë nuk do të falnit në jetë?
Gabimet e së shkuarës!
-Mesazhi tuaj për inteligjencën shqiptare…
Mesazhi im për inteligjencën shqiptare është më se i qartë : Vendoseni dijen, kulturën dhe inteligjencën tuaj në shërbim të emancipimit të shoqërisë , prosperitetit dhe integritetit më të lartë të atdheut tonë, Shqipërisë !

Ju faleminderit!
Bisedoi:Raimonda MOISIU

(Intervistë ekskluzive me shkrimtarin, historianin, publicistin dhe diplomatin Luan Rama)
Bisedoi: Raimonda MOISIU/
Luan Rama është ndër shkrimtarët, historianët, studiuesit dhe përkthyesit më produktivë, i rëndësishëm dhe shprehës serioz i origjinalitetit, përfaqësues i denjë i letrave shqipe, dijes e mëncurisë, i njohur kombëtarisht dhe ndërkombëtarisht për punën e palodhur, veprimtarinë e tij të gjallë e të frytëshme, me sensin e shkëlqyer të diplomatit dhe historianit, vizionin e të qenit i lirë në një botë e mendim të lirë. Statura shumëdimensionale e shkrimtarit dhe përkthyesit, njohës i mirë i disa gjuhëve të huaja, dhe veprat e tij të botuara monografike, historike, studimore, ese, letërsi, përkthim dhe publicistikë, në shqip e frëngjisht, kanë një shtrirje të gjerë të kombinimit të fakteve historike, kujtesës, miteve, marrëdhënieve ndëretnike, kombëtare, evropiane, veçmas asaj franceze dhe ballkanike, që perceptojë vlerën e madhe të edukimit kuptimplotë të vetëdijes njerëzore, një refleksion për marrëdhënie e figura që kanë lënë gjurmë në historinë tonë kombëtare dhe relacionet ndërkombëtare në sinkron me të shkuarën, të tashmen e të ardhmen. Kjo bisedë mbresëlënëse e drejtpërdrejtë me të, më bëri të njoh vitalitetin, erudicionin e një kocke të fortë intelektuale e qytetare, shumëplanëshe letrar, artistik, historik, publicistik, përvojës disa vjecare në gazetari e diplomaci, për të njohur botën me kulturën e historinë e popullit të tij, duke e bërë të njohur në qarqet intelektuale e diplomatike të Francës dhe në botë, -një shëmbull i gjallë për kombin dhe brezat që do të vijnë, për dritën e nderimit, obligimit shpirtëror dhe identitetit kombëtar shqiptar. Ja si cfarë kanë thënë disa nga personalitete të shquar botërorë për Luan Ramën:
Joël Baffou, shkrimtar, në parathënien e tij për Rruga e gjatë në tunelin e Platonit:
“Udha e gjatë në tunelin e Platonit» është libri i një njeriu që ka mbijetuar dhe që kërkon tashmë të nderojë viktimat që s’patën fatin të jetojnë.Ky libër është një udhëtim i ngadaltë, ashtu si hapat e një vizitori në një varrezë… Luan Rama i përshkruan pesëdhjetë vitet e plumbit të shoqërisë shqiptare përmes fatit tragjik të një morie artistësh shumica e të cilëve nuk patën kohë të bëheshin të njohur pasi shpesh u shtypën dhe u vranë. Ai vë në dukje përdorimin me forcë të artistëve në shërbim të diktaturës së proletariatit, rolin e kudoshëm e çensurës si dhe veçantinë e saj në Shqipëri… “
Jacques Rouil, kritik letrar, në librin “L’Albanie sous le règne d’Enver Hodja» :
«Libri Udha e gjatë në tunelin e Platonit i Luan Ramës mund të kishte shërbyer fare mirë si lëndë letrare për G. Oruellin, pasi ne gjendemi në një univers surrealist ku survejimi i shtetit bëhet çdo çast, ku historia shkruhet çdo minutë, ku fotografitë zyrtare retushohen, ku zgjidhjet që kërkonte të bënte individi në jetë shpreheshin në formulën e thjeshtë «ose bashkëpuno ose vdis»… Eshtë një dëshmi e fortë e kohës. Aktualisht ambasador në Francë, Portugali dhe Algjeri, ky autor e tregon të kaluarën me syrin e një intelektuali…»
“Ish ambasador i Shqipërisë në Francë, nga viti 1997 deri në vitin 2001, Luan Rama sapo ka botuar një ese të re të quajtur “Ura mes dy lumenjsh “. Në këtë vepër të rëndësishme, shkrimtari na bën të zbulojmë mbresat, kujtimet e tija personale, të cilat janë të shkruara me një forcë të madhe shpirterore. “Ura mes dy lumenjsh” na pershkruan historinë e gjatë të marredhenieve franko-shqiptare që nga fillimet e tyre në vitin 1272. Luan Rama na lë në fillim të një “ure shpirtrash”, ku nga ai moment s’na mbetet gjë tjetër veçse të udhetojmë e të zbulojmë një histori mijevjeçare, të një miqësie të lashtë midis dy popujve shqiptar e francez.” (Shënim i botuesit të «Société des Ecrivains», Paris)
- Përshëndetje z.Luan, Faleminderit për kohën e vyer në përkushtim të kësaj interviste. Kam shfletuar dhe lexuar me interes të vecantë biografinë e aktivitetit tuaj krijues. Sinqerisht jam ngazëllyer nga mjeshtëria e kulturës profesionale që ju lëvroni në disa zhanre. Cila ka qënë experienca tuaj e parë në letërsi, publicistikë, hulumtime studimore apo përkthim?
Luan Rama – Eksperienca ime e parë ishin poezitë çka atëherë ndodhte tek shumë të rinj, një traditë që tashmë ka ndryshuar, pasi internet, kinematografia, spektakli i kanë ndryshuar sot qëndrimet ndaj poezisë, por sidoqoftë, duke qenë nga artet e para krahas pikturës, arti poetik shpresoj se do të gjej në të ardhmen një lloj rinovimi, një rikthim drejt saj. Besoj se njerëzimi do të lodhet nga industrializmi komunikativ, pasi në fund të fundit, poezia trazon shpirtrat dhe ajo që ka vlerë të pare tek njeriu është shpirti…
R.M. – Do të thotë se ju keni nisur aktivitetin krijues që në moshë të re. Kjo duhet të ketë qenë me të vërtetë emocionuese dhe inkurajuese.Cfarë mendoni se ju ka frymëzuar për të shkruar apo përkthyer?
L.R. – Shkruaja poezi dhe përktheja, sigurisht jo si tani, por frymëzimi im ishte Lorca, Ricos, Eluard, Ëitman, librin e të cilit, Fije bari e mbaja në bangot e gjimnazit. Gjithçka ishte dehëse.Poezitë e tyre i ngjisja në muret e shtëpisë, kolazhe me guacka dhe gjethe vjeshte.Madje nëse e desha aq shumë gruan time, ishte se kur e njoha, ajo adhuronte poezinë.
R.M. -Gjatë hulumtimit rreth krijimtarisë tuaj kam hasur mjaft tituj të veprave tuaja monografike, studimore, ese, letërsi, publicistikë, në shqip e frëngjisht. Si keni arritur ju të procedoni “në udhëtimin tuaj monografik”, të jeni kaq kreativ, ku ka një shtrirje të gjerë të kombinimit të fakteve historike, kujtesës, miteve, marrëdhënieve ndëretnike, kombëtare, evropiane, veçmas asaj franceze dhe ballkanike, që perceptojnë vlerën e madhe të edukimit kuptimplotë të vetëdijes njerëzore, në marrëdhënie me të shkuarën, të tashmen e të ardhmen. A mund të na jepni disa mendime rreth tyre?
L.R. – Keni të drejtë.Eshtë një shtrirje e gjerë, profile të ndryshme ku here ka të bëjë me historinë e mirëfilltë, si tek Kalorësit e Stuhisë, etj, e herë me marrëdhëniet ndërkombëtare, artet, etj. Nëse kam shkruar një libër për dialogun e kulturave dhe bashkëpunimin e Shqipërisë me Unesco-n (Shtëpia e Shpresës) që kur ajo u bë anëtare e kësaj organizate; nëse kam botuar gjithashtu Shqipëria e Auguste Dozon apo Shqipëria dhe Frankofonia e padyshim dhe Pont entre deux rives (në shqip i botuar me titullin Krushq të largët), kjo sepse te unë jetonte si diplomati ashtu dhe historiani, apo eseisti që kërkon të bëjë një refleksion për marrëdhënie e figura që kanë lënë gjurmë në historinë tonë kombëtare dhe relacionet ndërkombëtare.Librin Jani nga Morea, për poetin arvanitas Jean Moréas apo Jani Papadiamanti, e shkrova sepse më habiti fakti për të cilin shkruante para një shekulli poeti i madh francez Guillaume Apollinaire, duke thënë se Moréas ishte shqiptar nga nëna dhe i ati, familja Tombazi e Hidrës, kapedanë dhe admiralë të flotës së Revolucionit grek në vitet 1820-1830. Mirëpo në Francë (në Greqi gjithashtu) ai mbahej si poet me origjinë greke.Ai ishte njëkohësisht ati shpirtëror i Apollinaire.Po kështu dhe për konsullin francez në Janinë, Auguste Dozon, për të cilin nuk ishte shkruar pothuaj asgjë. Duke e studjuar këtë figurë, i cili mblidhte përrallat shqiptare dhe folklorin shqiptar, të cilin e botoi në 1875 dhe u vlerësua dhe me çmimin e Akademisë Franceze, pikasa se bashkëpuntorët e tij më të afërt ishin Kristoforidhi, Naim Frashëri, Thimi Mitko dhe Apostol Meksi. Shërbimi ndaj kulturës shqiptare ishte shumë i madh dhe tashmë libri prej gati 500 faqesh më duket pak për të. Gjithashtu, kur ndërmorra shkrimin dhe botimin e librit Bujtës të largët mbi udhëtarët francezë në Shqipërinë e shekulit XIX (konsuj, gjeografë, historian, arkeologë, kartografë, gjeologë, etj) unë u njoha me librat dhe studimet e tyre dhe zbulova se me sa dashuri kishin shkruar ata për autoktoninë shqiptare, për kulturën e vjetër dhe të afërt me atë homerike, për traditat dhe virtutet e bujarisë së një kombi që u kishte rezistuar dyndjeve të përhershme në brigjet e tokave të tij. Ishte pikërisht ky rast që njoha veprimtarinë e Dozonit dhe po kështu dhe të të tjerëve. Një libër më vete meriton konsulli tjetër Degrand në fundin e shekullit XIX apo François Pouqueville në fillimet e shekullit XIX si i dërguar i Napoleon Bonapartit pranë Ali Pashë Tepelenës.Janë figura themelore, pasi Pouqueville, p.sh. u bë burim jo vetëm për letrarë të mëdhenj si Hugo (që shkroi në Les Orientales për trimërinë e suliotëve) apo Aleksandër Dyma, por madje dhe për piktorët, që nga Delacroix, Corot, Decamps, Jerome, etj të cilët në veprat e tyre trajtuan figurat shqiptare. Shembujt janë të shumtë.Në kohën totalitare, vemendja ishte tek krijimi i një historie të re të prirur nga ideologjia. Tashmë historianët janë të lirë në studimet e tyre dhe kanë mundësi të konsultojnë bibliotekat e vjetra të Parisit, Vatikanit, Venecies, Milanos, ato të Londrës, e po ashtu të Amerikës ku gjenden libra të rrallë dhe me mjaft informacione historike.
-R.M. – “Nën hijen e eklipsit”, titullohet libri tuaj, mbi krizën e Kosovës dhe diplomacinë euro-amerikane. Jam kurioze të di motivin dhe interesin që ngjalli te ju personalisht për të shkruar këtë libër dhe pse vendosët të dialogoni përmes etapave historike dhe diplomatike? Përse ky titull? Si kini arritur ta realizoni botimin e tij?
L.R. – “Nën hijen e eklipsit”, eshkruar pak a shumë në formën e një ditari diplomati, është një dëshmi e drejtpërdrejtë e ngjarjeve që po ndodhnin në Kosovë në fundin e viteve 90’.Atëherë unë isha ambasador në Paris dhe aty mblidhej Grupi i Kontaktit i kancelarive më të mëdha të diplomacisë botërore.Diplomacia franceze ishte mjaft aktive dhe në mbështetje të diplomacisë amerikane.Presidenti Chirac morri një vendim historik, duke hyrë në luftë kundër Milosheviçit.Pra ishin gjendje emocionale, takime, biseda me personalitete të shumta, konferenca në Rambouillet, nënshkrimi i deklaratës përfundimtare të Parisit në sallën Kleber.Pritjet në ambasadë, takimet me Rexhep Qosen, me Hashim Thaçin, takimet me Kadarenë e një rradhë të aktorëve të nivelit të lartë politik shqiptar, si ministri i Jashtëm Milo, presidentit Meidani, Sabri Godo, etj. Por interesi im në këtë libër ishte të dëshmoja për solidaritetin e jashtëzakonshëm të elitës dhe shoqërisë franceze, të intelektualëve me emër, të «Comité du Kosovo», organizatave të të Drejtave të Njeriut dhe fondacioneve të shumta e deri tek qytetarët e thjeshtë. Cështja e Kosovës u bë një çështje e ditës. Unë pata rastin të shoqëroj kryeministrin francez Jospin në Shqipëri, ku sëbashku takuam refugjatët kosovarë në Tiranë, Durrës, Lushnje, etj Ishte një eksperiencë që duhej dëshmuar.Unë e quajta librin Nën hijen e eklipsit, pasi Kosova për një periudhë pësoi një eklips total të lirisë së saj, ajo rrezikonte ekzistencën e popullit në trojet e veta duke u dëbuar me grykën e mitrolozave.Ky eklips filloi me masakrën e Raçakut. Unë vetë kam takuar në Francë njerëz që i kishin provuar këto masakra.
-R. M. – Ju keni eksperiencë jashtëzakonisht mbresëlënëse e profesionale përsa i përket studimeve deontologjiko–mediatike; Si operoni ju në trajtimin e figurave e fenomeneve të ndryshme, që të japin përshtypjen në kuptimin e tyre simbolik, importin moral, qytetar e intelektual, dhe substanca humaniste në përputhje me interpretimin gazetaresk, historik, shkencor dhe filozofik?Këtu kam parasysh librin tuaj “Metamorfoza e fjalës, për një deontologji të shtypit gjatë tranzicionit politik shqiptar, 1997.
L. R. – Unë kam studjuar gazetari, si dhe shkencat e komunikimit në Paris (Universiteti Denis Diderot). Gazetaria më ka pëlqyer gjithnjë, madje pas vitit 1993, unë kam punuar si redaktor në revistën e njohur franceze Courrier International, e cila i bënte jehonë ngjarjeve më të rëndësishme të botës dhe ku botojnë analistë shumë të njohur.Idea e librit Metamorfoza e Fjalës lindi në kohën kur unë isha korrespondent i gazetës Koha Jonë në Paris.Kjo gazetë, veçanërisht në vitet 1994-1997 ishte në pararojë të denoncimit të arbitraritetit të pushtetit në Shqipëri në emër të një lufte të re klasash dhe një kundërvënieje që i bënte veriut dhe jugut shqiptar. Madje, rastësisht, meqë isha në Tiranë, unë isha prezent në selinë e gazetës (të cilën pak muaj më parë e kishin djegur forcat e policisë) kur furgonë policie rrethuan gazetën dhe të gjithëve, nga kryeredaktori e deri tek pastruesi, na mbyllën në polici duke na vendosur para hetuesve. Atëherë po përgatisja librin për Miteranin dhe kjo ishte një shkelje tepër flagrante.Në kthim, në Paris, unë i morra një intervistë presidentit të «Reporter’s sans Frontières», Robert Menard, i cili gjithashtu mori përsipër botimin e këtij libri duke shkruar dhe parathënien. Në Shqipërinë e tranzicionit të ashpër, nuk bëhej fjalë ende për një deontologji për shtypin dhe unë shtroja pikërisht përvojën europiane të lirisë së shtypit e të mendimit me atë çka ndodhte në Shqipëri. Në Shqipërinë totalitare nuk mund të bëhej fjalë për deontologji të shtypit, për rregulla që lidhen me figurën e gazetarit, përgjegjësinë morale, vërtetësinë e faktit, dizinformacionin, etj.Atëherë mu desh të kontaktoja me drejtuezit e «Artikullit XIX», «Human Ërigts Ëatch», etj.
-R. M. – Kam lexuar me interes të veçantë editorialët tuaj studimore, dosier, trajtesa, analiza politike, opinione, reportazhe, intervista e publikime të tjera në fushën e publiçistikës. Si keni arritur ju, të harmonizoni aktualen mbizotëruese historike, sociale e politike, në kurriz të pavarësisë tuaj intelektuale?
L. R. – Po ju përgjigjem nga kjo e fundit: pavarësia intelektuale. Ajo është gjëja më e çmuar që mund të kemi.Cështja është të kesh bindjet e tua, të jesh i pavarur dhe të mos jesh «tregtar flamujsh» të partive, pushteteve, etj.Unë qëndroj gjithnjë në principet republikane, të majta, që lidhen me paktin social të shoqërisë, për të menduar dhe integruar dhe të varfërit dhe për të mos i përjashtuar ata.Kjo ndoshta vjen nga leximet e mia të literaturës së Thomas More, Campanelës, të utopistëve si Erazmi, etj.Por unë kam shumë miq të djathtë (në fakt e majta dhe e djathta në Shqipëri pak ndryshime kanë). Eshtë interesant fakti që para dy vitesh, i ftuar në shtëpinë e mikut tim Ylljet Aliçka, ambasador në Paris, ndodhi që mes të pranishmëve të ishte dhe një kryeredaktor francez i një reviste. Debati im me ambasadorin ishte mjaft i gjallë dhe në fund të mbrëmjes, kur u ndamë me kryeredaktorin francez , ai shprehu habinë që ishim kaq miq dhe me pikëpamje që nuk pajtoheshin. E njëjta gjë na ndodhi dhe në një tavolinë darke në Senatin francez me deputetë, diplomatë, kryetarin e Grupit të Miqësisë Francë-Shqipëri të Parlamentit apo dhe të Senatit, etj. Dhe përsëri miku im tha në debat e sipër se ne jemi miq pavarësisht nga opinione të ndryshme. Pra që t’i rikthehem idesë: e rëndësishme është të jesh i pavarur në pikëpamjet e tua. Jeta jonë ishte tepër kompekse, pasi shpesh, e përditshmja mplekset me historinë, ku historia na vjen përmes fakteve, fenomeneve, debatit. Kur flasim për lirinë e shtypit e të mendimit, nuk mund të mos citojmë Sokratin, Platonin, madje dhe Brehtin, i cili ka shkruar shumë për «pesë tiparet e së vërtetës»… Ajo që ndodh, ka gjithnjë një domethënie filozofike. Jeta shqiptare ka jo pak fakte korrupsioni, por kur e trajtojmë këtë problem, në fund të fundit vijmë në fushën e filozofisë e të moralit, duke iu referuar njëkohësisht dhe autorit të famshëm…. Me çështjen që me të drejtë ai shtronte: «Të kesh dhe të jesh»… shpesh harrojmë atë që pikësëpari të jemi «njerëzorë»…
-R. M. – Ju jeni prozator; romane novela, tregime ese…. Tashmë një shkrimtar i afirmuar, autor i disa veprave.Cfarë mendoni se ka mbetur konstante?
L. R. – Eshtë e vërtetë që kam shkruar në shumë gjini, duke u marrë njëkohësisht dhe me profesionin tim më të vjetër, kinematografinë. Por ajo që ka mbetur konstante është idea që kam se gjithçka që shkruaj janë sprova letrare tepër modeste dhe pa pretendime. Nga ana tjetër, ndërmarrja e shkrimit të një analize, artikulli, mbresa udhëtimi, eseje historike, etj, është një udhëtim në kontekstin historik e social të tyre. Për të shkruar biografinë mbi presidentin francez François Mitterand, (François Miettarand – dhe Zotat vdesin gjithashtu, veç mbresave personale nga takime diplomatike, festa kombëtare të Francës, takime presidenciale, etj, kam lexuar dhjetra ilibra të autorëve të ndryshëm, fjalime të rëndësishme gjatë 14 vjetëve të tij si president, çka më kanë futur në historinë e personazhit. Po kështu kam vepruar dhe për librin Gjenerali De Gol – një legjendë e gjallë, ku ka takuar shumë golistë të vjetër, mes të cilëve dhe ish kryeministrin Pierre Messmer… Pra këto takime, si dhe idea për të gjetur pikëtakimet franko-shqiptare, (p.sh. shqiptarët që iu përgjigjen thirrjes së De Golit në luftën kundër Hitlerit, etj, apo gjykimet e Miteranit për historinë, personalitetet dhe nevojën e integrimit të Shqipërisë në rrjedhat europiane), më dhanë lëndë për të shkruar këto libra jo thjesht si biografi por si pikëtakime dhe refleksione te mia për këto dy figura që hynë në historinë e Francës së shekullit XX. Ajo çka ka mbetur konstante në punën time është ritmi. Kam vazhduar të shkruaj e botoj gati dy libra në vit.
-R. M. – Shquheni në prozën për mendimin inteligjent, plot figura letrare, artistike dhe mendimin filozofik. Ku qëndron forca e inspirimit si një shkrimtar që i përket dy epokave – realizmit socialist dhe periudhës postkomuniste? Ku qëndron ndryshimi midis këtyre dy epokave?
L.R. – Unë i përkas asaj gjenerate që ka jetuar si në kohën totalitare dhe shëmbjes së regjimeve në Lindjen europiane në fundin e viteve ’80 ashtu dhe të kohës së tranzicionit dhe pas saj deri më sot. Qëndrimi ndaj dy epokave është diametralisht i kundërt. Në epokën totalitare, çenzura përgjonte çdo hap të letrarit dhe artistit, çka tashmë i njohim të gjithë nëpërmjet dëshmive të shumta që na kanë lënë protagonistët e asaj kohe. Kur nga fillimi i viteve ’80 do botohej në gazetën Drita një shënim për Gjon Milin e shoqëruar me një fotografi të tij, çuditërisht, kur në mesnatë gazeta po rradhitej, dikush dalloi se në fotografinë e Gjon Milit që në fund të shallit të tij shquhej shumë pak flamuri amerikan, çka nuk i kishte rënë në sy askujt deri në ato çaste. Gazeta u bllokua dhe flamuri u retushua që të mund të botohej gazeta. Ishte koha e anti-amerikanizmit të egër dhe absurd të Enver Hoxhës, dhe një fotografi e tillë do të thoshte një dënim për autorin e shkrimit. Sot, letrarët e artistët janë të lirë, madje nganjëherë i kalojnë caqet e lirisë duke rënë në dizinformacion, shpifje, cënim të jetës private të njeriut, pra në emër të lirisë cënohet liria e tjetrit.
-R. M. – Kur ju shkruajtët romanin “Santa Quaranta,”, i vlerësuar shumë nga kritika e kohës, ky roman nuk është fantazi, por është bota e brendëshme njerëzore, e një artisteje me famë botërore. Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave, të vendeve në ndërtimin e një “bote të re” me tipikë; burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?
L. R. – Romani Santa Quaranta është një roman historik ku në qendër është jeta dramatike e balerinës franko-amerikane Isadora Duncan në Shqipëri. Në vështrim të parë thua se ç’lidhje ka kjo balerinë me Shqipërinë, por kur njihesh me historinë e saj ngjarjet janë shumë interesante.Në fillimin e viteve ‘20 të shekullit XX, ajo ishte një nga yjet e baletit në skenat e Europës. Por vdekja tragjike e dy fëmijëve të mbytur në lumin e Senës në Paris, e tronditi shumë dhe ajo donte të vriste veten, por vëllai i saj Rajmond Duncan, një intelektual i vërtetë kërkoi që ajo të kishte si referencë dhimbjen e një populli, duke e sjellë në Shqipërinë e vitit 1913, kur luftrat ballkanike po bënin kërdinë. Dhe ajo erdhi dhe jeta e rrêmbeu pêr ta kthyer gjashtê muaj mê vonê nê skenat e Parisit.Rajmond Duncan ishte ai që solli për herë të parë në Shqipëri ambasadorin amerikan që ishte vendosur në Athinë.Ai e njihte shumë mirë Shqipërinë dhe Greqinë.Bashkë me ambasadorin ata vizituan jugun shqiptar dhe erdhën edhe në Durrës për të njohur aspiratat e këtij vendi, çka do të ndikonte në mbështetjen e madhe që i dha Amerika e presidentit Ëilson Shqipërisë së kërcënuar nga të gjitha anët.Santa Quaranta është një roman historik, por personazhi vendoset në vendet ku ka jetuar, janë shfrytëzuar letrat e saj, libri me kujtime, etj.Romani histoik kërkon një punë studimore paraprake. Emil Zola punoi shume me dokumentet e kohës për Zherminal, po kështu Flober, studioi shumë për të shkruar romanin Salambo, etj, njê punë të tillê bënte gjithashtu Aleksandër Dyma e shumë të tjerë.
-R. M. – Letërsi artistike, poezi, publicistikë, përkthim, dosier dhe eseist. Në cilën prej tyre ndjeheni më mirë?Çfarë mendoni se ka mbetur e pandryshueshme?
L. R. – Përderisa i shkruaj, të gjitha më pëlqejnë, por krijimi i mirëfilltë është ai që duhet të më prijë.
-R. M. – Botimet dhe veprat tuaja nënkuptojnë bashkëpunimin tuaj të ngushtë me një sërë burime dhe arkiva të ndryshme, si brenda dhe jashtë Shqipërisë, veçmas në Francë. A keni hasur në vështirësi nga këndvështrimi i një protagonisti në gjetjen e tyre?
L. R. – Unë kam punuar dhe vazhdoj të punoj shumë me bibliotekat e vjetra, arkivat, të lexoj letërsinë dokumentare Kur shkrova librin dokumentar Tek Frankët, mbi historinë e emigracionit shqiptar në Francë që nga koha e stradiotëve të kohës pas Skënderbeut deri më sot, pra e stradiotëve të shquar shqiptarë gjatë shekujve XVI-XVII (që në Francë krijuan kalorësinë e lehtë franceze që nga historianët e kohës cilësohej si «Chevalerie albanoise», diçka përmend dhe Konica në shkrimet e tij), mu desh të punoj në këto arkiva. Po kështu dhe për librin Dorëshkrime të Purpurta për kodikët e vjetër, duke u përqëndruar në dy Kodikët e Beratit të shekullit VI dhe IX, të cilët u regjistruan dhe në Trashëgiminë Botërore të Unesco-s në atë që quhet «Kujtesa e Botës». Pikërisht duke lexuar dokumenta të vjetra më ra në dorë botimi i P. Batiffol, zbuluesit francez të këtyre kodikëve në shekullin e XIX në Berat.Por udhëtimi i tij, gjetja e kodikëve, mbijetesa e tyre në sprovat e kohrave të shtypjes otomane, si dhe koha që ngërthejnë ato, përbëjnë njëkohësisht ngasje për një letërsi të mirëfilltë.
- Z. Luan, jeni edhe përkthyes, dhe keni përkthyer disa libra, kryesish në shqip e frëngjisht. Cfarë ju ka shtyrë t’i përktheni ato? Cilët janë autorët dhe titujt e tyre? Cili është sekreti që fuqishëm ka influencuar në përkthimin e tyre?
L. R. – Të them të drejtën nuk kam dashur të bëhem përkthyes, pasi përkthimi është një profesion më vete dhe kërkon një ushtrim afatgjatë, eksperiencë, njohje. Në fakt ka qenë interesi për disa libra që lidheshin me Shqipërinë dhe shqiptarët që më shtynë drejt përkthimit.Kështu më ndodhi me përkthimin e librit Bubulina të shkrimtarit dhe historianit francez Michel de Grece, i cili pohonte me forcë përkatësinë shqiptare të kësaj heroine shqiptare të Revolucionit grek.Unë isha në Hidra dhe Specia të Greqisë, vënde ku jetoi dhe luftoi Bubulina, por përkatësia e saj arvanitase ishte fshirë nga tekstet dhe kujtesa e shoqërisë së sotme greke.Pra kjo më nxiti ta përkthej në shqip këtë libër.Po kështu kam përkthyer dhe librin biografik të shkrimtarit dhe historianit Gilbert Sinoué Faraoni i fundit, mbi jetën dhe veprën e Mehmet Ali Pashës, themeluesit të Egjiptit modern.Por edhe dashuria për poezinë më ka shtyrë të përkthej. Kështu më ndodhi kur shkruajta librin Udhëtimi i mbramë i Arthur Rimbaud, mbi jetën e poetit më të madh francez, duke integruar dhe pjesë të poezive të tij, librin Pikëtakim me Jean Cocteau, poetit, dramaturgut dhe artistit poliedrik francez, dhe disa libra të tjerë. Përkthimi të jep kënaqësi sepse hyn në jetën e vet personazhit, në strukturën e gjuhës dhe të poetikës së tij.

R. M. – A mendoni se “OLD TIMES” rezonojnë ndryshe me audiencën e sotme dhe shoqërinë, krahasuar me audiencën e viteve ’70-të?

L. R. – Kjo më duket se qëndron si dukje, aparencë, pasi OLD TIMES është gjithnjë tani dhe dje, në kuptimin se ajo që ka shkruar Homeri, Euripidi, Sofokliu për dashurinë, luftën, nderin, tradhëtinë, etj, janë të njëjta dhe sot. Ndjesitë njerëzore janë po ato, morali i Sokratit për qytetarinë dhe demokracinë është shumë aktual, siç e gjejmë në Apologjinë e Sokratit, para se ai të dënohet.Le të marrim mitologjinë, mitet shqiptare apo mitologjinë antike greko-romake.Shpesh letrarët e kohës sonë i ndërtojnë romanet, esetê, dramat e tyre si paralele të këtyre miteve.Mjafton të kujtojmë Kadarenë.Mitet e Edipit, Orestit, Kasandrês, Eumenideve, etj, përbëjnë konstitucione shpirtërore të cilat sot i përjetojmë, madje dhe nga ngjarjet që dëgjojmë në televizonet e botës.Ja pse “Qyteti i gëzimit” të Shën Agustinit, idhullit të famshëm të viteve të para të Krishterimit është i pranishëm dhe frymëzues për jetën tonë qytetare.
-R. M. – Cfarë do të dëshironit të thoni në lidhje me karakterin e përgjithshëm të gazetarisë shqiptare, Ballkanike apo Lindore, në krahasim me atë franceze dhe perëndimore, bazuar në ato c’ka ju keni shkruar, lexuar apo vënë re?
L. R. – Deri kur ra Muri i Berlinit gazetaria ballkanike dhe ajo e Lindjes Europiane ndryshonte jashtëzakonisht nga gazetaria perëndimore dhe anglo-saksone: jo vetëm si liri dhe pavarësi e shtypit, por dhe si strukturë, si kulturë të shkruari, etj. Gazetaria tashmë në Europën jug-lindore po krijon dhe ajo fytyrën e saj duke iu afruar gazetarisë perëndimore dhe kjo në sajë të një gjenerate të re në gazetarinë e këtyre vendeve. Kjo vihet re në vende si Kroacia, Sllovenia, që po ecin më parë se vendet e tjera ballkanike. Problem në vendet e tjera, si dhe për ne shqiptarët është gjithnjë ajo që shtypi, mediat, rrjetet televizive bien shpesh prehë e interesave të politikës dhe të bizneseve dhe ku nuk njihet ajo që në Perëndim quhet “konflikt interesash”. Kështu gazetaria nuk e ka rolin që duhet të ketë për të pozuar problemet kardinale të shoqërisë dhe të thotë të vërtetën, e cila kërkon kurajo për të thënë të vërtetën, përgjegjësi për ta thënë atë, kulture për ta thënë atë. Brehti flet për pesë vështirësitë për të thënë të vërtetën…
-R. M. – Cfarë ju pëlqen dhe cfarë nuk ju pëlqen në punën tuaj?
L.R. – Më pëlqen të shkruaj në natyrë.Vite më parë, veçanërisht kur punoja si kineast, kisha dëshirë të punoja në ndonjë kafene, madje ku kishte shumë njerëz dhe shumë zhurmë. Duket diçka e habitshme, por unë abstragoja nga moria e njerëzve dhe e zhurmës dhe në atë jehonë të largët, unë shkruaja. Isha në botën time.Si të thuash isha brënda asaj bote dhe jashtë saj.Në punën time nuk më pëlqen që jam shumë i shpërndarë. Shkruaj njëherësh për disa gjëra: këtu një tregim, pak më pas një ese, një skenar për një film, apo një përkthim të shkurtër, zhanre që janë larg njëri-tjetrit, por ku hyj pa vështirësi të madhe. Por nga ana tjetêr kjo s’tê lejon tê thellohesh shumê.

-R. M. – Në ditët e sotme tradita dhe realiteti “përziehen” me vlerat fetare. Në opinionin tuaj si gazetar, shkrimtar, diplomat dhe përkthyes profesionist e i karrierës, a ka ndonjë konfuzion që ndikon në marrëdhëniet njerëzore dhe në marrëdhëniet mes vendeve të Ballkanit?
L. R. – Lidhur me ndasitë fetare dhe problem që kanë lindur në Ballkan, dua të theksoj se ka një konfuzion të madh, çka po i trondit shoqëritë ballkanike. Shqipëria ka qenë gjithnjë një vend i tolerances fetare dhe nuk i ka njohur kurrë xhihadistët, integrizmin fetar. Në kuadrin e shoqërisë së hapur, të të drejtave të njeriut dhe të lirive demokratike, integrizmi po fiton terren duke cënuar liritë e individit dhe të shoqërisë, dhe thirrjet për xhihad bëhen madje tashmë nga institucione fetare, çka mund ta kthejnë Ballkanin përsëri në një rajon eksploziv. Duhet që në fillim të këtyre fenomeneve t’i vihet fré, të ketë një reaksion të përgjithshëm shoqëror, pasi nuk mund të vihet feja mbi kombin, identitetin.Shqiptarët e kanë ruajtur identitetin e tyre nacional dhe në kohrat më të errta të historisë.Toleranca është diçka shumë e çmuar për një demokraci.
-R. M. – Cilët janë autorët tuaj më të preferuar, shqiptarë e të huaj?
L. R. – Autorët më të parapëlqyer shqiptarë janë për mua Migjeni, Kadare, Mitrush Kuteli, etj, ndërkohë që nga letërsia e huaj janë Rembo, Floberi, Kamy, Duras… Në librin tim Parisi letrar, të botuar para disa viteve, zbuloj preferencat e mia për letërsinë franceze, duke zbuluar njëkohësisht se cilët ishin ata, cila ishte jeta e tyre, dramat, tragjeditë, dhimbjet e tyre të mëdha. Letërsia e madhe ka lindur nga dhimbjet e mëdha. Kështu ajo lindi tek një Dostojevski, Edgar Poe, Bodler, etj…
-R. M. – Pse shkruani? A keni disiplinë në të shkruar?E përfytyroni veten pa shkruar ndonjëherë?
L. R. – Shkrimi është një pasion, ashtu si piktori, p.sh. që kërkon të jape refleksin e botës para tij perms ngjyrave, linjave, kompozimit, etj. Për mua, të shkruarit nuk është një profesion por një nevojë, dëshirë, pasion, gjendje, dehje… Sigurisht, unë shkruaj çdo ditë, gjithnjë diçka letrare apo ese hsitorike. Por do doja të largohesha diku që t’i kushtohesha një vepre letrare, një romani. Por jeta e zakonshme vështirë të t’i japë këto mundësi. Do doja të bëja një udhëtim të gjatë e të rrezikshëm, siç bënin dikur autorë si Flobert, Dumas, Nerval, Lamartine, etj, të cilët ndërmerrnin udhëtime në vende të panjohura. Pra të shkosh, të përjetosh diçka të fortë dhe të shkruash këtë, edhe me çmimin e një jete.
-R. M. – Projektet tuaja në të ardhmen? Cfarë iu ka mbetur peng?
L. R. – Gjithnjë i them vetes se duhet të shkruaj vetëm letërsi të mirëfilltë, roman, etj. Por kjo dihet që nuk është e lehtë.Duhet të jesh një lloj maratonisti.Kur je i shpërndarë, vështirë të përjetosh në ethe një krijim, një histori. Koletë, Yourcenar, Duras, Romain Gary, iknin që të shkruanin diku… Megjithatë në të ardhmen kam disa subjekte për të cilat kam kohë që mendoj.Mua më pëlqejnë dramat e forta shpirtërore, prekja e thellësisë së shpirtit, zbulimi i vetvetes nga personazhi kryesor.Sa për pengje nuk kam asnjë peng. Shtigjet janë të hapura.Mund të shkruaj në çdo kusht njerëzor. Cështja është sa talent ke… Eshtë lexuesi që të gjykon. Mua s’më pëlqen mburrja, publiçiteti i kërkuar… Pra të përpiqemi të themi diçka për të prekur shpirtra njerëzorë!
-R. M. – A është i lirë shtypi sot?
L. R. – Sot në Shqipëri shtypi është i lirë, po ta krahasojmë me epokën totalitare dhe kjo është një nga fitoret e mëdha, por mjerisht, dhjetvjeçarin e fundit shtypi ka rënë nën diktatin e pushteteve politike dhe ekonomike, është bërë zëdhënës i partive, etj, ndërkohë që shtypi duhet të jetë i pavarur. Demokracitë e vjetra e kanë arritur këtë me vështirësi, duke u përballur me sfida të mëdha, me ngjarje që kanë tronditur shoqërinë, siç kanë qënë skandali Uotergeit apo me thirrjen e famshme të Zolasë “Akuzoj!” për çështjen “Drejfus”, etj. Ka disa analistë shqiptarë që janë vërtetë prekursorë të fjalës së pavarur, por shëmbulli i tyre duhet ndjekur…

- Cfarë është dashuria për ju? Kur e ndjen një burrë se është i dashuruar?A keni shkruar ndonjë poezi dashurie?

L. R. – Dashuria është një nga gjërat më thelbësore të njeriut. Eshtë diçka genetike, që në mugëtirat e shekujve.Kënga e Salomesë në Kantikën e Kantikëve tek Testamenti i Vjetër është nga himnet më të bukura të dashurisë që ka krijuar njerëzimi, pasi jeta lulëzon veç nga dashuria. Lufta e Trojës kishte në thelb dashurinë… Eshtë dashuria ajo që nxit krijonjësit e botës, puntorët e fushës, ustallarët e veprave gjigande të njerëzimit, e gjithçkaje që ngrihet.Kuptohet që si dhe tek shumë të rinj, edhe tek unë, poezitë e para ishin poezi dashurie. Por kjo do të vazhdonte edhe më vonë. Të shkruash poezi dashurie edhe pas 40 vjet dashuri, martesë, është diçka e bukur. Ndërkohë që ju them kështu, më kujtohen shkrimet e të rinjve kilianë në muret e shtëpisë së poetit Pablo Neruda që sapo kishte vdekur, ku ata i shkruanin: “Faleminderit Pablo… ti na mësove të dashurojmë!”… Dashuria është gjithnjë frymëzuese.
-R.M. – Mesazhi tuaj për inteligjencën e shoqërinë shqiptare sot….
L.R. – Unë nuk pretendoj të jap mesazhe, por e konsideroj veten në rradhën e punëtorëve të dijes me misionin që t’i shërbejmë një morali të kohës, një vendi që sapo ka marrë udhën për ndërtimin e një shteti dhe shoqërie vërtetë demoratike dhe të një jete më të paqtë për të gjithë shqiptarët. Siç e dini, sfidat janë të mëdha në këtë fillim mijëvjeçari.Por epokat i bëjnë njerëzit.Një popull i përçarë nga zënkat politike, nga ndarjet fetare apo përbaltjet që i bëjmë njëri-tjetrit veç e vonon orën e progresit dhe nuk arrin të shohë horizontet e kohës, duke mbetur shumë prapa popujve të përparuar. Të shpresojmë që dhe njerëzit e arteve, të dijes, të kontribuojnë në këtë drejtim…
-R. M. – Ju faleminderit!
Bisedoi:Raimonda MOISIU

Pervec gazetarise, Fiqiri SHAHINLLARI është autor i librave: “Jeta ime, disa kujtime”,Studimin shkencor ” Brega dhe shpresa” librat ”Lis ne shkëmb” , “Kushtrimi i gjakut”. “Seriozitet me buzeqeshje”, “gjaku i Trendafilit”, “Brezargjendta dhe Dushklisi i shenjte” dhe i fundit” Dhembi”/
Nga Raimonda MOISIU/
Ka lindur në fshatin Floq të Korçës, më 14 qershor 1945.Eshtë një fshat i spikatur për traditat atdhetare, intelektuale e patriotike, bashkëfshatar i avokatit e shkrimtari Kristo Floqi . Shkollën fillore e kreu në vendlindje, kurse shtatëvjecaren në Kamenicë dhe të mesmen në qytetin e
Korçës. Në ato vite, aktivizohet në rrethet kulturore e letrare, duke shkruar në gazetat “Pionieri” e “Zëri i Rinisë”. Më tej, gazetari dhe publicisti Fiqri Shahinllari vazhdon studimet dhe diplomohet në Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë (sot: Universiteti Bujqësor). Njëkohësisht, në atë kohë, krahas saj ndiqte degën e gazetarisë, në Fakultetin Juridik të Universitetit të Tiranës. Studimet e larta i mbaroi në vitin 1968. Në vjeshtën e atij viti emërohet redaktor në gazetën e përditshme “Bashkimi” përgjegjës në revistën mujore “Bujqësia Shqiptare”. Me pas transferohet në Ministrinë e Bujqësisë e Ushqimit Gjatë viteve të punës në shtyp, ka lëvruar të gjitha gjinitë e gazetarisë dhe publicistikës. Ka qenë një ndër krijuesit e Shoqatës së Gazetarëve Shqiptarë të Bujqësisë. Aktualisht, është anëtar IFAJ (International Federation of Agricultural Journalists) Që nga viti 2003, jeton familjarisht në Vashington DC, pranë fëmijëve. Ka botuar libra publicistikë, artikuj të shumtë në shypin e kohës.Eshtë autor i “Jeta ime, disa kujtime”,Studimin shkencor ” Brega dhe shpresa” librat ”Lis ne shkëmb” , “Kushtrimi i gjakut”. “Seriozitet me buzeqeshje”, “gjaku i Trendafilit”, “Brezargjendta dhe Dushklisi i shenjte” dhe i fundit” Dhembi”/
-Z.Shahillnari,para së gjithash, ju falënderoj shumë për kohën tuaj të vlefshme që ia kushtoni intervistës . E, pra, pyetja e parë, që unëdëshiroj t’u bëj, është: Jeni publicist dhe intelektual. Çfarë përgjegjësie ndjeni ju, në një vend si Shqipëria?
-Oh, qe me pyetjen e parë e nise me “përgjegjësi”… Si të të them?Kam qenë gazetar edhe në sistemin diktatorial edhe në demokraci. Jam përpjekur të bëja detyrën në mënyrën më të mirë të mundshme. Brenda kornizes, që lejonte koha, synoja të prekja “telat e zemrës” te lexuesit e gazetës “Bashkimi”, ku unë punoja. Tani, kur kam marrë rrugën e pleqërisë, përgjegjësia ime si gazetar evidentohet lehtë: Mund të shkruaja më shumë kritika, fejtone, vëzhgime etj, edhe pse kudo te rrethonte ndrydhja e autocensura. Unë e dija se, ashtu si relievi, edhe shoqëria shqiptare është shumë e larmishme.Ka njerëz, që kanë etje për të vërtetën, por ka edhe “roje”, që këtë të vërtetë nuk e lenë të dalë jashtë.
Koha dhe sistemi nuk kthehen prapa, por ama me mendje mund të hysh brenda dhe të gjykosh punën tënde, atë që ke bërë dhe atë që duhej të bëje. Natyrisht, me shkrime gazete nuk mund ta rrëzoje sistemin, por në një formë ose tjetrën mund të sinjlizonje lart udhëheqjen, duke u treguar se, fjala vjen, si mund ta realizonin normën kooperativistët dhe punëtorët e tjerë të bujqësisë, të cilët e bënin tokën qilizëm me bel dhe hanin bukë me sherbet(ujë me sheqer, të përzjerë me narden). Si mund t’u tufëzoheshin delet lumjanëve, kur këto bagëti të imta ata i kishin “fabrika” qumështi e leshi dhe, bile, ata këto bagëti i vlerësonin edhe si “doktorë”?
Si intelektual, përgjegjësia ime vetjake bëhet “pronë” e përbashkët e të gjithë intelektualëve tejërë shqiptarë, të cilët nuk u lodhën kurrë së menduari e punuari për lartësimin e ndërtesës së ëndërruar.Por ajo, tashmë, është rrëzuar tërësisht, duke sjellë njëkohësisht zhgënjime të mëdha.Pra, si intelektual jam edhe unë “bashkëfajtor dhe bashkëvuajtës”.
- Mund të na tregoni diçka rreth vetes suaj, arsimimit, për interesat dhe përvojat e punës, në të kaluarën?
-Kam lindur në fshatin Floq të Korçës, më 14 qershor 1945. Shkollën fillore e kreva në vendlindje, kurse shtatëvjecaren në Kamenicë dhe të mesmen në qytetin e Korçës. Në ato vite, jam aktivizuar në rrethet kulturore e letrare, duke shkruar në gazetat “Pionieri” e “Zëri i Rinisë”. Më tej, i vazhdova studimet në Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë (sot: Universiteti Bujqësor), për katër vjet e gjysëm. Njëkohësisht, në atë kohë, ndiqja pasditeve, në dy vjet radhazi, degën e gazetarisë, në Fakultetin Juridik të Universitetit të Tiranës. Studimet e larta i kreva në vitin 1968.Në vjeshtën e atij viti u emërova redaktor në gazetën e përditshme “Bashkimi”.Aty isha i ngarkuar me çështjet e fshatit e të bujqësisë dhe bëja pjesë në kolegjiumin e redaksisë.
Në këtë gazetë e vazhdova punën deri në vitin 1985, kur më caktuan përgjegjës në revistën mujore “Bujqësia Shqiptare”.Pas dhjetë vjetësh, pra kur në Shqipëri përjetonim proceset demokratike, më transferuan në Ministrinë e Bujqësisë e Ushqimit.Me nismën time, ai dikaster botoi “Buletinin Informativ” për shoqatat e përdorimit të ujit.
Gjatë viteve të punës në shtyp, kam lëvruar të gjitha gjinitë e gazetarisë dhe të publicistikës.Po kështu, kam qenë një ndër krijuesit e Shoqatës së Gazetarëve Shqiptarë të Bujqësisë.Aktualisht, jam anëtar IFAJ (International Federation of Agricultural Journalists).
Që nga viti 2003, jetoj familjarisht në Vashington DC, ku janë me punë dhe djali e vajza jonë.
- Nga jetëshkrimi tuaj kuptojmë se kini botuar disa libra. Ç’mund të na thoni përkitazi me tematikën dhe ngjarjet e figurat, që jupërshkruani, për të publikuar punën dhe veprën e tyre?
-Siç thashë, e gjithë veprimtaria ime është gazetaria. Libra let5rare kam shkruar pak. Ca të botuara, ca të pa botuara. Në vitin 1970 përgatita një vëllim me tregime, me titullin: “Tregimet e Rinisë”. Atë vëllim nuk e çova për botim.Nuk isha i bindur, nëse kisha “qullosur” gjë. Atë vëllim e kam të shkruar me makinë shkrimi” Oliveti”,por kam “frikë” t’i hedh ndonjë sy. E di që e kam shkruar “me zë të ulët”. Them me vete: “Sikur të kenë sy ato fletë të zverdhura nga koha, me siguri, do të shikonin fytyrën time të bërë lulëkuq nga turpi. Kam frikë se do t’i marr tregimet e do t’i hedh në kosh. Pra, le të “flenë” në paqe, atje ku janë, në sirtar!
Shumë kohë më vonë, në vitin 2002 përgatita studimin me titull: “Brenga dhe Shpresa”, ku, siç duket edhe nga titulli, përshkruhet brenga e fshatarësisë, nga që u prishën kooperativat dhe ndermarrjet bujqësore, pas vitit 1990 dhe, gjithashtu, shpresa që u lindi atyre për ndërtimin e kapitalizmit në fshat.
Edhe ky studim ndodhet ne sirtar, për mungesë fondesh për botimin e tij. Nga viti 2005 deri në vitin 2013, kam botuar disa libra: njëri me titullin : “Jeta ime, disa kujtime”, tjetri ”Lis ne shkëmb” deri tek d i fundit “Dhembi””. Tematika e “Lisit…”është malli për vendlindjen.Atje përshkruhen, veç të tjerave, figura të spikatura e atdhetare, si Rushan Beu, i cili ishte mik shtëpie i Qemal Ataturkut, avokati e shkrimtari Kristo Floqi e vëllai i tij Thanas Floqi, ish-firmëtari i aktit historik të Shpalljes së Pavarësisë më vitin 1912, në Vlorë.
“Kushtrimi i gjakut”, në një farë mënyre, mbështet idenë e Xhek Londonit, i cili shkruan se kushtrimi i gjakut është kushtrimi më i fortë.Në qendër të librit është një fis i tërë, ai i Iljazëve, në fshatin Boshanj të Kolonjës, fis patriotësh e të fisshëm, me njerëz krenarë, por edhe fis hallemadh. Një pjesëtar i tij, Muharremi u anatemua dhe u burgos dy herë në sistemin komunist. Pjesa e dytë e këtij libri ka edhe shkrime gazetareske, po edhe nje tregim, që së bashku lidhen organikisht me titullin e librit.Te mos zgjatem per librat e tjere se merzisim lexuesit.
- Ju lutem, na tregoni diçka më tepër për punën e botimet tuaja . Si arritët të përuroni dy libra brenda vitit 2010?
Jo, e kini gabim.Në shtator të vitit 2010 kam botuar vetëm librin “Kushtrimi I gjakut”, i cili, si ide, lindi befasisht.Në fillim të korrikut 2010, më takoi një i njohuri im dhe më propozoi që të shkruaja një monografi letrare për fisin dhe familjen e tij e sidomos për të atin, Muharremin. Ku më rrihte mua mendja dhe ku e kishte hallin ky, Tekiu. “Hane Shan, hane Bagdat!”-thashë me vete.Sepse unë isha përgatitur të botoja një vëllim me tregime, që i kisha shkruar në Amerikë.Më duhej të hidhja në letër edhe nja dy-tre tregime, që më lëviznin nëpër kthinat e kujtesës sime dhe pastaj, me të parë, me të bërë, mund të gjeja ndonjë sponsor. Fitoi propozimi i mikut tim. Ti e di, Monda, se e provon vetë “histerinë” e krijimit letrar.Kur të kap “amoku” krijues, s’di ku të futesh. O i hedh në letër ato, që të lëvrijnë në tru, o rashë e vdiqa, ndryshe të prishet rehati e s’të kapë as gjumi. Në krye të tre muajve, u shkrua monografia që ze më shumë se gjysmën e librit, prej dyqind e ca faqesh.Kusuri u plotësua me disa shkrime të tjerë, që lidhen, siç e thashë, organikisht me shkrimin kryesor.
Vëllimi me tregime po preiste sponsorin. Po preste edhe titullin përfundimtar I cili me vone u quajt: ” Seriozitet me buzeqeshje” me te cilin lexuesi i interesuar eshte njohor tashme.
-Le të kthehemi pas në kohë: Si nisët të publikoni në shyp? Cili ka qenë shkrimi i parë në fushën tuaj të gazetarisë?Po më pas, sie vazhduat këtë udhë të bukur?
-Shkrimi im i parë u botua në gazetën “Pionieri”, kur edhe vetë isha pionier në shtatëvjecare. Titulli nuk më kujtohet, por bënte fjalë për vështirësitë e udhëtimit të nxënësve nga një fshat në tjetrin, në dimër e verë, kur nëpër korije ulërinin ujqërit.Më pas, fillova të shkruaja ndonjë shkrim në “Zërin e Rinisë” dhe ende më pas “Bashkimi”, kur isha student dhe ku, me në fund, pas studimeve të larta, u emërova redaktor në këtë gazetë.
-Kur e kuptuat se publicistika ishte pasioni juaj? Vetëm se pëlqenit të shkruani?Cilat kanë qenë revistat më të pëlqyerat për tëbashkëpunuar dhe pse?
-As që bëhej fjalë të kuptoja unë në moshën e adoleshencës, kur shkrova një poezi, kushtuar fshatit tim te lindjes, të pikasja brenda vetes se pasioni im kishte qenë publicistika. Ajo poezi humbi në kutitnë e postës. Humbi edhe kujtesa ime për vargjet e saj! Hë, po, tani mund të them se, që atëherë, paska lindur pasioni im për të shkruar.Ky pasion ushqehej, doemos, nga leximi. Vitet e fëmijërisë përcaktojnë jetën e mëvonëshme.
-Cili është libri i pare, që ke lexuar?
-”Udhëtimet e Guliverit”.E lexoja nën dritën e zbehtë të llampës me vajguri në fshat,me padurim ngulmues. Më merrte me zor ime më e më çonte në shtart për të fjetur.
-Po filmi i pare, cili ka qënë?
-Para se të flas për filmin e pare që kam parë, më lejo ta çoj më tej etjen për lexim. Si në vegjëli, ashtu edhe në rini, leximi më ka sjellë kënaqësi me konture vuajtjeje. Leximi nën dritën e llampës me vajguri, nga padurimi për ta përfunduar librin që ty të pëlqen, ngjet si dy pika uji, me padurimin për ta lexuar sa më shpejt një liber që të rrëmben, edhe pse e lexon nën dritat elektrike ose nën llampat me neon. Po të jap një fakt, që sapo m’u kujtua: Kur isha student, po lexoja “Konti i Monte Kristos”. Sapo kisha përfunduar vëllimin e parë, e fillova të dytin. Në konvikt krevatet i kishim tip marinari. Ushqimin e hanim me lata, që ishte një bllok i vogël me fletë e çdo fletë shënonte: Mëngjes, Drekë, Darkë. Një mëngjes ia dhashë latën një shokut tim dhe iu luta që të ma sillte racionin në dhome, “sepse isha mjaft i sëmurë”. Shoku im e besoi gënjeshtën dhe bëri siç i thashë unë. Kuptohet që edhe në leksion nuk shkova atë ditë. Kështu bëra edhe për drekën edhe për darkën.Rreth orës 10 të mbrëmjes e përfundova leximin e vëllimit të dytë të veprës.Kur më vunë re shokët me sytë pufka e të kuq dhe kur më panë që më merreshin këmbët, kur shkova në tualet, ata u shqetësuan shumë. Kujtuan, të shkretët, se unë vërtet isha i sëmurë…
Ju pyetët nëse e mbaj mend filmin e parë. Po e mbaj mend. Është si dashuria e parë. Ka qenë filmi: “Beu dhe Argati”, një film sovjetik, që u shfaq me kinema ambulante. Ekrani ishte një copë beze e bardhë, varur në një nga faqet e jashtme të murit të shkollës dhe “karriket” ishin tufat e kashtës, shtruar në sheshin e fshatit. U magjepsa me magjinë e kinemasë!
Për të vazhduar përgjigjet e pyetjes, po u them se revistat, që më pëlqenin atëherë ishin:”Ylli”, “Hosteni” dhe “Nëndori”. Dy të parat ishin të ilustruara, kurse “Nëndori” më tërhiqte, sepse atje gjeja tregime e novela nga shkrimtarët tanë, por edhe klasikët e letërsisë botërore.Në këto revista gjeja letërsi të mirëfilltë. Me “Yllin” dhe “Hostenin” kam bashkëpunuar, duke shkruar shkrime, kurse në “Nëndori”, jo. Shkrimet e mija në këto revista ma plotësonin ndonjë boshllëk shpirtëror, që ndieja në gazetën” Bashkimi”, pasi kjo e fundit nuk ishte gazetë latrare. Ajo “kërkonte” nga unë shkrime të shpeshta për të pasqyruar punën, që bëhej në fshat dhe me “boshtin ideologjik” brenda.
- Si publicist dhe gazetar, a keni ndjerë ndonjëherë shqetësime, ankth apo pasiguri?
-Të jesh gazetar, do të thotë t’i provosh të trija ndiesitë. Edhe shqetësimin edhe ankthin edhe pasigurinë.Dhe kjo, sidomos, në diktaturë, por edhe në demokraci.Më lejoni ta ilustroj këtë pohim edhe me ndonjë fakt konkret nga përvoja ime.Shkruhej apo redaktohej shkrimi.Të nesërmen dilte gazeta. Ti rrije tërë sy e veshë: ç’ do të thonë ata lart, në Komitetin Qendror të Partisë? Në një rast, mua më doli “bardho”, në tjetrin rast “zezo”. Në shkrimin me titull: “Dinë të marrin evidenca, por nuk dinë të merren me ato”, kritikoja Komitetin Ekzekutiv të Vlorës. U botua në faqen e parë, në vend të kryeartikullit. Përveç qejfmbetjes së drejtuesve të Vlorës, nuk më thanë gjë “ata lart”. Pas dy muajsh, shkrimi u vlerësua me çmim nga një konkurs gazetarie. Shkrimi tjetër, me titull: “Shkakun, jo pasojën” ishte bërë objekt diskutimi në drejtorinë e shtypit të Komitetit Qendror. Nuk u morën masa ndaj meje, por më thanë që, herë tjetër, të isha më i kujdesshëm!
Në kohën, kur drejtoja revistën “Bujqësia Shqiptare”, udhëzova piktorin që në kopërtinën e parë të vendosej fotoja e një fermeri, duke korruar jonxhë me kosë, në tokën e vet. Ndërsa sipër, në cep të kësaj kopertine, duhej të vendosej fotoja e nje traktori me rrota “John Deere”, të cilët, siç isha informuar, do të vinin së shpejti, dhuratë nga SHBA. Doli revista. Dikush nga drejtuesit e Ministrisë së Bujqësisë dhe Ushqimit kishte thënë: “Fiqiriu duhet të ketë kujdes. Nuk duhet ta nxijë realitetin demokratik!”
Sa e degjova këtë sinjalizim, të këtij “ideatori demokratik”, nuk më mbante vendi. Pa e zgjatur, për dhjetë minuta, arrita në Ministri. I thashë zyrtarit të lartë se çdo punë ka të zotin e vet dhe vazhdova: ”Paraqitja grafike e kopertinës flet qartë: sot me kosë, nesër me mekanikë. Dhe, kjo e nesërme, ja tek është në horizont, po lind në krye të faqes”.
“Nuk e kam thënë me atë qëllim. Të kanë informuar gabim!”,- u mundua të shfajsohej zyrtari dhe, në çast, porositi dy kafe…

-Kush u ka mbështetur shpirtërisht në krijimtarinë tuaj të larmishme studimore, shkencore ,publicistike dhe letrare?

-Miqtë e mij. Në fillim, drejtori i shkollës në Kamenicë, Xhuvi Pelteku më nxiti të hartoja një kumtesë për natyralistët e rinj, lidhur me krijimin e kopshtit botanik të shkollës.Ajo kumtesë më solli në Tiranë, në maj të vitit 1959, si përfaqësues i shkollës sonë, në takimin me natyralistët e rinj të Shqipërisë.Ato ditë, kemi mbjellë edhe drurë pyjorë në kodrat e Liqenit Artificial të Tiranës.Po në Kamenicë, Franklin Xega më nxiste të lexoja letërsi. Në shkollën e mesme, Kristaq George, mësuesi i letërsisë dhe, më vonë, pedagoget e mi në gazetari: Fiqiri Vogli, Dritëro Agolli, Marash Hajati, Vangjush Gambeta e Vangjush Zallëmi, Zihni Reso etj. Në fillim, në gazetë më ka mbështetur shumë Kozma Skarco, Fiqiri Vogli, Napoleon Roshi, Milto Ferro etj.
-Cilët shokë e shoqe ke patur në shkollën e gazetarisë?
-Xhevahir Spahiun, Spiro Deden, Kozeta Mamaqin, Faik Ballancën, Gaqo Bushakën, Astrit Karadakun e plot të tjerë.
-Takoheni shpesh?
-Shpesh jo, por me raste takohemi e çmallemi. Tani jemi bërë pothuaj të gjithë gjyshër.Meqë erdhi fjala, dua të veçoj një takim të rastësishëm me Kozeta Mamaqin.I kujtova asaj se, kur lindi djalin e parë, unë i shkova për ta uruar në Durrës, në redaksinë e gazetës lokale “Adriatiku”, ku ajo punonte.
- Si një intelektual dhe publicist, çfarë përgjegjësie ndjeni ju ndaj mërgimit të inteligjencis shqiptare?
-Për t’i dhënë përgjigje kësaj pyetjeje paksa të zorshme, un dua të sjell në vëmendjen tuaj një bisedë, që kam bërë para disa ditëve. Isha unë dhe dy miqtë e mij: Inxhinieri hidroteknik Avni Dervishi, aktualisht kryetar i Entit Rregullator të Ujit dhe inxhinieri i pyjeve Haki Kola, që punon në Prishtinë, në një projekt të SNV-së. Fjala nxori fjalën dhe si përfundim të asaj bisede, në përgjigje te pyetjes që më bëtë, po u them se, në këtë rast, nuk është fjala për përgjegjësinë, që duhet të mbajnë intelktualët dhe publicistët shqipëtarë, lidhur me mërgimin e inteligjecës shqiptare ose, e thënë ndryshe, me rrjedhjen e trurit.Shumë, shumë mund të them se ndiej keqardhje.Thuhet se, nëse Francës i ikin njëmijë njerëzit më të mënçur, ajo nuk mund të quhet Francë.Edhe pse kjo shprehje ka domethënjen e vet për Francën, ne në Shqipëri duhet të jemi optimistë dhe unë jam një nga ata, që e shikoj “gotën” gjysëm plot edhe në këtë drejtim. Se, në fund të fundit, intelektualët shqipëtarë janë përballë një sfide,që duhet ta kapërxejnë. Shkaku duhet kërkuar te gjendja e veshtirë ekonomike e vendit, e trashëguar nga rregjimet e mëparshme. Sepse, me barkun bosh, nuk mund të punojë truri i intelektualit.Se shqipëtarët kanë një inteligjencë të mrekullueshme që, kur u jepet rasti, qoftë edhe jashtë Atdheut, kanë treguar prova, që krijojnë surpriza.Ata e dinë se Amerika, Anglia, Italia, Greqia e tjerë, nuk është se janë vende më të mira, por janë thjeshtë vende të ndryshme, nga i yni.Shqipëria sot ka kushte të vështira ekonomike, por nga ana kulturore dhe historike ajo është një nga më të pasurat në Europe. Vërtet kanë ikur intelektualë, por edhe janë kthyer e do te kthehen. Gjithashtu, po pergatitet dhe një brez i ri intelektualesh, nëpër universitet tona.
Sa për përgjegjësinë, që më pyete në fillim, po ju kujtoj se ajo, sikundër edhe faji, bëhet qyrk dhe nuk e vesh njeri! Nuk e veshin as ata, që duhet ta veshin, as klasa politike, në veçanti.Ti, si person, mund të kesh përgjegjësi vetëm për votën, që hedh në kutinë e votimit.
- Jeni nga Korca, Floqi, me tradita intelektuale dhe patriotike jetuat në Tiranë e tani ne USA. Çfarë nënkupton vendlindja për ju?
-Vendlindja nënkupton gjithëçka. Malli për vendlindjen, dashuria për të shumëfishohet dhe sidomos, kur je larg saj.Ismail Kadare ka një poezi, ku përafërsisht thotë, se ai që ka zbuluar shpejtësinë reaktive, me siguri, ka qenë larg atdheut. Faik Konica ka vërejtur se “Duhet te jesh jashtë atdheut, larg tij, për të kuptuar se ç’bukuri të ëmbël ka për veshët fjala “Shqipëri”” . Ishte pikërisht vendlindja, që më detyroi të shkruaja librin “Lis në shkëmb”. Ideja fillestare lindi një ditë, kur unë, duke qendruar buzë lumit “Potomak” në Vashington DC e po shikoja ketrat, që lëvrinin nëpër drurët dekorativë, befas më fluturoi mendja në vendlindjen Floq, në Korçë, Tiranë e në të gjithë Shqipërinë, të cilën e kam bredhur pëllëmbë për pëllëmbë. Ndjeva mall të pashoq. Çudi, sa emocione ndjeva! Ku ta kenë, vallë, “selinë” këto emocione?Në zemër?Në stomak?Përjetova një “deja vu” të jashtëzakonshme.Më duket se ndjenja e malli për vendlidjen nuk është thjesht ndjenjë e kaq. Me sa duket, ajo ka të bëjë edhe me genet, me gjakun, me biologjinë, madje edhe me fiziologjinë.
- A urren gazetari e shkrimtari Shahinllari? Po, a jeni zhgënjyer ndonjëherë?
-Nuk urrej asnjeri. Inatosem, zemërohem se prej gjaku jemi, të shkretën dhe në gjak kemi genin kapricioz ballkanas, i cili edhe me një fshikullimë fare të lehtë, kërcen pupthi përpjetë.Por shpejt më bie shkuma e zemërimit. Përvoja shekullore e njerëzimit ka treguar se tjetrit, përballë teje që ta bën borxh, “me të mirë, ia ha kokën; me të keq, i ha m…!”
Sa për zhgenjimet, ehuuu..! Sa herë, por nuk qederosem shumë. Kështu është bota, me dritëhije.Miq të vërtetë janë ata, që vijnë, kur të tjerët ikin.
- Çfarë është dashuria për ju? Kur e ndien një burrë se ai është i dashuruar?
-Dashuria është pjesë e dlirësisë së saj. Dashuria edhe fajin e ka të çiltër.Ajo i kupton gjërat, para se të fliten me fjalë. Të duket, se shpirti është një frymë-marrje e trupit. Dashuria është një “fantazmë” e këndshme dhe e padukshme, sepse e kemi brenda vetes. Por, dashuria, mendoj, është një koncept më i gjerë, se sa ndjenja e marrëdhënia midis një çifti. Ka edhe një dashuri tjetër, që s’ka të krahasuar.Është ajo e prindërve për fëmijët, e gjyshërve për nipkat e mbeskat.A mund të më tregosh, e dashur Monda, nëse vërtet ka shkruar mjeshtri i madh, Viktor Hygo, diçka për gjyshërit?Nëse po, si dhe ku ta gjej?
- Ç ’kuptojmë me shprehjet “ vetëgjymtim” dhe “vetëvrasje intelektuale”?
-Kjo është pyetje psikologjike, që kërkon përceptim të tillë. Mund të vetëvritesh ose vetëgjymtohesh intelektualisht, kur je servil ndaj eprorit, kur bëhesh “shoku Zylo”, kur i nënshtrohesh çdo sistemi dhe force politike; kur bëhesh altorpolant i së keqes dhe kështu ushqen gjeneratën, që vjen pas; kur s’do të thuash atë, që mendon ose kur je i “tredhur” dhe synon drejt interesave të vogla meskine e nuk thua atë, që duhet të deklamosh me forcë e pa t’u dridhur qerpiku.
- Çfarë është modestia për ju? Po vetëmburrja dhe vetëbuja?
-Modestia për mua është behari i jetës. Vetëmburrja dhe vetëbuja është skuqja e faqeve para të tjerëve, me ndërgjegje bëhesh fajtor para vetes e pastaj para të tjerëve.
- Çfarë dëshironi të shtoni?
-Do të shtoja një këshillë miqësore për ty, Monda. Mblidhi të gjitha tregimet dhe poezitë “e zjarrta” dhe botoji në një vëllim të vetëm. Besoj se shitja do të jetë e sigurtë.
Së dyti, kam dëshirë të gjej ndonjë prej atyre “natyralistëve të rinj”, që tok me mua të kërkojmë ata drurët pyjorë, që kemi mbjellë në maj të vitit 1959, në kodrat e Liqenit Artificial, në Tiranë. Plasa dhe nuk po i gjej dot, sa herë dal shëtitje aty kodrave.
Ju faleminderit e suksese!
Bisedoi: Raimonda Moisiu

Ilire Zajmi është nga shkrimtaret pioniere të fillim -viteve të demokracisë në Kosovë. Dhe jo vetëm kaq! Ajo ështëgazetare, shkrimtare, përkthyese e studiuese.
Ka studiuar drejtësinë.Magjistre e shkencave të gazetarisë e komunikimit masiv.Jeton në Prishtinë dhe aktualisht punon në Radio Televizionin Publik të Kosovës ( RTK), gjithashtu edhe korrespondente e Agjencisë italiane të lajmeve, ANSA .
Profesoresha e gazetarisë ështëautore e përmbledhjeve me poezi: “Këmbanat e mëngjesit”-Prishtinë (1991), “Baladë e bardhë “ – Prishtinë (2000), “Amnesia” në gjuhën angleze, shtëpia botuese Corpos Editora, Portugali (2011), ‘Ëndërr e huaj” në formatin e-book Filozofia urbane (2013), përmbledhjen me poezi në gjuhën frënge “C’est la fin” botuar nga shtëpia botuese l’Harmattan, Francë (2014).
Autore e romanit “Fashitja e ëndrrave rebele” Prishtinë (1996), librit publicistik bashkë me gazetarin italian Filippo Landi “Un treno per Blace” botuar në gjuhën italiane nga shtëpia botuese la Meridiana në Itali (1999); “Një tren për Bllacë”, shtëpia botuese Saga Prishtinë (2011), librit studimor në fushën e gazetarisë “Pamjet televizive dhe realiteti” shtëpia botuese Rozafa , Prishtinë (2011). Autore e romanit “Era” botuar nga shtëpia botuese ” Bota Shqiptare” Tiranë 2014.
Ka sjellë në shqip nga gjuha italiane, së bashku me Anton Nikë Berishën, poetin italian Giuseppe Napolitano.
Shkrimtarja dhe Studiesja e njohur Ilire Zajmi ështëprezantuar edhesi autore në revista letrare e antologji ndërkombëtare.
Poezitë e saj janë përkthyer në disa gjuhë të botës si anglisht, frëngjisht, italisht, portugalisht, rumanisht, në gjuhët malazeze, kroate, boshnjake, etj.
Pjesëmarrëse në festivale ndërkombëtare të poezisë.Fituese e çmimit “Ventennale” në konkursin ndërkombëtar për poezi në Milano të Italisë, 2011. Fituese e çmimit të parë për poezi në manifestimin “Mitingu i Poezisë” edicioni i 49 në Gjakovë, maj 2013.
Anëtare e PEN qendës së Kosovës dhe asociacionit Poetas del Mondo (Shkrimtarët e botës).
Koordinatore e festivalit ndërkombëtar “Britma e gruas” etj.

Bisedoi:Raimonda MOISIU/

-Jeni nga shkrimtaret pioniere të fillim -viteve të demokracisë në Kosovë. Kalimi juaj i sukseshëm nga juriste në gazetare e më pas në poete e romanciere. C’mund të na thoni si filloi karriera tuaj letrare? Si u gjendët në këtë “udhëtim” të bukur e mbresëlënës?

ILIRJA: Të bëhesha shkrimtare kam ëndërruar si fëmijë. Kam botuar vjershat e para në moshë fare të njomë. Studimet në fushën e jurisprudencës vetëm se pasuruan njohuritë e mia dhe më ndihmuan shumë në udhëtimin që kisha nisur drejt botës së madhe të librit. Me gazetari fillova të merrem kur isha studente, mirëpo shpirtin e kisha gjithmonë te poezia.
Prandaj studimet, profesioni i gazetares dhe pasioni për të shkruar , të gjitha kanë një emër: dashurinë për letërsinë, artin, të bukurën. Është një udhëtim i projektuar gjatë, i cili më sfidon , më jep kënaqësi, më merrë shumë energji, por edhe më përmbush shpirtërisht si asgjë tjetër.
E kam thënë gjithnjë gazetarinë e kam profesion, letërsinë dashuri.

-Ju jeni poete. Qindra vargje poetike dhe disa vëllime me poezi. Po citoj disa tituj të vëllimeve me poezi ; “Këmbanat e mëngjesit”-Prishtinë (1991), “Baladë e bardhë “ – Prishtinë (2000), “Amnesia” në gjuhën angleze, ‘Ëndërr e huaj” në formatin e-book Filozofia urbane (2013), përmbledhjen me poezi në gjuhën frënge “C’est la fin” botuar nga shtëpia botuese l’Harmattan, Francë (2014), dhe bashkëautore në antologji kombëtare e ndërkombëtare. C’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional?

ILIRJA: Librat e botuara flasin me gjuhën e tyre. Secili libër i botuar në Kosovë apo jashtë është një aventurë e re letrare, përvojë në vete.Për secilin varg e secilën fjalë, duhet shumë punë, sakrificë e kohë.Letërsia është kërkuese, ashtu si fryma e ajri që thithim. Më pëlqen të mos ndalem, të jem vazhdimisht në kërkim të motiveve të reja, të hapësirave të reja letrare..
E bindur se librin më të mirë akoma se kam shkruar, vazhdoj të punoj me përkushtim e ambicie në rrugën që kam nisur.Sukseset vijnë më pas, e nuk mungojnë.

-Cili është elementi më i rëndësishëm dhe interesant për të shkruar një libër të suksesshëm me poezi?

ILIRJA: Temat që trajton, gjuha që përdor, vargëzimi , stili origjinal por mbi të gjitha talenti. Pa pasur talentin, të tjerat janë kot.

-Cfarë shërben si frymëzim për të shkruar poezi? A keni ndonjë ndjesi të vecantë kur ju shkruani poezi të bukur, të ndjeshme e të mirë?

ILIRJA: Më inspirojnë gjërat e thjeshta të jetës, gjërat për të cilat shpesh harrojmë se ekzistojnë. Më inspiron vazhdimisht jeta, dashuria por edhe vdekja. Kur shkruaj diçka që më ngjason e mirë, ndjehem pezull, si të jem në ajër.

-Kur shkruani poezi, cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?

ILIRJA: Nuk kam vend të preferuar. Mbaj gjithmonë me vete laps e letër. Vendi është irrelevant.

-Cfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?

ILIRJA: Muza është hyjni, është trill i perëndive. Mister.

-Ju keni një aftësi të pabesueshme të stilit tuaj poetik, që dëshmon gjithnjë e më shumë se jeni ndër poetet e shquara të letërsisë shqipe. Kur ju shkruani një poezi, cila është pjesa më e vështirë; shtjellimin e elementeve me modelet e fjalës që e përbëjnë, muzikaliteti i vargjeve, strofës, kadenca, ruajtja e rimës, metaforat, figurat artistike, vargjet e lira… Ku qëndron forca e inteligjencës tuaj;është ambicje sfidë apo të dyja bashkë?

ILIRJA: Të shkruarit është magji. Kur hedh vargjet në letër, e analizoj a i kam thënë ashtu si i kam menduar. Shpesh shkruaj në disa variante, derisa poezia merrë formën me të gjitha finesat artistike.Ndodh që edhe atëherë të kërkoj më tepër nga vetja.

-Ju shkruani poezi lirika dashurie “të pastra dhe të drejtpërdrejta në të shprehur” –dhe vërtet jeni nga poetet e rralla që me vargjet tuaja shpërthyese ilustroni dashurinë njerëzore. Si ja arrini ta bëni këë?

ILIRJA: Dashuria është esenca e ekzistencës njerëzore. Ajo që na fisnikëron shpirtin e plotëson jetën. Nëse nuk do shkruaja për dashurinë, se besoj se do të shkruaja fare.

-Cfarë ju shtyn të shkruani një poezi protestë me ton qytetar, intelektual e social?

ILIRJA: Realiteti që jetojmë, koha dhe rrethanat, padrejtësitë. E mira dhe e keqja që përjetojmë në botën tonë. Të mos ngresh zërin kundër këtyre dukurive, dmth. të pajtohesh me to.

-Ju përvecse poete jeni romanciere dhe publiciste. A i shihni këto zhanëre si sfidë?

ILIRJA: Poezia është religjioni im. Prozën e shoh si një zhanër ku jam sprovuar më pak dhe synoj të vazhdoj. Ndërsa sa i përket publicistikës, me librin e botuar në Itali “Një tren për Bllacë” kujtoj se ia kam dalur ta sfidoj veten me sukses.

-Cila është sfida për të shkruar një roman? Zhanërin e romanit e “bëtë ju të vinte të ju”, apo është preferenca tuaj?

ILIRJA:Proza është zhanër që pak e kam lëruar deri më tani. Është preferencë imja që t’i rrekem këtij zhanri me seriozitet.

Kur ju shkruajtët romanin “Fashitja e ëndrrave rebele”(1996) dhe këtë vit romanin “Era” (2014), të vlerësuara ndjeshëm nga kritika e kohës, dhe këto vepra nuk janë fantazi, por është bota e brendëshme njerëzore.Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave, të vendeve në ndërtimin e një “bote të re” me tipikë;burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?

ILIRJA: Romanet që ju përmendi shtellojnë ngjarje reale, romane për “kohën e thyer” siç u vlerësua në një shkrim të botuar. Janë ngjarje e personazhe nga jeta reale.Një histori dashurie, e vendosur në një periudhë historike, në Kosovën e viteve 90’.
Historia e dashurisë mes Erës e Butrintit, personazheve kryesore është vendosur në sfondin historik të kohës që i përket. Nëpërmjet tyre dhe fatit të personazheve të tjerë, jipet një tablo e qartë e jetës politike dhe sociale në Kosovën e asaj periudhe: instalimin gjithnjë e më shumë të terrorit serb, papunësinë, pasigurinë për të ardhmen, shpërnguljet masive drejt perëndimit, dilemat e shumta mbi të ardhmen, arrestimet dhe pushimet masive nga puna, etj. Pra, çdo element i asaj periudhe, është dhënë me vërtetësi në faqet e romanit.
Natyrisht se historia e dashurisë dhe emrat e personazheve janë të trilluara, por ngjarjet janë frymëzuar nga realiteti të cilin vetë e kam jetuar në ato vite të vështira për të gjithë.
Në librat e mi, realiteti dominon.

-Ju shkruani mrekullisht e mjeshtërisht në lidhje me personazhet komplekse dhe dilemat morale të cilat përballen me të metat dhe të mirat e tyre në shkallë të ndryshme. A ka ndonjë moment paralel gjatë eksperiencës tuaj, që si rrjedhojë ka sjellë edhe këndvështrimin paralel mbi përvojën jetësore?

ILIRJA: Po sigurisht. Libri publicistik “Një tren për Bllacë” i botuar në Itali në vitin 2009, ndërsa në Kosovë në vitin 2011, është libër ku rrëfej përvojën time si gazetare gjatë luftës në Kosovë. Aty e kam përshkruar Iliren si personazh, që rrëfen përvojën e saj jetësore bashkë me shumë karaktere të tjera që e përjetuan luftën në Kosovë.Të njëjtën gjë bën edhe bashkëautori i librit Filippo Landi.

-A keni menduar ndonjëherë për t’i shkruar skenar filmi? A do të jeni në gjendje ta bëni atë?Dhe po qe se provoni ta bëni atë, c’mund të na tregoni për aktin e të shkruarit të një skenari, me trillimin e karaktereve dhe të shkruarit e dialogut. Pra shumë duan të jenë shkrimtarë dhe besojnë se janë të tillë. Pra a ndikon letërsia në skenarin e një filmi?

ILIRJA: Shumë vepra të sukseshme janë xhiruar edhe si filma. Ka edhe shkrimtarë që bëjnë skenare filmash. Jam autore e disa dokumentarëve televizivë. Të jesh shkrimtare e të bësh skenarë filmash, duke njohur edhe teknikat e punës është një mrekulli.

-Znj.Ilire, jeni edhe përkthyese, dhe së bashku me përkthyesin Anton Nikë Berisha, keni përkthyer poetë më famë botërore, si poetin italiani, Giuseppe Napolitano, nga italishtja në shqip . Cfarë ju ka shtyrë t’i përktheni poezitë e tij?Cili është sekreti që fuqishëm ka influencuar në përkthimin e tyre?

ILIRJA: Përkthimi është art, rikrijim. Të përkthesh poezitë e Napolitanos ishte e vështirë por njëkohësisht edhe kënaqësi , të sjellësh një mik të madh të shqiptarëve në gjuhën shqipe. “Përshpëritje e hënës” është një poemë shumë e veçantë, e shkruar me pasion dhe vargëzim specific.

-Teoritë e përkthimit janë trajtuar më të konsiderueshme për kohën tonë. Në arkivin tuaj krijues poetik kini disa vëllime me poezi të përkthyera në disa gjuhë të huaja.A e ka nxitur përkthimi i tyre ndjenjën tuaj të krijimtarisë, intensitetin dhe kërkesat në artin e të shkruarit?

ILIRJA: Më pëlqen të përkthej autorë sidomos nga letërsia italiane. Njohja e gjuhëve të huaja dhe përkthimi të hapin dritare të reja komunikimi me botën e letërsisë së atyre gjuhëve.Lexoj e përkthej në disa gjuhë dhe kjo më inspiron dhe më jep mundësi të pakufishme të përcjell kah shkojnë tendencat në letërsinë moderne, e të bëhem pjesë e pashmangshme e tyre.

-Ju keni gjithashtu edhe karrierë të admirueshme- në gazetarinë e komunikimit masiv. Aktualisht punoni në Radio Televizionin publik të Kosovës ( RTK). Si mendoni a është domosdoshmëri ngritja e një bordi letrar apo miratimi nga kritika e kohës për botimin e një libri?

ILIRJA: Fakti se më shumë ka shkrimtarë se lexues, tregon se libri duhet të kalojë nëpër disa filtra para se të botohet. Mirëpo edhe bordet letrare dhe kritika e kohës janë mekanizma të diskutueshëm, pasi dominohen nga grupe klanore, të interesit etj.
S ‘kam dyshim se gjithçfarë librash pa asnjë vlerë botohen çdo ditë, por jam e bindur se ata me vlerë gjejnë rrugën e tyre të suksesit.

-Në cdo lloj karriere –nënkuptoj karrierën tuaj në letrat shqipe dhe në botën e artit, keni pasur zhgënjime? Cilat kanë qenë uljet dhe ngritjet gjatë ushtrimit të saj?
-
ILIRJA: Jam e vetëdijshme se rruga që kam zgjedhur është e gjatë, e mundishme, me plot të papritura. Nuk është rrugë e shtruar me lule.Më e rëndësishmja është të zgjedhësh rrugën në të cilën rrallë shkohet. Ato që e përcjellin këtë rrugë kanë fare pak rëndësi.

-Jeni vlerësuar pozitivisht dhe admirueshëm nga kritika e kohës në Europë, Ballkan por edhe më tej në SHBA-s? Cili është miratimi kritik për ju në Shqipëri?

ILIRJA: Jam prezantuar në disa antologji në Europë, SHBA e gjetiu në botë. Përgjithësisht veprat e mia janë pritur mirë, dhe janë vlerësuar me nota pozitive.E vlerësuar si poete moderne e guximshme e herë herë rebele.

Pse shkruani?A keni disiplinë në të shkruar?E përfytyroni veten pa shkruar ndonjëherë?

ILIRJA: Shkruaj sepse ekzistoj. Nuk mund ta projektoj ekzistencën time ndryshe, veçse si dikush që ka pasion shkrimin.Kur filloj të shkruaj, di të jem e përkushtuar. Por di të jem edhe shumë rebele dhe e padisiplinuar.Kur nuk shkruaj ndihem bosh.Më bëhet vetja e huaj dhe e largët.

-Si shkrimtare, poete, esseiste, publiciste dhe juriste- cili është koncepti tuaj për kombin, për pushtetin, për partitë politike dhe për demokracinë` në Kosovë?

ILIRJA: Kombi dhe vendi im po përjeton një kohë të vështirë 15 vite pas përfundimit të luftës. Varfëria, korrupsioni, mungesa e lirisë së shtypit , moszhvillimi ekonomik , degradimi shoqëror ka pllakosur Kosovën, vendin më të izoluar në Europë, të katandisur në mjerim politik e ekonomik. Ky vend duhet të ndryshojë kursin e politikës, të zgjedhë njerëz të moralshëm e të dinjitetshëm për ta udhëhqur. Të ringjallet kulturalisht.Të dal nga hiri ku është zhytur nga keqqeverisja e një klase politike që ka zaptuar shtetin. T’i kthehet respektimit të vlerave identitare , trashëgimisë e kulturës kombëtare. Të mbrojë interesat e vendit e të popullit të saj.
Kosova duhet të gjejë forcë e të shpërthejë këtë gjendje tmerri, sa nuk është bërë tepër vonë.

-Projektet tuaja në të ardhmen?Cfarë iu ka mbetur peng?

ILIRJA: Të shkruaj një libër që do të lakmonte secili lexues t’a ketë në bibliotekën e tij. Të përkthehem në disa gjuhë në të cilat akoma s ‘jam përkthyer.

-Cili është ndryshimi ndaj të cilit kemi nevojë qoftë si individë ashtu edhe si shoqëri njerëzore?

ILIRJA: Të ndryshojmë veten, të bëhemi më human ndaj tjetrit. Të falim më shumë dashuri. Si shoqëri njerëzore të këndellemi nga letargjia që na kapluar tash e sa kohë. Të mos bëhemi pjesë e së keqes, injorancës e pre e mashtrimeve.

-A ka kritikë të mirëfilltë letrare sot? Ç’ mund t’u thoni kritikëve të sotëm?

ILIRJA: Jo. Kritika e mirëfilltë pak kultivohet. Kritikët duhet të jenë të besueshëm, profesionist në atë që thonë, të mos shkruajnë me porosi. Kritika thjesht duhet të kryejë punën e saj , pa u ndikuar.

-Kush ju mbështet shpirtërisht në krijimtarinë tuaj të larmishme letrare dhe botuese?

ILIRJA: Familja ime dhe miqtë e mi më mbështesin e më japin forcë për gjithçka.

-Mesazhi për shkrimtarët e poetët e rinj….

ILIRJA: Shkrimtarët e rinj të guxojnë, të thyejnë stereoptipet, të sfidojnë kreativitetin për të dalur para lexuesve. Të besojnë në artin e shenjtë të fjalës dhe të punojnë shumë për të ndërtuar emrin.

Faleminderit!

Silvana Begotaraj-Berki, është nga shkrimtaret që jeton e punon në mërgim, qysh prej vitit 1990, në Sknadinavi, shtetin e Finlandës. Silvana ka kontribuar në shoqërinë finlandeze fillimisht si përkthyese e gjuhëve shqip-finlandisht-anglisht. Ajo ka qënë nismëtarja e parë e formimit të shoqatës shqiptare në qytetin ku banon të Tamperes ku u zgjodh edhe kryetare në vitin 1999 si dhe kontribuese e aktiviteteve kulturore dhe multikulturore në shërbim kundër asimilimit të pakicave shqiptare në vënd. Mbas studimeve të larta ka zotëruar edhe profesionin e punës sociale ku falë aftësive të saj, sot ka përfituar një punë të përhershme në departamentin administrativ të zyrave sociale të qytetit.
Prej vitit 2011-ë, ajo ka filluar karrierën e krijimtarisë letrare. Deri tani ka botuar tre vëllime poetike, një novele dhe një libër me përmbledhje aforistike. Ka marrë pjesë në katër antologji.
Silvana është anëtare e bordit drejtues të lidhjes Ndërkombëtare të Shkrimtarëve GALAKTIKA POETIKE-ATUNIS, anëtare e Shoqatës Ndërkombëtare DRITA, në Greqi, anëtare e klubit të shkrimtarëve PETRO MARKO, Vlorë, dhe në 2014 është pranuar anëtare e Shoqatës së Shkrimtarëve profesionist “Pirkkalais ammattikirjailiat Ry”, Tampere, Finlandë. Organizatore e tre eventeve poetike ndërkombëtare “Thousand poets for Change”, në qytetin e Tamperes vitet; 2011, 2012 dhe 2013 në mbështetje nga klubi i shkrimtarëve të qytetit të Tamperes ” Tulenkantajat” që në shqip do të thotë: ” Mbartësit e zjarrit ”. Eshtë dekoruar me cmimin Pegasi-Albania për krijimtarit më ideatore të vitit 2011.
Dekoruar me cmimin Azem Shkreli në Koblenz të Gjermanisë për 2012 për vëllimin poetik PRELUDE.
Eshtë dekoruar në punën e saj konsult të punonës sociale – me cmimin e nderit ” HALL OF FAME”, për punë efikase nga departamenti ku punon për vitin 2013.
Eshtë dekoruar me cmimin ” MIRËNJOHJE E QYTETIT TË VLORËS” – 2014.
LIBRAT TË BOTUAR:/
LUTEM PER TY – POEZI – 2011, BOTIMET – ADA
PRELUDE – POEZI – 2012, BOTIMET – TOENA
ME JEP VETËM PESËMBËDHJET DITË – TREGIME – 2013 – BOTIMET – TOENA
KUR QIEJTË TESHTIJNË – POEZI – 2014 – SANASATO OY-FINLAND
FRYMËMARRJA E MËNCUR-AFORIZMA – 2014-ADA
ANTOLOGJITË:
KORSE E HAPUR 2 – 2012
NJË SHEKULL DRITË – 2012
POEMS FOR THE HAZARA – 2013
THE SECOND GENESIS-2014. Silvana Berki është shkrimtare bilinguale, shqip-finlandisht-anglisht.
Bisedoi: Raimonda MOISIU /
-Kam lexuar mbresa dhe mendime, komente të shumta për krijimtarinë tuaj të larmishme e mbresëlënëse rreth librave tuaj të botuar tashmë; Lutem për Ty, Prelud, Më jep vetëm pesëmbëdhjet ditë, Frymëmarrja e mëncur dhe së fundit në gjuhën finlandeze dhe angleze libri i botuar – Kur qielli teshtin. Përpos urimeve, dëshiroj të di, sesi jeni ndjerë rreth këtyre vlerësimeve?
Qëllimi im në c`do libër ka qënë humanist, të depërtojë sa më lehtë dhe qartë në mëndjen e lexuesve ku shpreh mendimet dhe vizionin tim rreth botës. Ndoshta si një vision dhe koncept ndryshe ka sjellë edhe dicka të re dhe shpresoj kjo ta ketë bërë atë më tërheqëse. Artikujt dhe vlerësimet e shkruara nga kritikë të ndryshëm letrar, si për poezinë dhe prozën më kanë dhënë më tepër dëshirë të vazhdoj të shkruaj dhe ta perfeksionoj atë.
-Keni botuar poezi e prozë.Si u gjendet prozatore e poete? Emocionet e para në krijimtarinë tuaj letrare?
Mendoj që talenti egziston brënda nesh dhe vjen një ditë që ai gjenë hapësirë të shpërthejë. Nxitjet mund të jenë të jashtme ose të brëndëshme. Personalisht unë kam shkruar që e vogël. Tani që jemi ri-takuar me shumë shoqe të fëmijërisë mbas 20 vitesh ato po m`i kujtojnë tregimet e librave që ju tregoja si një film atje ulur tek shkallët e pallatit, apo recitimet e poezive të mia përpara të gjithë shkollës. – Nuk jam habitur që fillove të shkruash-më tha njëra nga shoqet.
Megjithatë, eksperienca që pata në botimin e librit të parë ishte e jashtëzakonshme. Unë jetoj larg, në Finlandë dhe duhej një javë ose më shumë të vinte posta për të më sjellë librin. Nga padurimi për ta pare më kujtohet kthehesha pothuaj c`do ditë mbas pune drejt e në postë dhe një mbasdite punonjësja e postës sa më pa të hyja brënda qeshi duke më thënë – të erdhi më në fund dhurata. Buzëqeshi dhe më uroi kur pa se me sa padurim e hapa postën dhe pash librin tim të parë. Libri i parë është si një fëmijë i sapolindur dhe unë e lëmoja në dorë sikur flokët e një foshnje.
- Cilat kanë qënë përfytyrimet më të herëshme se një ditë do të bëheshit shkrimtare? Kush ka qënë dashuria Juaj e parë, për c’ka theksova më lart?
Jo, unë nuk kam pasur ëndërr të bëhesha shkrimtare, por piktore. Që e vogël përvecse shkruaja poezi dhe tregime gjithmonë kam pikturuar dhe babai im ka qënë ai që e vuri re i pari këtë dhunti. Ai më pati blerë penela dhe bojra për të më nxitur të pikturoja. Ishte po babai im, i cili dalloi i pari edhe pasionin tim rreth letërsisë. Unë lexoja shumë libra kur isha e vogël, edhe romane që nuk ishin për moshën time. Mbaj mënd kjo e bëri babain pak merak, sepse kaloja shumë kohë në vetmi dhe vetëm duke lexuar, ndaj edhe ma ndaloi rreptësisht ta kaloja kohën me libra jashtëshkollor. Më vonë më rregjistroi në shtëpi të pionierit, në rrethin letrar.
Pikturën e vazhdova edhe kur erdha në Finland. Njëkohësisht vazhdoja shkruaja ndonjë poezi dhe mbaja ditarin tim personal rregullisht.
- Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në krijimtarinë tuaj, – prindërit, artet, letërsia apo njerëzit e thjeshtë, qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të vecantë në frymëzimin tuaj?
Mendoj që karakteri i cdo njërit formohet në familje me të gjitha cilësitë. Pastaj në jetë ke nxitje të reja nga cdo gjë që të rrethon, partneri, shoqëria, por këto nxitje vijnë kur të gjithë e dallojnë aftësinë që ke brënda teje. Një faktor që duhet folur dhe treguar si ndikues në krijimtarinë time është emigracioni. Shumë nga ne që kemi ikur kemi përjetuar gjendje emocionesh nga më të ndryshmet, gjë që na ka lidhur ne emigrantët me njëri – tjetrin. Dhimbja e të qënit larg vëndit ku u rrite, larg shqipfolësve, vështirësitë për të gjetur një vend që të takon në kulturën e re, të gjitha këto më shumë nga cdo kush t`i kupton një emigrant. Kështu që me mirënjohje i përulem emigrantëve shqiptar artistë që e dalluan talentin tim dhe më shtynë të shkruaj së pari në facebook. Po përmend emrat e dy artistëve; Pëllumb Tare i cili gjendet në Itali dhe Mevlan Shanaj.

- Ju jeni poete. Dhjetra vargje poetike dhe poezi të përmbledhura në librat; Lutem për Ty, Prelud dhe Kur qiejtë teshtijnë. C’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional, nivel e cilësi artistike – letrare?

Në cdo vëllim poetik që kam botuar kam pasur edhe një eksperiencë të vecantë dhe gjthmonë një më shumë. Jam e kënaqur me të dyja shtëpitë botuese në Shqipëri Ada dhe Toena. Por duhet ta dalloj Toenën, sepse përvec shtëpi botuese është edhe institucion letrar dhe mendoj në ditët e sotme është më prestigjiozi. Flas gjithmonë nga eksperienca ime. Toena ka qënë gjithmonë e gatshme për të bashkëpunuar duke më dhënë hapësirë mendimi dhe idesh gjatë formimit të fontit të gërmave apo dezinjos së kopertinës të librave që do të botoja. Një cilësi që e bën Toenën institucion të civilizuar dhe në rrang të institucioneve të Europes perëndimore është korrektësia, gjë që unë personalisht e cmoj pa masë.
Përmenda shtëpitë botuese sepse janë ato që rrisin nivelin dhe cilësinë e letërsisë. Janë shtëpitë botuese që duhet të botojnë vetëm vlera të cilat sjellin edhe zhvillimin. Nga eksperienca që pata me botimin e librit poetik në Finlandë ndoqa edhe punën e tyre sesi funksionojnë. Finlanda gjendet sot në nivelin më të lartë të krijimtarisë së saj në rrang botëror, fal kërkesave të tyre mbi cdo art të formuar. Mua m`u desht mbi dy vite të isha aktive në publikimet letrare, të recitoja publikut finlandez poezitë e mia të përkthyera, duke tërhequr vëmendjen e disa drejtuesve të shtëpive botuese. Kur më kërkuan poezi për botim u gëzova sigurisht shumë. Por më shumë ja dita vlerën kur të tjerë poetë më thanë;- e di Ti sa material për botim ju shkojnë atyre në dorë? Ndoshta 400 dhe ndër to ata botojnë vetëm 40 copë.
Nuk e di a duhet të ndihesha me fat që zgjodhën poezitë e mia për botim, por për një gjë isha e sigurt. Poetikën time e kanë vlerësuar, ndoshta për këndvështrimin e një emigranteje, përndryshe nuk do e botonin.
Nuk dua të lë pa përmendur gjthashtu edhe mënyra e organizmit të punës së krijimit të librit. Përcev përkthimeve të mia origjinale në dy gjuhët finlandisht-anglisht, ishte edhe redaktorja e cila i ri-përpunoi duke më pyetur për cdo fjalë dhe kuptimin e tyre. Gjithashtu Dezinjatorja e kopertinës dhe e brendisë së librit duke futur anën artistike të gërmave, madhësinë dhe ndonjë dezinjo brënda librit, të gjitha këto para se t`i niste për botim m`i nisi edhe mua t`i kontrolloja. Dezinjatorja e lexoi të gjithë librin dhe me disa dezinjo të saj iu afrua tekstit dhe titullit të librit. Mendimet e mia i merrnin parasysh gjithashtu. Kur u botua libri e pash anën cilësore që me të vërtet ja vlente të shitej mbi 20€. Një shënim: dezinjoja duhet të ishte origjinale, jo plagjiaturë apo foto e marrë nga interneti dhe e përpunuar.

Përsa i përket nivelit artistik letrar poetik mund të them që cdo vëllim i botuar deri tani ka cilësinë e vet letrare. Dy librat e pare, botuar në shqip, shquhen për krijimtari të stilit klasik sidomos të viteve 80 kryesisht të stilit rus. Ndërsa me këtë të fundit në finlandisht-anglisht poetika ime ka pësuar ndryshim. Falë përpjekjeve të mia të integrohesha në poetikën vëndase finlandeze, duke shfletuar dhe studjuar poetikën e sotme moderne bëra përpjekje të sillja atë formë që më bënte të ndihesha të kohës. Sur-realizmi është i avancuar në Finlandë dhe poetika ime paksa narrative e një forme të përzier me lirikën e bëri atë të vecantë. Edhe këtu ndër finlandezë u vlerësova me fraza – e talentuar.
– Kush apo cfarë ka qënë ndikimi i juaj më i madh si prozatore. Pra sfida që ju përballeni me ndërtimin e prozës duke e krijuar atë me idetë që keni në mendje për ecurinë e personazheve? I paraqisni personazhet nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën apo anasjelltas?
Faktori kryesor i nxitjes në krijimtarinë prozaike janë temat shoqërore. Ato që shikoj si mangësi në atdhe për një shoqëri të shëndoshë i shkruaj në tregimet e shkurtra duke i veshur personazhet edhe me imazhe të një këndvështrimi tjetër edhe fiktiv. Pra temat psikologjiko – shoqërore kanë qënë dhe janë ndikimi kryesor falë edhe profesionit tim si punonjëse sociale. Mirëqënja e njerëzve, arsyet prej nga shkaktohen dhimbjet e tyre dhe gjetja e zgjidhjeve. Por edhe vënja në dukje e një dukurie apo fenomeni që e dëmton njeriun dhe shoqërinë janë gjetje të cilat i kërkoj here pas here brënda ndryshimeve që shoqëria pëson në cdo kohë.
-Cilat janë shprehitë tuaja kur shkruani një poezi, tregim apo meditim? Dëgjoni muzikë apo dëshironi qetësi?
Gjetjet poetike i marr nga cdo gjë që më rrethon. Nga cdo stinë, nga cdo ndjenjë, nga cdo mendim dhe i shkruaj kudo të jem, qoftë edhe një cope letër apo telefon, që mos ta harroj. Për ta përpuanuar, poetikën time e shkruaj duke dëgjuar muzikë, sidomos melankolike.
Ndërsa proza dhe aforizmat kërkojnë tek unë qetësi të plotë sepse aty dua ta dëgjoj vetëm zërin tim të brendëshëm.
-C`farë është një “muzë”. Eshtë aftësi gjenetike sipas mendimit tuaj?
Mendoj që është gjenetike. Jo gjithkush mund të vizatojë. Gjithkush mund të mësojë të pikturojë një tabllo, por jo të vizatojë një portret.Të vizatosh një portret duhet të lindësh i tillë, artist. Ashtu është edhe poezia apo proza. Nuk mjafton shkolla të shkruash, të duhet talenti të futesh në fantazi të cilat vetëm një shpirt artisti mund t`i shprehi dhe shikojë.
-A do ta keni të vështirë të shkruani një romancë dashurie rreth jetës intime të një gruaje. Dhjetra e dhjetra vargje poetike dhe fragmente për femrën e dashurinë…C`farë është dashuria për ju? Kur një grua e ndjen se është e dashuruar? Si arrini ta reflektoni këtë në krijimtarinë tuaj letraro-artistike?
Për atë cfare unë shikoj si dashuri, e shkruan bukur kritikja letrare finlandeze Karla Löfgren në komentet e saj rreth librit “ Kur Qielli Teshtin”- Feminiteti poetik në vargjet e Silvanës është emocional, por edhe me një ndershmëri të guximshme të pakompromis. Në lirikën e saj Berki ka hapur zemrën plot passion aq sa e ndien aromën e trupit dhe vlerën e Tij, ku lumturia e saj dhe dhimbja mund të identifikohen mbi të gjithë kufijtë kulturorë”.
Për mua dashuria, është vetëm ajo kur arrin të vendosësh lumturinë e tjetrit mbi lumturinë tënde. Dhurimi i ndjenjave të pastra siguron marrjen mbrapsht të tyre dhe urën e fortë të besimit. Pa këtë pastërti sinqeriteti ndaj ndjenjave romanca ngelet vetëm dicka sipërfaqësore dhe e momentit dhe venitet si rrezet e diellit në pernëndim.
Nëse do të shkruaja për dashurinë e një gruaje me siguri do të shkruaja për një rast ku do të zgjidhja elementë që e kanë vrarë dashurinë e saj apo e kanë bërë atë të lulëzojë.
Në poezi romantike kam qënë shumë e sinqertë në krijimin e tyre duke shkruar atë që zemra më ka thënë se duhet të qaja apo të qeshja, pra të lakuriqtë. Eshtë e vetmja mënyrë të tregohet forma e dashurisë në kohën tone. Poeti mendoj unë duhet të jetë i lakuriqtë në atë që mendon dhe thotë.
Kam takuar shumë poetë romancierë, që i shkruajnë me nostalgji dashurisë, kur në realitet e abuzojnë dashurinë e tyre. Kjo është hipokrizia më e madhe që mund t`i bëhet dashurisë.
-Kur shkruani cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?
Idenë mund ta kap gjithkund. Mund ta hedh atë diku per ta kujtuar më vonë. Ndërsa për ta shkruar kam nevojë për studjon time personale. Ajo dhomë është bota që më njeh dhe e njoh. Bota që më fut në rrjedhën e mendimeve artistike. Diku tjetër do të ndihesha jo vetvetja.
-Ju ndjek vazhdimisht në krijimtarinë tuaj, duke qënë kështu një lexuese e rregullt, Në prozën e poezinë tuaj ka mall, protestë, revoltë, dhimbje, dashuri, mesazh tolerance e paqe, ton qytetar e intelektual. A keni ndonjë ndjesi të vecantë që ju jeni përpjekur ta c`faqni nëpërmjet artit të të shkruarit..?
Po, ka pasur disa raste në poetikë. Vdekja e anëtarëve të pallatit mbretëror me ardhjen e tyre në Shqipëri si dhe së fundi vdekja e mbretit Leka. Kjo poezi shpërtheu në formë proteste, rreth kulturës shqiptare, politikës së saj të pa ekuilibër por mbi të gjtha mos respektimi i njeriut në rast vdekje.
Tjetër rast ka qënë viti 2012, që prita me aq ankth bashkimin e trojeve shqiptare në 100-vjetorin e ditës së pamvarësisë së Tij. Nuk gjykoj pse nuk u bashkuan as politikanët e Kosovës dhe as të Shqipërisë. Me poezinë thjesht tregova dëshirën të isha dëshmitare e kësaj kohe, si dëshmitare e bashkimit të trojeve gjë që ngeli vetëm ëndërr me sa po shihet.
Në cdo gjë që më prek shpirtin, unë shkruaj. Ndaj edhe poezia ime ka ndjenjë brënda.
-që do të thotë se ju keni kaluar momente të dhimbshme, të bukura e kritike. Cili ishte kërcënimi që ju shihnit me sytë dhe koshiencën e brishtë të një gruaje, nga ai realitet i jetës?
Oh, ka shumë fenomene të cilat nuk i kam pranuar dhe as nuk i pranoj në të dyja shoqëritë, asaj shqiptare por edhe finlandeze. Keqtrajtimi ndaj seksit femër, shfaqet në të dy shoqëritë por në forma të ndryshme. Në Shqipëri shfaqet në forma shoviniste ndaj femrës, duke ushtruar edhe dhunën fizike apo edhe postin kur këtej nga Finlanda në formë psiqike duke marrë vetëm ndjenjën për të përfituar një eksperiencë më shumë dhe duke zhdukur sencin e respektit të ndjenjës femërore.
A duhet të pranojmë këtë lloj fenomeni në të dy shoqëritë? JO. Unë JO. Nuk bëj asgjë që nuk më bën të ndihem mirë me principet e mia.

- Pse shkruan Silvana…

Sepse mund të shkruaj. Sepse pa shkruar do të ishte shumë, shumë qetësi. Sepse duke shkruar komunikoj me veten dhe të tjerët më mirë. Sepse duke shkruar tregoj ndjenjat e mia ashtu sic janë, pa i zbukuruar ato, pa frikë a do të mi kuptojnë apo jo. Kush do të më njohë nga afër, më gjen në shkrime.
-Kush apo cfarë ka qënë ndikimi juaj më i madh si poete dhe prozatore? Cilat janë sfidat më të mëdha për ju në lëvizjen feministe si autore?
Si autore femë, vështirësi kam hasur në mentalitetin shqiptar. Nuk jam feministe në këndvështrimin tìm por synoj për të drejtat individuale.Shumë fenomene në Shqipëri koncepton ndryshe nga ku unë jam mësuar tashmë për 24 vite. Sidomos koncepti I LIRISÊ. Konceptimi ndryshe më ka sjellë shumë vështirësi dhe barriera në komunikim dhe në ecjen përpara. Por si kokë labe që jam, nuk para kam bërë kompromise me vlerat që unë shoh si vlera dhe kam reaguar, si në shkrime ashtu edhe në gjendjet përballë. Për këtë më cilësuan edhe poete rrebele në Shqipëri. Mendoj se gjenerata jonë duhet të ketë guxim të rrebelojë ndaj fenomeneve që shkatërrojnë kulturën qytetare sidomos intelektualët.
-Si jeni ndier përballë botës së frikëshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit maskilist? C`farë kuptoni me shprehjet “vetëgjymmtim dhe vetëvrasje intelektuale”?
Unë kam shkuar rrallë në këto 24 vite të trandicionit në Shqipëri. Dhe kur bëni pyetje rreth mediokritetit apo hipokrizisë besoj e keni fjalën për shoqërinë shqiptare. Duke shkuar rrallë në Shqipëri ndryshimet atje i kam ndjekur shpesh nëpër shkrime e artikuj. Ndonjëherë mendoja se media shqiptare e sheh cdo gjë me negativitet dhe lodhesha nga material kritike dhe vetëm negative. Por e vërteta është se ai që shkruante për problemet atje “ vërtet duhej të bëhej delja e zezë” e kopesë kur përplasej cdo ditë me një dozë aq të madhe negativiteti apo gjeste që e vrasin shoqërinë. Heshtja ndaj fenomeneve si hipokrizia, inferioriteti apo maskilizmi janë vetëm gangrene për shoqëritë e civilizuara me plot gojën mund të quhen edhe VETEVRASJE. Mos folja hapur e asaj prej nga vjen e keqja bën atë që e keqja të zhvillohet edhe më shumë. Vetëm syri kritik dhe i sinqertë ndërgjegjëson moralin dhe ndërgjegjen qytetare.
-Kur ktheni kokën pas si e shikoni krijimtrainë tuaj gjatë viteve? Cilat janë drejtimet dhe objektivta interesante për të ardhmen?
Nga një pasionante arti dhe i letërsisë drejt profesionizmit. Këtë shikoj kur kthej kokën mbrapa. Kjo ndoshta edhe prej vendosmërisë time ta perfeksionoj artin tim letrar dhe atë të piktures.
Për të dyja kam qëllime dhe ëndërra të cilat mendoj do të jenë dikur të realizuara në mos komplet deri diku. Krijimtaria letrare mendoj nuk më mjafton, kur mendoj se jetoj në mes dy kulturave. Më duhen më shumë njohuri për poetikën e sotme moderne nordike dhe të asaj botërore. Për këtë po mundohem të futem në shkollën akademike për shkrimtarët këtu në Tampere. Uroj të realizohet.Ndërsa për pikturën, e kam ëndërr të filloj pikturoj përsëri dhe të hap një ekspozitë si në Finlandë ashtu edhe në Shqipëri. Janë ëndërra, por c`do të ishim ne pa ëndërrat tona? A nuk ecim ne përditë mbas tyre?
-Autorët tuaj më të preferuar…
Ndër poetët shqiptar do të vecoja Ismail Kadarenë dhe Petrit Rukën ( në poezinë klasike). Atë modernen shqiptare Natasha Lakon. Eshtë e vecantë. Pastaj ka poetë shumë të mirë shqiptarë emigrantë që i lexoj me dëshirë.
Në poezinë botërore për nga temat shoqërore që rrahin do të përmendja poetin finlandez J.K. Ihalainen dhe Claess Anderssen, poetin turk Nazim Hikmeti, Pablo Neruda.
-Si e shihni kritikën letrare sot? A ekziston nje e tillë dhe e mirëfilltë?
Jo, as që bëhet fjalë për kritikë letrare të mirëfilltë në një shoqëri ku mbisundon meritokracia. Jo se nuk ka kritikë, por të gjithë janë të mvarur nga interesi me njëri tjetrin dhe kjo i pengon të jenë të sinqertë edhe me veten. Pastaj ndikon edhe mediokriteti TURMÊ: Lexuesi dhe kritiku nuk lexon atë që është vërtet tërheqëse dhe me vlera por anon andej nga anon turma. Kjo pengon në sjelljen në sipërfaqe të asaj që është e bukur në letërsinë shqiptare. Kritika rreth letërsisë moderne mendoj që mungon fare. Me të drejtë askush nuk mund të vështrojë një krijim artistik modern kur i mungon njohuria rreth tij. Faj për këtë janë vetë disa rryma letrare klanesh konservative të cilat nuk e pranojnë lehtë atë që nuk e njohin.
-Cfarë dëshiron të ndash me kolegët dhe audiencën e lexuesve që janë duke e lexuar këtë intervistë?
Sa më real dhe të vërtet për ato që shkruajnë. Sa më tolerantë me shumëllojshmërinë. Sa më të mire me njëri tjetrin sepse vet qëllimi i artit është t`i bëj njerëzit më të mirë.
-Mesazhi Juaj për talentet e reja, por edhe për shkrimtaret femra në përgjithësi.
Për talendet e reja do të thosha të ndjekin pasionin dhe ta perfeksionojnë atë. Ndërsa për shkrimtaret femra do t`i inkurajoja të shkruajnë për gjithcka që ato shohin të nevojshme. Ato që syri i femrës i shikon në shoqëri nuk i shikon kurrë syri i një mashkulli. Do të inkurajoja sidomos femrat në emigracion që shkruajnë dhe mesazhi im është të shkruajnë sa të munden për gjithcka që zemra jua thotë sepse cdo gjë që ato shkruajnë është e vecantë dhe jo e zakontë. Ato mbajnë me vete dhimbjen e dy kulturave, koncepte të dy kulturave duke pasuruar me to jo vetëm vëndin e tyre që e lane pas por edhe atë ku kontribuojnë duke ju afruar dicka të re nga ish-vëndi i tyre. Kjo e bën cdo emigrante të vecantë në kohën e vet.
Intervistoi:Raimonda Moisiu

Me heshtjen e shoqërisë nxitet dhuna. Thyeni Heshtjen, t’i themi: NDAL DHUNËS ndaj GRAVE & VAJZAVE!/
Opinion nga Raimionda MOISIU/
Ndërsa koha kalon, dita – ditës shikojmë një realitet të ri të krimit, një botë ku po lulëzon agresiviteti, urrejtja, hakmarrja, dhuna fizike, dhunimi verbal, sharje,frike tmerr makabritet, drame mjerim,dhuna sociale, morale, dhuna mashkullore e shpeshtë dhe e pandalshme ndaj grave e vajzave, si përgjigje ndaj frustrimeve dhe anktheve, që mbushin jetën mes të përditshmes njerëzore. Në vend që ne duhet të kërkojmë arsyet e këtij realiteti të dhimbshme e të mjerë, në vend që të shqyrtojmë degradimin e dhunshëm të personave që janë pjesë e shoqërisë, përballemi me heshtjen e kësaj shoqërie, heshtje që nxit akoma më shumë dhunën,përballemi me obskurantimin e mentalitetit shqiptar. Heshtja ndaj këtij realiteti të trishtë e “të ftohtë” po ndrydh standardet e mirësjelljes, po kontribuon në mungesën e respektit për shenjtërinë e jetës njerëzore në të gjitha kushtet dhe fazat e saj. Si rezultat i heshtjes të shoqërisë, jeta e grave dhe vajzave të reja është bërë tejet dramatike.Dhuna ndaj grave është forma më diskriminuese dhe shkelje e të drejtave të saj njerëzore. Dhuna ndaj tyre shkakton mjerim të pallogaritur, shkurton jetën dhe gra të panumërta që i gërryen dhimbja, ankthi, nën kërcënim e frikë për jetën e tyre, fëmijëve e të familjes. Dominanca e dhunës mashkullore dëmton familjet në të gjitha brezat, mjeron e varfëron komunitetin dhe përforcon forma të tjera të dhunës në shoqëri, kufizon rritjen ekonomike dhe minon zhvillimin. Shtrirja dhe shkalla e dhunës ndaj grave janë pasqyrimi i diskriminimit që gratë e vajzat shqiptare vazhdojnë të përballen. Heshtje që ka dramën e saj por që nuk do t’ia dijë askush! Më pas krime të tilla kthehen në diskutime të shpjegimeve psikologjike të krimit, duke përfshirë një rishikim të marrëdhënieve ndërmjet personalitetit, intelektit, sëmundjes mendore dhe sjelljes së dhunshme. Zgjedhje racionale e teori rutinë këto, për shkakun e integrimit të krimit, që bëhen jo vetëm material për gazetat, analistët, shoqatat jo qeveritare, drejtësinë e politikën, etj., etj.,-por dalin në konkluzionin se të gjitha veprimet e njeriut-duke përfshirë edhe dhunën, vrasjen, masakrimin, injorancën, pedofilinë, perversitetin-janë produkte racionale të vendimmarrjes në nivel individual. Pra, merren disa ditë me të, si ajo çudia më e madhe që zgjat tre ditë dhe përsëri;- HESHTJE!!!Shoqëria para se të intensifikojë shkakun e dhunës dhe shkaqet e kriminalitetit, duhet të thyejë heshtjen, që të jetë më mirë e në gjendje për të parandaluar dhunën që në fillesën e saj, ose të paktën të jetë në pozicionin për ta ndëshkuar atë, me identifikimin e autorëve të dhunshëm, trajtimin e rehabilitimin e tyre nëpërmjet disiplinave akademike, duke përfshirë antropologji, biologji, kriminologji, psikiatri, punë sociale, dhe sociologji –teori të veçanta këto, që shpjegojnë më së miri fillimin dhe insistimin e sjelljeve të dhunshme. Në anën tjetër të spektrit të dhunës e krimit qëndrojnë “krenare” variablat si varfëria, pabarazia sociale, dhuna fizike, sociale e morale, diskriminimi dhe inferioriteti maskilist, injoranca dhe mosarsimimi, papunësia, imoraliteti, etj. Sot në përqindjen më të madhe kemi një rini të papunë,- kemi një rini pa të ardhme. Edhe ajo rini që është arsimuar nuk ka ku të punojë, ndërsa vajzat e reja adoleshente dhunohen çdo ditë e orë, për mishin e tyre të njomë e të bardhë nga epshi hamshor i elitës së të kamurve, të zengjinëve pedofilë e perversë në moshë madhore, që për një unazë, për një fustan në mbrëmjen e maturës apo një nënë e re e divorcuar për një pjatë gjellë e bukë në tavolinë për engjëjt e saj, mbyllin sytë shkojnë në shtrat për një orë apo natë me ta, e më pas i vrasin i copëtojnë,-masakrojnë! A nuk mund të konsiderohen këto si shpjegimi i zanafillës të sjelljeve të dhunshme? Shoqëria hesht para këtij realiteti të dhimbshëm, mjeran e të trishtë!Por mos harroni se fytyra e dhunshme e shoqërisë, çorganizimi i komunitetit, privimi ekonomik, pabarazia sociale, imoraliteti dhe ndikimi i tendosjes së krimit, janë fokusi i parimeve të fytyrës së shtetit, kontrollit social në nivel individual e shoqëror, që vërtet sot për sot, është shumë vështirë për të negociuar me rishikimin e rrënjëve të dhunës e shkakut të krimit. Sepse idetë dhe gjuha e urrejtjes që del nga implikimet e mëdha të klasës politike e shtetërore ndikojnë pafundësisht në rritjen e fushëveprimit të dhunës fizike, sociale e ekonomike, nxitin heshtjen në përkufizimin e krimit e perspektivave kritike të rolit në marrëdhëniet e shtetit me shoqërinë si vazhdimin e kësaj dhune në jetën e përditshme. Rrethana të tilla si varfëria, mungesa e përkrahjes familjare dhe e shoqërisë që i rrethon, shkaktojnë një dhunë të drejtpërdrejtë. Faktorët e rrezikut të dhunës sikundër; mungesa e shpresës dhe ndjeshmërisë, vetëvlerësim i ulët, mungesa e dukshme e mjeteve për të jetuar, varfëria, impulsiviteti, pabarazitë e padrejtësitë sociale, që përfshijnë të rinjtë dhe e çojnë drejt dhunës e krimit. Për të ndryshuar këtë situatë dhe për të krijuar shpresë të qëndrueshme dhe mundësi për gratë e vajzat, të rinjtë e të rejat, shoqëria duhet të besojë në një qasje gjithëpërfshirëse dhe të harmonizuar. Pra, të gjithë së bashku si shoqëri të thyejmë heshtjen, të sigurojmë një kontekst social me strategjinë e fuqizimit në kuadër për të gjitha aktivitetet në komunitet, në shkollat e qendra të ndryshme sociale për edukimin e brezit të ardhshëm, rinisë, mbi modelet e reja të arritjeve, sigurimin e fuqisë punëtore dhe arsimore, të gjitha këto kolektivisht të vlerësohen në mënyrë për të ofruar mbrojtjen me të prekshme e të mundshme në parandalimin e dhunës. Prevelenca e vazhdueshme e dhunës kundër gruas është dëshmi e faktit se shoqëria jo vetëm duhet të thyejë heshtjen, por është domosdoshmëri e angazhimit të klasës politike, shoqërisë civile, kastës qytetare e intelektuale.Dhuna kundër grave nuk është as e pandryshueshme as e pashmangshme, mund të reduktohet me vullnet politik, social qytetar, intelektual, dhe burimet e nevojshme. Shoqëria të mos heshtë, por të identifikojë mënyrat për të mbyllur hendekun e kësaj heshtje e plage, mes detyrimeve morale, sociale, shtetërore, të drejtës për të qenë të lirë në një botë të lirë, ta sjellë në vëmendjen e publikut, të shoqatave të grave (jo qeveritare). Shteti të marrë përgjegjësitë e veta sipas normave dhe standardeve, me instrumentet politike të zbatimit, sensibilizimit dhe përpjekjet për të çrrënjosur dhunën kundër grave dhe krimin, duke e bërë prioritet kryesor e të rëndësishëm në nivel kombëtar. Me heshtjen e shoqërisë nxitet dhuna. Thyeni Heshtjen, t’i themi: NDAL DHUNËS!
Sot eshte Dita Nderkombetare e dhunes ndaj Gruas

Turne i suksesshëm i i Perlave të Muzikës shqiptare, i Trio-s;- Irini Qirjako, Petrit Lulo dhe Nokja i Beratit-në emër të shqiptarisë, në Mërgatën Shqiptare të Amerikës!/
Nga Raimonda MOISIU/
Të jetosh larg atdheut, –jo vetëm na shton mallin për gjithcka mbart toka mëmë, por është një dashuri pa kushte, një marrëdhënie e fortë emocionale që nuk e kërcënon asgjë, dhe e ka emrin Atdhedashuri. Jeta midis atdheut e mërgimit simbolizon historinë, gjeografinë, letërsinë, traditën e vlerat tona kombëtare, muzikë, art, kulturë, vizioni dhe pasaporta e një kombi për të kaluarën, të tashmen e të ardhmen. Gjithsecili prej mërgimtarëve përpiqet me të gjitha mënyrat dhe përpjekjet e tyre, gjen forcën e shpirtin shqiptar, për të njehsuar identitetin kombëtar në formë e përmbajtje me barasvlerën e vlerave kombëtare mes gamës së gjerë të kulturave dhe komuniteteve të ndryshme në shoqërinë demokratike amerikane -multikulturore. Emigrantët shqiptarë të vendosur në shtete të ndryshme të Amerikës asnjëhërë nuk harrojnë të festojnë Festat Kombëtare dhe ato fetare, vecmas Festën e Flamurit, datën historike të 28 Nëntorit, që për kombin shqiptar është një ditë e shenjtë- kur lideri i parë shqiptar me vizion evropian, Ismail Qemal Bej Vlora, do të shpallte Shqipërinë të pavarur, dhe i dha formën në historinë e shtetit shqiptar-Qeverinë e Parë Shqiptare dhe njohjen e pavarësisë nga komuniteti politik europian. Nën kujdesin e vecantë e të drejtpërdrejtë , të bisnesmenit shqiptaro-amerikan, z.Hysen Elmazaj, tashmë i integruar sukseshëm në pjesën e emigracionit të vjetër e të ri shqiptar, i ngrohur me idenë e krenarinë e të qenit shqiptar; si qytetar i kulturuar e i emancipuar , në Amerikën e madhe e të lirë, që ju jep shanse e mundësi të barabarta kulturave të ndryshme, duke u bërë pjesë e komunitetit. Z.Elmazaj veçmas arritjeve të ndjeshme, të prekëshme e të realizueshme, në fushën e bisnesit, aktivist i cështjes kombëtare, ai është dashamirës dhe nostalgjik i pandreqëshëm i artit, i trashëgimisë kulturore dhe i muzikës shqiptare, aq modest sa që preferon Olimpin e heshtjes, për atë që bën. Duke qenë i tillë, bisnesmeni shqiptaro-amerikan, z. Hysen Elmazaj nëpërmjet Albanian Entertainment bëri të mundur për Festat e Nëntorit mbërritjen në Amerikë, të Yjeve të Muzikës Populllore, në mbrëmjet festive mes komunitetit shqiptaro-amerikan të; -Brilantit të Polifonisë Shqiptare, Irini Qirjako, Bilbilit të Këngës Popullore të Jugut, i vlerësuar gjithashtu si Perla e Këngës Polifonike, Petrit LULO, dhe atë që shpesh e identifikojmë me “Halitin e Beratit”, -mjeshtërin e klarinetës, por që e thërrasin, Nokja i Beratit, artisti që i dha zë e famë rolit të tij në filmin”Gjeneral Gramafoni”.
Novrus VENGO-alias –Nokja i Beratit është një nga klarinetistët e shquar e të talentuar, pasardhës i denjë dhe virtuoz i elitës të klarinetistëve -mjeshtra të muzikës shqiptare, që kanë bërë historinë, që nga Laver Bariu i Përmetit dhe Lulushi i Korcës, etj. Gjithashtu mes tyre gjendet edhe orkestranti i talentuar në organo, Artur Vengo. Që nga mesi i Nëntorit Festiv Historik e Simbolik i Pavarësisë dhe i Lirisë për shqiptarët, nën menaxhimin dhe investimin e z.Hysen Elmazaj, artistët shqiptarë po japin koncerte madhështore për komunitetin shqiptaro-amerikan, me ndjenjën e atdhedashurisë, patriotizmit e shqiptarisë nga Detroit, Ëaterbury, Connecticut, Boston Massachusetts, Chikago, Neë York, Detroit, duke u rikthyer disa herë në të njëjtët shtete, pas kërkesave të shumta që kanë nga shqiptarët e Amerikës! Qëllimi kryesor i këtyre koncerteve është jo vetëm për të festuar së bashku, por edhe për të ruajtur traditën, gjuhën, zakonet, kulturën, vlerat kombëtare dhe identitetin kombëtar; për ta ruajtur nga asimilimi, ardhmëërinë, dhe për t’i transmetuar këto vlera, ndër brezat që vijnë në tokën e huaj, sidomos te ata që lindin në Amerikë, apo kanë ardhur në një moshë fare të re. Nën tingujt e muzikës shqiptare të kënduar nga Irini Qirjako, Petrit Lulo dhe të klarinetës të Nokes së Beratit, u japin këtyre mbrëmjeve festive; hare, shqiptari, gjeografi, muzikë sipas trevave shqiptare, pamje festive të mrekullueshme në sinkron me ngjyrën kuq e zi—ngjyrën e flamurit tonë kombëtar. Mallëngjehesh kur shikon fëmijë të vegjël nga mosha 2 vjec, 4 vjec e shtatëvjec e më shumë, të lindur në Amerikë, nën përkujdesjen e prindërve të tyre, të veshur me ngjyrat e flamurit kombëtar, deri edhe në kostume popullore e luftëtarësh nga të gjitha trevat e Shqipërisë, dikush si Isa Boletini, kush si Ismail Qemali e Bajram Curri, dikush si Cerciz Topulli e Adem Jashari, deri edhe T-shirt-me flamurin shqiptar, duke treguar Krenarinë Fisnike e të qënit Shqiptar! Nën përformancën e shkëlqyer të zërit energjik e të mrekullueshëm, të Irini Qirjakos dhe Petrit Lulos, mbrëmjet hapen duke kënduar hymnet respektivë të dy “Atdhe-ve” –Hymni Shqiptar dhe Hymni Amerikan. Më pas të gjithë vallëzojnë, ngrejnë dollitë e trokasin gotat e shqiptarisë, dhe Trio-ja, Irini Qirjako, Petrit Lulo dhe Nokja i Beratit nuk dorëzohen, por ata ndezin Flakadanin e Shqiptarisë me muzikën shqiptare sipas krahinave e trojeve shqiptare, të gjithë festojnë, të gjithë gëzojnë, të gjithë kërcejnë, brenda atyre sallave –të quajtura “Shqipëria e vogël” , shpalosin Krenarinë Kombëtare si pjesë e Identitetit Shqiptar në Tokën e Bekuar të Amerikës për orë me rradhë, deri në agimin e ditës tjetër, duke i shëndrruar ato, në “Vlora Shëqiptare e Pavarësisë dhe e Flamurit”, në Kosovë e Camëri , në Shqiptarinë që nuk njeh kufij! Është nder dhe vlerësim të dëgjosh këto perla të muzikës popullore shqiptare. Me përformancën e tyre të shkëlqyer, shpirtërisht e profesionalisht, Irini Qirjako, Petrit Lulo dhe Nokja i Beratit u dhurojnë bashkëatdhetarëve në Amerikë, momente të mrekullueshme, plot drite, jetë ngrohtësi dhe shqiptari, shqiptarët bëhen njësh me muzikën dhe së bashku tregojnë vlerat madhështore të kulturës shqiptare e kombit. Aty ata gjejnë gjithçka por edhe edukohen ndjeshëm me ndjenjën e atdhedashurisë këtë ndjesi margaritarësh që nuk i gjendet fundi asnjëherë, por vetëm se të bën krenar si vetë historia e shqiptarëve.
-Irini QIRJAKO i përket binomit të madhërishëm Artist & Njeri, që i kapërxen kufijtë e mirësisë, vitalitetit dhe talentit që ajo përcon me zërin e saj si gurra e ujit të kristaltë mes dinamikës së muzikës, të kënduarit dhe interpretimit emocional, e cila u jep fuqinë e tingujve, melodisë së këngës popullore por edhe asaj të trevave të ndryshme shqiptare, vecmas të polifonisë. E kanë quajtur Princesha e Polifonisë, e kanë nominuar me “Mjeshtre e Madhe”, “Qytetare nderi” e Sarandës, por te kjo grua e shquar shqiptare qëndron modestia fisnike, që me muzikën popullore të interpretuar prej saj qetëson shpirtrat e njerëzve dhe i largon për disa momente nga streset e mosmarrëveshjet e ditës, mes të përditshmes e të bukurës njerëzore.
-Petrit LULO, një nga zërat më të vlerësuar të këngës së jugut dhe asaj të përpunuar qytetare, për dekada ka përcjellë tek publiku vlerat më të mira të folklorit shqiptar. Kënga e tij nuk arrihet nga të tjerët, ndërsa vazhdon ti mbajë denjësisht këto vlera të folklorit shqiptar. Jeta e tij artistike i ka dhuruar shumë momente të veçanta, të cilat për këngëtarin kanë mbetur si kujtimet më të bukura.
Shumë e njohin si interpretues të këngës, por ai ka gjithashtu dhe shumë vite që kompozon këngët e tij. Kantautori Petrit Lulo pohon se polifonia është një vlerë e madhe në krijimtarinë tonë popullore, ndërsa gjatë viteve i ka falur shumë dhe për të polifonia mbetet unike.
-Nokja i Beratit -Atë tani e identifikojnë me Halitin e Beratit, klarinetistin që është bërë me famë në filmin “Gjeneral Gramafoni” . Për këtë arsye edhe Noken nuk i flasin në emër Novrus Vengo, por Nokja i Berait. I bëshëm, serioz, plot fuqi, ai kur të shtrëngon dorën duket si ata burrat e sertë, por të ndjeshëm të filmit në fjalë. Berati qyteti i klarinetës së bashku me Tepelenën, Përmetin dhe Gjirokastrën përbëjnë një kuartet nga ku kanë dalë klarinetistët më të shkëlqyer shqiptarë që kanë tronditur dhe platetë e botës. I tillë është dhe Nokja, madje ai ndihet më krenar kur i flasin Nokja i Beratit pasi e identifikojnë me qytetin e lashtë të 1001 dritareve, ku historia e këngës është po aq e bukur sa e luftës.
Dhe këta Artistë Shqiptarë, kjo Trio e mrekullueshme, Perlë e Muzikës Shqiptare vazhdojnë turin e tyre në Tokën e Bekuar të Amerikës mes komunitetit shqiptaro-amerikan, në Festat e Fundvitit!
Raimonda MOISIU
Hartford CT USA

Shuhet ne Heshtje-Shkrimtarja e Shquar, Dardharja e Bostonit -Rozi THEOHARI!
ne Nahant Hospital Jesmond Nursing House ne Boston,
Tronditet Shoqata E Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe komuniteti shqiptar ne Amerike.
Sot ne ora 12 a.m.ne Nahant Hospital Jesmond Nursing House ne Boston, PUSHOI SE RRAHURI ZEMRA E SHKRIMTARES , GAZETARJA, , POETJA, VATRANJA -ROZI THEOHARI!
Hidherim i rende, deshperim i thelle dhe dhimbje per komunitetin e shkrimtareve ne Shqiperi e Kosove e te gjitha trojet etnike, per te afermit, miqte mikeshat, koleget dhe njerezit e dashur admiruesit e krijimtarise te Rozit tone te bukur! . Dhimbje dhe humbje e madhe e Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe Diaspores Mergates shqiptaro amerikane dhe LETRAVE SHQIPE..
Ne kete moment te dhimbshem I jemi prane familjes e gjithe te faermeve ndjame dhimbjen e lotet bashke! U prehsh ne PAQE-MIkja ime e Mrekullueshme Rozi! Me mungon qe ne kete cast qe nuk je me! Te Qofte Dheu i lehte ! Te duam shume Rozi! Me dhimbje lot dashuri e respekt pakufi,
Raimonda MOISIU
Kryetare e Shoqates se Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane!-USA
Kush eshte Shkrimtarja -Rozi THEOHARI!
Në mesin e komunitetit të shkrimtareve shqiptaro-amerikane një vend të vecantë zë Shkrimtarja dhe Publicistja e talentuar, “Dardharja e
bukur” , Korcarja e Talentuar Fisnike e Letrave Shqipe, e Bostonit në Amerikë, Rozi Theohari, autore e dhjetra vëllimeve me
poezi në shqip e anglisht. Lexuese dinjitoze e veprës së Fan Nolit, intervistuese
e bashkëkohësve, patriotëve, atdhetarëve të vjetër e të rinj,e kanë shëndrruar Rozi Theoharin në transmetuese e përhapjes së humanizmit,cuarjes e përjetësimit të veprës së Nolit, penë dominuese profesionale, historike e publicistikës shqiptaro-amerikane.
Shkrimtarja Rozi Theohari është gazetare profesioniste dhe publiciste mjaft prodhimtare dhe e spikatur në gazetarinë e hershme shqiptare, me një karrierë brilante në shtypin shqiptar, më pas e deri më sot në Diasporë. Krijimtaria e saj karakterizohet nga një gjuhë e pastër, rëndësia, përkushtimi që ajo u kushton ngjarjeve dhe mbresave historike, për të cilat vendos të shkruajë, përshkrimin me ndjenjë e profesionalizëm, janë disa nga pikat e forta në publicistikën e saj. Pena e saj publicistike mjaft e njohur me editoriale, reportazhe, esse, opinione e kolumnat e saj në shtypin shqiptar në Shqipëri, në gazetën Dielli, Iliria, revista “Kuvendi, në SHBA-ës, Fjala e Lirë, Londër, paraqesin Amerikën në dy plane, si -Vendi i Lirisë e i demokracisë i mbështetur në ligje të palëkundshme dhe vendi i mijëra emigrantëve shqiptarë. Në vazhdën e traditës Rozi Theohari, në raport me vitet dhe me epokën, nuk rresht së shkruari, sjell të gjalla ëndrrat, shpresat, kontributin, veprat, idetë e shqiptarëve të parë të vendosur në Boston – e quajtur ndryshe-Rilindja Kombëtare- të Nolit e Konicës, Qerim Panaritit e Sotir Pecit,Josif e Vasil Pani, Goni Katundi dhe Kol Tromara, Anthony Athanas, Kristaq Trebicka e At Arthur Liolini, Kosovës e Camërisë, të shqiptarëve të vjetër e të rinj që jetojnë e punojnë në Boston. Ajo manifeston talent, energji, vullnet dhe ndjenja thellësisht humane. Shkrimtarja e publicistja Rozi Theohari, autore e dhjetëra librave në publicistikë, prozë e poezi, e përkthyer në gjuhën angleze dhe e vlerësuar me çmime kombëtare e ndërkombëtare si Pena e Artë dhe çmimi ndërkombëtar i nderit “Naji Naaman Literary Award”. Nga Raimonda MOISIU

NGRINI NE QYTETIN E SERENATAVE SHTATOREN E THEMELUESIT TE KORÇES MODERNE/
NGA RAIMONDA MOISIU/
I nderuar z.Kryeministër, Edi Rama/
I nderuar z.zv/Kryeministër, bashkëqytetari im, Niko Peleshi,/
Ju lutem Ngrini Shtatoren e Themeluesit dhe Arkitektit të Korçës Moderne Iljas Bej MIRAHORI, në Korçën e vlerave- në Korçën e Mbretërise së Tolerances Fetare!
Më lejoni së pari t’ju shpreh respektet dhe mirënjohjen time dhe të famimljes sime -për ç’ka po bëni për të kthyer Korçën në Identitetit!
Në respekt të të e parve tanë, për themeluesit e Qytetit piktoresk, plot oksigjen, te serenata, mandolinave e kitarave, maskave, kolendrave, stapkave e sheqerkave,të vëllezërve Zografi,dhe te
Onufrit, të Shën Mërisë(Marisë), të Mitropolisë, Shën Gjergjit,të Xhamisë së Mirahorit, të Voskopojës e Dardhës,të Rakisë së Manit e të kinemasë- Majestik, etj.
Korça e meriton t’i ktheni qytetit Memorjen, Korça e meriton dhe e ka hak të vlerësojë në piedestal të Parin e saj-Iljas Bej Mirahorin.
Tragjedi historike të mos njohësh Arkitektin e qytetit tënd!!
Qytetarët, besimtarët e Korçës dhe klerikët tanë të nderuar të të gjitha besimeve fetare e respektojnë, vlerësojnë dhe e nderojnë figurën e Iljas Bej Mirahorit, duke vizituar Xhaminë në raste festash fetare te komunitetit mysliman, këtij projektuesit të gurit themeltar te Korçës sonë modern dhe Imaretit –të quajtur ndryshe- Filantropia e parë në Ballkan, – tani Imzot Ilias Bej Miraholli…..Bini këmbanat e rrethit të Korçës. Po ju ndjek çdo ditë e orë në promovimin dhe evidentimin e vlerave autoktone historike e kombëtare të Korçës sonë, por edhe duke i shtuar akoma më shumë vlera nga koha që po jetojmë! Por ajo ç’ka unë dëshiroj t’ju shpreh në këtë reagimin tim të hapur qytetar e intelektual si bijë e Korçës, e lindur dhe e rritur ne lagjen e shenjtë të aristokracisë myslimane, që i thone –Lagjja e Mirahorit apo e Xhamisë, si më poshte;
Të nderuar z. Edi Rama e bashkëqytetari im, z. Niko Peleshi,
Çdo qytet perëndimor ka Përmendoren e atij që e ka themeluar qytetin, si “pashaporta” e identitetit . Mua më duket neglizhim dhe mosvlerësim që Korça tashmë e njohur ndjeshëm ndër shekuj është
edhe Mbretëresha e Tolerancës Fetare, por qe në jemi edhe borxhlinj ndaj vlerave vërtet historike: Pra, -Nuk kemi ngritur dhe sot e kësaj dite -Shtatoren e Iljas Bej Mirahorit,-Themeluesit të Korçës Moderne.
Lindin pyetjet: Pse? Kur? Dhe Si?
Dikur Korçën e ndante Lumi në dy pjesë: në Orthodokse e Myslimane. Duke respektuar Metaforën Autentike të Identitetit të qytetit të tyre, Korçës-Korçarët e të gjitha brezave e shtresave pa dallim feje, kanë patur e kanë një miqësi dhe komunikim njerëzor të admirueshëm dhe dashamirës. Dëgjova të flitet -nga ju z.Kryeministër -që pranë Xhamisë, 650 vjeçare të ndërtuar e të themeluar nga Iljas Bej Mirahori-Pinjoll i hershëm i bejlerëve Mytevelinj-do të ngrihet Kulla e Dikurshme, që unë e mbaj mend në fëmijërinë time me Sahatin! Ju faleminderit shumë, për Rikthim ndër vlera, nër Memorjen e qytetit!
Atëhere pse mos ngrihet edhe Përmendorja apo Shtatorja e Iljas Bej Mirahorit -Themeluesit të Korçës moderne, -të paktën në Sheshin para xhamisë!
Ju lutem -Ngrini Shtatoren e Themeluesit dhe Arkitektit të Korçës Moderne, – Iljas Bej MIRAHORI, në Korçën e vlerëve hisyorike mondane e kombëtare, – në Korçën e Mbretërisë së Tolerancës
Fetare!
Dhe jo vetëm kaq! Iljas Bej MIRAHORI-të vleresohet edhe me Titullin -NDERI I QYTETIT!
Raimonda MOISIU
E lindur, e rritur dhe e edukuar në Lagjen e Mirahorit të Madh!
Shkrimtare dhe Gazetare e Pavarur
Hartford CT USA

Dr. Ruki Kondaj, është vlerësuar me Medaljen ““Queen Diamond Jubille Award”, për persona me kontribute të veçanta/
Shkruar nga-Raimonda MOISIU/
Ajo një grua plot energji, buzëqeshje dhe dëshirë për të komunikuar dhe biseduar për gjithçka. Është një personazh krejt i vecante jo vetëm për zërin femëror, qytetar e intelektual që rrezaton, por impresioni i parë me të është se ajo e do shumë Shqipërinë, Vlorën e saj, respekton dhe nderon vlerat kombëtare, traditën, gjuhën dhe kulturën e atdheut të saj. Ajo është përfaqësuesja model i intelektuales, komunikimit dhe respektit, simboli i femrës dhe ndjenjës femërore shqiptare në botë! Kjo është Dr.Rukije Kondaj, imazhi i gjallë i mençurisë, urtësisë e modestisë së kësaj intelektualeje. Në prag të 100 Vjetorit të Pavarësisë, komuniteti shqiptaro-kanadez dhe shoqëria demokratike kanadeze, do të kishin fatin historik për komunitetin e tyre, ku para bashkëkombësve shqiptarë me prezencën e Parlamentarit Kanadez për multikulturalizmin Hon. Jim Karyggianys, dhe Ministrit të Ekonomisë dhe Zhvillimit të Ontarios Hon. Brad Duguid dhe do ishte pikërisht ky i fundit që do i dorëzonte Dr. Rukije Kondaj medaljen “Queen Diamond Jubille Award” për kontributin e saj të çmuar në komunitetin shqiptaro-kanadez dhe shoqërinë kanadeze. “Queen Diamond Jubille Award”, një medalje DIAMANTI- nga më të veçantat që jepet nën kujdesin e drejtpërdrejtë nga Guvernatori i Përgjithshëm i Kanadasë,dhe për herë të parë i është dhënë në kuadër të 60 vjetorit Mbretëreshës Elisabetë e II-të dhe hera e dytë brenda këtij 10 vjeçari, i jepet intelektuales shqiptare me banim në Kanada, Dr. Rukije Kondaj.
Ky vlerësim do ta gjente në befasi edhe vetë Dr. Kondaj, e cila jeton një jetë aktive e shumë intensive, në dobi të komunitetit, integrimit të vlerave kombëtare dhe identitetit shqiptar, një faktor demokratizues në shoqëri e lëvizjen feministe. Me një modesti që e karakterizon mes emocioneve, vetë Dr. Rukije Kondaj u shpreh:-Ky vlerësim nuk është nderim vetëm për mua personalisht, por vlerësimi më i bukur, mbresëlënës, qytetar, intelektual e historik për komunitetin shqiptaro-kanadez, vlerësim për gjithë shqiptarët, përmirësimin e imazhit për ta,afrim të potencialeve intelektuale, gjithëpërfshirje me moton: të gjithë shqiptarët e trevave, të gjithë moshat, të gjithë profesionet. Dr. Rukije Kondaj është lindur e rritur në qytetin bregdetar buzë Jonit, Simbolit të Pavarësisë të Shqipërisë-Vlorës. Është diplomuar për Framaci. Me kalimin e viteve Dr.Kondaj në vitin 1999’ do të punonte për krizën kosovare së bashku me partnerë të huaj si OBSH, UNICEF, etj, eksperienca të shkëlqyera këto, që i dhanë mundësinë të aplikonte për Master, në një nga universitetet me shumë emër , atij të “Bocconi”-t Milano, Itali
 Profili i Dr. Rukije Kondaj, përveçse arsimimit të saj të shumtë, ajo ka një sërë eksperiencash kombëtare e ndërkombëtare, me tituj shkencorë, menaxhimin sistematik, përmirësimin dhe promovimin e aftësive profesionale, kërkuese ndaj vetes, e diplomuar edhe në shtetin kanadez, është simboli më domethënës, i profilit të një intelektualeje që synon të ndërtojë mënyrën e jetesës dhe rolin model, të gruas shqiptaro-kanadeze në atë vend të huaj.
Dr.Rukije Kondaj është një nga figurat intelektuale më të dashura e të admirueshme e komunitetit shqiptaro-kanadez në Toronto, jo vetëm për formimin e saj të spikatur në fushën akademike, shkencore dhe profesionale, por edhe për kontributin e saj dimensional në një harmoni relative të lirisë së shprehjes për një qëllim të përbashkët përfaqësimin me dinjitet, krenari dhe modesti të integrimit të vlerave kombëtare, forcës intelektuale, identitetin kombëtar e vlerat e qytetarisë shqiptare në ballafaqimin e drejtpërdrejtë me botën perëndimore, pikërisht në Kanada. Doktoresha e Shkencave Farmaceutike znj.Rukije Kondaj është imazhi i gjallë i gruas inteligjente, i urtësisë e modestisë, idealiste dhe e përkushtuar ndaj familjes, detyrave dhe atributeve shoqërore edhe si PRESIDENTE e Shoqatës Shqiptaro-Kanadeze, patriote dhe atdhetare, luftëtare e të drejtave të gruas, dhe të gjitha aftësitë profesionale, energjitë dhe kontributin e saj e ka vënë në shërbim të promovimit dhe emancipimit të vlerave më të mira të gruas shqiptare në shoqërinë kanadeze. Krenarë dhe të lumtur për rolin e saj pozitiv në të gjitha çështjet që përfshijnë komunitetin shqiptaro–kanadez, për imazhin e gjallë të mençurisë, urtësisë e modestisë të një intelektualeje, është shqiptarja intelektuale Dr. Rukije Kondaj, që mbas Mbretëreshës Elisabeta e II-ë –u vlerësua me Medaljen ““Queen Diamond Jubille Award”, për persona me kontribute të veçanta.

Intervistë me një nga korifejtë e volejbollit spektakolar të viteve ’70, ish-trajnerin historik të ekipit të volejbollit, “Skënderbeu” të Korçës, profesor Pandeli Gëllci./
Bisedoi:Raimonda MOISIU/
E kush nuk do të dëshironte të përligjte sot, të sillte në kujtesë, elitën e shquar historike të sportit shqiptar, ata që bënë historinë e futbollit shqiptar, si legjendat, Arben Minga, Ilir Përnaska. Foto Strakosha, me armatën e tyre nga pas, apo në historinë e lojërave me dorë, për femra e meshkuj, si trajnerët historikë: Kreshnik Tartari, Pandi Gëllci, Vangjel Koja, Th. Kuke, apo legjendën Asllan Rusi e shumë të tjerë, të cilët, me mprehtësi e zell, talent e përkushtim, me njohuritë dhe eksperiencën e tyre ekstensive në taktikat e lojës -na dhanë volejbollin spektakolar të viteve ’70, një volejboll me përmasa jo vetëm evropiane, por në shkallë botërore. Me “fenerin internetik”, në dorë gjeta një nga këta korifenj të volejbollit shqiptar, aty – në Quincy Massachuset, USA, -bashkëqytetarin tim korçar, profesorin e nderuar Pandeli Gëllci, ish-trajnerin historik, të skuadrës së volejbollit, për femra: “Skënderbeu” të Korçës, me të cilin zhvillova një intervistë. Bashkëkombasit e tij shqiptarë e kanë cilësuar: “Shkolla e volejbollit shqiptar”, “Kollosi i Volejbollit, “Mbreti i Volejbollit” dhe ish-Presidenti Rexhep Mejdani i jep titullin “Nderi i sportit shqiptar” Ndërsa të huajt: “Një nga trajnerët më të mirë që ka Europa”. Rusi Karpol: “Është vështirë të gjesh në botë një trajner kaq të talentuar që të dijë të stërvitë njëherësh fillestarë e të rritur”. Ndërsa amerikani Terry Condon -Head Volejball Coach, UMass, Boston: “Pandeli është një njeri jashtëzakonisht i përkushtuar me njohuri, plot talent e tregon një interes gjenial. Ai është një trajner ekstensiv”. Por mbi të gjitha profesor Pandi Gëllci karakterizohet nga një modesti e fisnikëri e veçantë. Cilat janë sakrificat, dashuria, pasioni për sportin e bukur të volejbollit, sfidat, konseguencat, mbijetesa, dhe si arriti ai ta ngrejë volejbollin korçar në lartësinë europiane e botërore, në një kohë kur Shqipëria ishte nën regjimin komunist dhe e mbyllur totalisht nga bota

-I nderuar profesor, së pari ju faleminderit që pranuat të intervistoheni. Kush është Profesor Pandeli Gëllci dhe diçka nga fëmijëria e juaj?

Kam dashur, dëshiroj e do të dua që për fëmijërinë time të theksoj: Qarjen e parë, të ardhjes në jetë e lëshova në Korçë, duke përkëdhelur gëzimin e dy prindërve të mi, Dhoksi e Vasil. Vdekja shume shpejt, pas lindjes sime, e babait tim, më çoi në Dardhë, fshatin e mamasë, për të zgjidhur vështirësitë e jetës ekonomike të kohës. Kështu gjatë 13 viteve të fëmijërisë, përfshi edhe pubertetin u ndodha, jo vetëm në kudhrën autoritare të dashurisë, sakrificës, punës së gjithanshme dhe të shumëllojshme, predikimit fetar, këmbënguljes, pranimit të së vërtetës, dhe kundërshtimit hapur të së keqes, nga ana e mamasë sime, por edhe në dhuratat intelekt-formuese -organizuese të komunitetit të Dardhës. E kam për nder që të mësuarit tim filloi dhe hodhi shtat në shkollën moderne të këtij fshati, nën drejtimin e mësuesve fshatarë dhe nxënësve, -zor që e njihnin grindjen. Ky formim, ishte stimulimi i prezantimit në shoqërinë e Korcës, së lindjes, në të cilën përparova si një nxënës dhe një aktivist i shumanshëm, midis tyre edhe i sportit. Kam mbaruar Institutin e Lartë Pedagogjik, në Tiranë, në vitin 1957, u diplomova si mësues i gjuhës ruse, kam qenë pedagog dhe zv/drejtor në Pogradec, më vonë pedagog dhe zv/drejtor në shkollat e mesme të qytetit tim, Korçës, e më vonë në Institutin e Lartë Bujqësor, Sot Universiteti Fan S. Noli.
-Ndonjë kujtim nga jeta e shkollës së mesme apo e lartë?

Kam shume kujtime nga shkolla e mesme. Do ju përmend njërën, që më ka mbetur në kujtesë. Flitej se midis Korçës e Shkodrës, ruhej një miqësi e vjetër. Kjo edhe në linjën e sportit. Në vitin 1952, nëntor-dhjetor, kam qenë dëshmitar dhe aktor i një prezence të tillë mbresëlënëse. Në muajin nëntor erdhi në Korçë një ekip i gjerë e kompleks i shkollave të mesme të Shkodrës. I pritëm shumë mirë, duke zhvilluar aktivitete sportive, biseda, veprimtari të tjera argëtuese. Unë u aktivizova në basketboll dhe volejboll. Ishte kënaqësi e madhe. Fushat u mbushën me nxënës e qytetarë. Mezi pritej kthimi i vizitës. Ajo u vendos në ditët e fundit të dhjetorit. Megjithëse pragu i vitit te ri, ne e ndjemë veten si në shtëpinë tone. Ndeshjet u shoqëruan me vizita të ndryshme. Në to gufonte jo thjesht përpjekja për fitore, por solidariteti i ndërsjelltë në mënyrën e realizimit. Ndërsa për jetën e shkollës së lartë do të doja të kujtoja dhimbshëm një moment, të ndryshëm nga i pari. Shumëkush e dinte që unë dëshiroja të ndërroja fakultetin për diferenca në vite, që kishte mësimdhënia e kësaj lënde në Korçë. Mos pranimi i kërkesës më bëri të mbyllem në vetvete e të pasigurt, mbasi unë vija aty me cilësi studimi shumë të mira. Ndërsa iu vura rusishtes, duke neglizhuar lëndët e tjera, një pjesë e kolektivit, më afroi dhe inkurajoi për aftësitë e mija. Shenjë vlerësimi shërbeu kalimi shumë i mirë i gjuhës shqipe me profesorin kompetent por edhe rigoroz.

-Si trokiti te ju dashuria për sportin, në mënyrë të veçantë pasioni për volejbollin?

Fshati Dardhë ka patur vlera të gjithanshme. Me lojërat e verës, ajo na bëri të shkathët, me ato të dimrit na bëri të fortë, të guximshëm, dhe rezistentë. Në Korçë unë spikata në përdorimin e “hekurushkave”, në tatëpjetën e rrugës së ngrirë prej nesh. Me rritjen në moshë, lindi mundësia e përdorimit të skive. Ndërsa çdo ditë luaja futboll, shpesh herë merresha me volejboll. Të luajturit volejboll, më ka joshur qysh në klasën e tretë të shkollës fillore. Mësuesi ynë Dh. Kere ishte i pari që na njohu me rregullin kryesor të saj. Lënia e rrjetës gjithmonë në oborrin e shkollës dhe struktura e fshatit na ndihmuan që ta shfrytëzojmë si mjet argëtimi. Prandaj, me zhvendosjen time në qytetin e Korçës, që në shkollën unike, kam luajtur volejboll. Në vitin 1951, duke qenë në shkollë të mesme, kam marrë pjesë në Kampionatin Kombëtar të Volejbollit, nën drejtimin e Mjeshtrit të Lojërave me dorë F. Meka. Në shkollën e lartë u aktivizova në tre sporte, por volejbollin e stërvita çdo ditë me shokët. Merrja pjesë në Skuadrën e Institutit të Lartë. Më vonë kur u formua skuadra “Studenti”, për herë të parë, luajta me të në kampionatin e kryeqytetit. Duke qenë në prag të profesionit të mësuesit, mendova se mjeti më i mirë për të mësuar nxënësit lëndën, që do u jepja, do të ishte ngritja e një ekipi volejbolli, në shkollën ku punoj. Për të qenë më i saktë në përgatitjen e tij, u pajisa me materiale në gjuhën ruse për këtë sport. Nxënësit e mi, pogradecarë, të dashuruar pas volejbollit, sapo panë te unë pasionin për këtë lojë, u mblodhën rreth meje. Pa e kuptuar stërvitja morri formën dhe ekipi u bë i njohur. Në përfundim të vitit të parë, ekipi i shkollës me tre të jashtëm, mori barrën e përfaqësimit të rrethit. Zumë vendin e tretë. Në vitin 1960, u shpallëm kampion për Kategorinë e Dytë, duke i dhënë Ekipit Kombëtar të të rinjve tre lojtarë. Këto tre vite stërvitje dhe vetëmohimit praktik të djemve pogradecarë, janë diploma ime autodidakte të Volejbollit të Madh.

-Ç’mund të na thoni si u gjendët trajner i skuadrës së volejbollit, “Skënderbeu”?

Isha në Korçën time të zemrës që nga gushti i vitit 1962. Megjithëse transferimi im u pranua në kushte të vështira kuadri, për vlerën si trajner, deri në maj 1965 nuk u pa ndonjë interes për mua. Një ditë të bukur Maji, të vitit 1965, kur po zhvillohej një lojë e femrave të volejbollit, ishte edhe titullari i rrethit. Përgjegjësia e tij mesa u pa, u ndje nga mënyra e të luajturit dhe nga humbja e cila e shpuri ekipin në kategorinë e dytë. Të nesërmen u thirra në Komitetin Ekzekutiv, për të marrë këtë ekip. Fillova të mendoj se si mund të organizohej ky ekip i vështirë. Dikujt i deklarova praninë e vështirësive, por kurrsesi nuk do të lejoja diskreditimin.

-Falë kontributit të çmuar energjik, brilant, plot talent e profesionalizëm, ç’mund të na thoni se ku qëndronte forca e suksesit tuaj, në volejbollin korçar, që me pasion të veçantë arritët të ngrinit një skuadër në nivel kombëtar e botëror?

Pak më lart iu shpjegova, se në Korçën time, unë isha kthyer si një trajner i Kategorisë së Parë, vendase. I rëndësishëm ishte fakti se praktika e stërvitjes ishte një zbërthim dhe evidentim i asaj që rekomandonte teoria Dhe teoria mbi volejbollin e ndjekur prej meje ishte ajo e shkollës më të mirë botërore, për kohën. Momenti më ndihmoi të kapërcej inferioritetin e ndjerë nga mbivlerësimi i trajnerëve të cilët vinin nga të qenët kuadro të edukimit fizik. Praktika krahasuese tregonte se pesha e njohjes rëndonte në favorin tim. Me fillimin e stërvitjes provova të tërheq mendimin e trajnerëve më të mirë të Shqipërisë, për të parë ku isha unë ndaj njohurive të tyre. Përgjigjet e tyre shprehnin njohuri të krahasueshme me të mijat. Mbetej si domosdoshmëri, fillimisht, organizimi i stërvitjes korrekte. Dëshiroj të mësoni një dukuri. Ditët e para disa nga vajzat, që rrëzuan, ekipin, refuzuan të mësuarit metodikisht drejt. Si pedagog, vendosa të zë lepurin me qerre. Ato u lodhën duke luajtur, por pa fituar kënaqësinë e gjuajtjes, për të cilën, përpiqeshin. Ditën tjetër u organizua mbrapsht, metodikisht, por e ashtuquajtura gjuajtje sigurohej prej meje. Iluzioni, se ato dinin të sulmonin, u rrëzua. Kërkuan t’i nënshtroheshin, organizimit stërvitje-mësim, lojë kontroll-shprehish. Një sekret tjetër i punës sonë është njohja e së resë botërore, sa më shpejt, që në lindje, dhe vënia e shpejtë në praktikë. Në këtë mënyrë, ne u njohëm, me konceptet e Periodizimit, të Etapave, dhe përmbajtjes së tyre, të llojeve te Mikro, Messo, Makrociklieve, të relatives, midis Volumit dhe Intensitetit, në etapë e mikrocikël. Kjo ndihmoi zgjerimin e vazhdueshëm, të të gjithave koncepteve, të nevojshme, duke përdorur metodikën e posaçme. Gjithë ekipet e volejbollit të femrave të vendit u stërvitën 2 orë në ditë. Ekipi ynë kaloi tre orë më 1973, në 5 orë, tre herë në javë, stërvitje mëngjesi dhe lojë zyrtare pasdite, sepse, jo vetëm D. Matsu, një “arkitekt” i volejbollit, bëri 4 deri 8 orë në ditë, por edhe mjeshtrat botërorë, teoricienët, Matvejev, Smirnov, Angelman, dhe Ozolin, qysh më 1971, na rekomanduan, metodat e stërvitjes funksionale. Në rrugë ngjitëse stërvitja u mbështet në shtyllat: Stërvitje fortë-Periodizim -shkencor me praktikë funksionale: Teori -Edukim-Riaftësim. Këtu qëndron esenca e punës së fortë me femrat qysh sa mbushin moshën 15-vjeçare, këtej lindën talentet në një periudhë 3-4 vjeçare: Dhorkë Koco, Myska, Vali, Tamara, Kalemi, Aliko, Ropi, Ismaili, Duni, Qirici, Tasho, Mico, Mati e pas tyre, Stavre e Burda.

-Profesor, më kujtohet që ndeshjet me klubin e volejbollit të “Dinamos” për femra, të udhëhequra nga një tjetër korife, të mirënjohurin, ish-profesorin dhe trajnerin tim z. Kreshnik Tartari, ishin “shume ndeshje të forta”. Si ishin marrëdhëniet tuaja kur humbnit apo fitonit me skuadrën kundërshtare?

Një fitore me “Dinamon”, sillte kënaqësi jo vetëm të mundësisë së klasifikimit maksimal, por edhe të epërsisë të metodave të stërvitjes. Në mënyrë si është ushtruar influenca e Ministrisë së Punëve të Brëndshme në volejbollin për femra, fitorja ishte një “grusht”, mbi të keqen. Me të gjithë kolegët e mi ruaja e ruaj marrëdhënie miqësore. Për Zotin Kreshnik Tartari dëshiroj të sjell shprehjen e tij shprehur zj. Ibrahimi (sekretares së tij): -A e njihni? Është Pandi Gëllci, rivali im më i madh. Kemi mbetur miq falë qëndrimit të tij. Kolegët e mi në Korçë çuditeshin kur më shihnin në stërvitje të nesërmen e humbjes, më aktiv. Unë synoja cilësinë, humbjen ja lija keqdashësve.

-Ju arritët të grumbullonit në skuadrën tuaj, volejbolliste nga më të mirat në historinë e lojërave me dorë, që mund t’i quaj me plot gojë “Gjigandet” e volejbollit shqiptar spektakolar të viteve ’70, si: të ndjerën Tamara Nikolla, apo shuteren më të mirë të vendit Dhorkë Kocon, Myzejen Hoxhën, Kalemin, Foton Qiricin, etj. Si arritët i nderuar profesor ta realizonit këtë?

Më vjen mirë që volejbollistet e mija i quani “Gjigande”, të tilla janë. Unë numrit të atyre që sapo përmende do ju shtoj edhe te tjera, duke i krahasuar me simotrat e tyre, të ekipeve kombëtare. Të tilla janë Duni, Silva Turdiu, Tasho, Mico, Aliko, Burda, Stavre, Eva Kavaja, Ela Tase, Mati. E lashë në fund emrin e Ismailit. Jo se e harrova. Ajo është supertalent i pasimit shqiptar. Nëqoftëse është nënvlerësuar, e kam për nder, detyrë e krenari unë ta kujtoj. Fitorja e Ekipit Kombëtar në Turqi, ajo me Kinën, në Shqipëri, janë gëzime të nivelit shembullor të organizimit të lojës prej saj. Këto u bënë talente në sajë të diferencimit të aftësive të tyre drejt talentit. Një pjesë i takon grupit me aftësi të mira fizike, edukative, dhe intelektuale, me të cilat ato udhëhoqën veten e tyre, ose fizike, intelektuale, në procesin e stërvitjes për të fituar një talent të veçantë. P.sh. Kalemi nuk luante një lloj me lojtaret Tamara e Duni, në të njëjtin pozicion, por ajo paraqiste veten të tillë me ato elemente teknike që kishte mundur, te ngritur në talent, duke e bërë të pakapshme nga kundërshtari.

-Ju jeni martuar me ish-mësuesen time të fillores, të dashurën e nderuarën Roza, sa ju kanë mbështetur bashkëshortja dhe familja, në atë kohë, të bukur por shumë punë, stres, edhe kur shijonit gëzimin e fitores e kur humbnit?

Sukseset e punës sime dhe cilësinë profesionale, të verifikuar në ballafaqimet botërore ia dedikoj, Rozës, bashkëshortes sime. Ajo përballoi nevojat familjare për të patur kohë të mjaftueshme për tu marrë me stërvitje deri në atë masë sa ajo pranoi të mbajë rreth 8 muaj një volejbolliste në shtëpi.

-Cilat kanë qenë ndeshjet që të kanë lënë më shumë mbresa?

Ndeshja me ekipin kombëtar të Kinës, në Korçë, me atë jugosllav në Rumani, me “Dinamon”, në Vlorë dhe me Kampionen polake në Korçë. Ndeshja e parë ka qenë e një cilësie të krahasuar në nivelin botëror. Ela Tase në ndihmë, ka bërë lojën më të bukur, Pronjari po ashtu, i dha përgjigje çudisë sime përse unë e mora. Katër korçaret e talentuara të lojës, Tamara, Kalemi, Ismaili dhe Aliko, ishin dëshmi e gjallë e punës së bërë me ngarkesa të larta. Në Rumani, Tase, kulmore, refuzoi ndërrimin e propozuar nga trajneri i klubit të saj, në momentin që jugosllavet, ishin vënë poshtë, katër korçaret, e përmendura më lart, e zbërthyen bllokun e lartë me lojë të shpejtë. Shaka dhe Iftiu, në ndërrim, midis tyre i shërbyen fitores. Në Vlorë, “Skënderbeu”, fitoi, ndaj “Dinamos”, por përfaqësuesit e Ministrisë së Brendshme, thirrën, arbitrin, para setit të pestë, për t’i dhënë fitoren “Dinamos”. Ndeshja me polaket u fitua, Duni, Ismaili, Tasho, Mico, Burda, e Mati: Llogaritje matematikore e forcë në sulm, dhe mbrojtjen e dyanshme. Loja-Konfirmim, e përllogaritjeve, shkencore, të marrjes së Formës Sportive.

-Aktualisht ndodheni jashtë atdheut, në SHBA, A i ndiqni zhvillimet në sportin shqiptar, ç’mund të na thoni për volejbollin sot në Shqipëri?

Tregoj shumë interes për volejbollin, veçanërisht atë korçar. Më vjen keq që ende, është larg, asaj që duhet. Korça ka elemente, adapt femëror, Universitetin dhe para. Duhet kthyer së pari, dashuria për Korçën. Për këtë është e pamjaftueshme të qenit korçar, fizikisht. për të qenë i tillë duhet të ekzistojnë brenda vetes, virtyte morale madhore.

-Ka rastisur që të kanë kritikuar?

Në sport ka shumë të tilla. Unë i ndaja kritikat. Respektoja ato që dilnin nga thelbi i zemrës, të shikuesve, të shumtë, të cilët, mbushnin këndin sportiv apo Pallatin e sportit. Te tjerat të cilat dilnin nga mediokriteti profesional, bëja sikur nuk i dëgjoja. Ndërsa ato që mbanin erë përfitimi profesional, aq me keq antikorçarizëm, ju qëndroja përballë me aftësi logjike e kurajo qytetare.

-Një fenomen i shëmtuar sot në sportin shqiptar është shitja e ndeshjeve. A ndodhte kjo në atë kohë?

Po ndodhte. Disa persona e përdornin si kumar. Ndonjë sportist e përdorte për interesa personale. Kishte kohë që një volejbollistja ime vepronte në këtë mënyrë. Oreksi i madh e bëri të bjerë viktimë e atyre që deshën të përfitonin. U gabua duke më akuzuar se unë e akuzova pa arsye. Por ndodhja para titullarit të rrethit rrëzoi “të keqen”. Frymëzuesit mezi morën frymë kur unë u shpjegova me fakte qëndrimin e saj.

-A është i kënaqur profesori me atë ç’ka ka arritur në atë kohë?

Jam shumë i kënaqur. Studiova shkencë, punova për të krijuar shkencë në bukuri, luajta me model shkencor që i takon shekullit të 21. Aktivizimi si trajner në Greqi, Kroaci, dhe USA. me cilësi stërvitore rezultative ma jep këtë të drejtë.

-Si ndjeheni kur lexoni dhe dëgjoni se ka korrupsion në sportin shqiptar? Dhe nuk ka më volejboll spektakolar si dikur? Si mund të ndihmojë shoqëria shqiptare për reduktimin e këtij fenomeni të shëmtuar?

Është një problem me të cilin nuk mund të pajtohet karakteri im. Është korrupsioni që u bë shkaktar, për largimin tim, nga Ekipi “Skënderbeu”, në vitin 2002. Në rast se do të vazhdojë ta drejtojë sportin korrupsioni, volejbolli shqiptar do të mbetet, mbrapa. Le të mos fryhet dikush se mund të fitojë me Qipron, apo Gjibraltarin. Volejbolli shqiptar ka fituar ndaj “shkollave më të përparuara në botë”, si me Italinë, Rumaninë, Poloninë, Kinën, etj, Por në ç’gjendje është sot krahasuar me to: A e mposhtim sot volejbollin e klubeve greke e turke? Më vjen keq ta them, por volejbolli është pjesë e jetës së përgjithshme se ajo është mbërthyer keq. Unë mendoj se duhet të fillojë edukimin e vetvetes në dy drejtime: Duke vendosur trajnerë dhe drejtues të verifikuar për figura të pastra. Të zbulohet e dënohet çdo rast shkeljeje. Në SHBA, kohët e fundit u konstatua se një fituese olimpike përdorte drogë. U dënua nga gjykata dhe u detyrua të kërkojë falje publike. Ju hoq medalja.

-A ka ndonjë gjë në jetën tuaj që ja sheh gjurmët edhe sot?

VOLEJBOLLI!-Ai është profesioni e jeta ime. Nëpërmjet tij provova kënaqësinë e punës shkencore, të shprehur në art. Volejbolli kërkoi nga unë aftësimin e vazhdueshëm pedagogjik, psikologjik, njohjen adaptimin dhe vendndodhjen e gatishmërisë fizike, të lidhur me shkathtësinë (ajrore e tokësore), krijimin e shprehjes origjinale zhvendosjeje në fushë, të kërcimit. Ai më bëri pronar të teknikës, duke përshtatur shpejtësinë e lëvizjes së topit me aftësitë bashkëkohore për të dalë në ekzekutimin taktik, elegant, e spektakolar. Volejbollit i atribuoj, njohjen fiziologjike të njeriut, për të vjelë aftësitë maksimale të tij, në moshë e aftësi të caktuara. për këto arsye e ndjej veten kompetent, të pavarur e të paplakur edhe këtu në SHBA, ku jetoj. Aktivizimi im në UMASS, dhe një marrëveshje e pritshme janë diplomë e kohës. Kështu e kam parë dhe e shoh të qrnët trajner.

-Çasti më i vështirë për profesorin…?

Prill- Maj 1976. Sekretari i Federatës së lojërave me dorë deklaroi në një mbledhje speciale, se “Dinamo”, nuk dëshironte të dërgonte lojtaret e veta në Ekipin kombëtar, të Th. Kukes. Kuptohet pse. Ju dërgua një letër një titullari të lartë qeveritar për këtë. Kërkohej edhe mendimi im, diskutimi im që u parapri nga fjalët “Ky është qëndrim reaksionar”. Sugjerova fillimin e stërvitjes, diskutohej qëndrimi i im dhe i TH.Kukes të mos ndërpritej. O Zot i madh! Çfarë intrigash, prapaskena deri në “terrorizëm të hapur shtetëror”. Duke i drejtuar letër ministrit të Arsimit të kohës, për të nderuarin Thoma Kuke e qëndrimin një farë Pandi Gëllci. Falsifiteti i këtij veprimi jo vetëm u diskreditua me humbjen e ekipit, por edhe me rithirrjen time si trajner i parë.

-Jetoni në Quincy, Massachuset, SHBA, a e ndiqni volejbollin amerikan dhe çfarë do të dëshironit të kishte volejbolli shqiptar nga ai amerikan?

I njoh të gjitha e i ndjek të gjitha nivelet e volejbollit amerikan. ai plotëson të gjitha kërkesat e të interesuarve, në shkolla e jashtë saj. Niveli më i mirë është ai kombëtar. Ai është konkurrues për top- rezultat Pas këtij janë kolegët dhe Universitetet, që kanë nivel shumë të mirë. Divizioni i parë -quhet. Koncepti për stërvitjen ndryshon nga ai shqiptar. As trajneri dhe as lojtari nuk diskuton se sa orë stërvitje do të kryejë 3-6-apo 8 orë.

-Cilën ëndërr, nuk keni realizuar?

Kam dëshirë të punoj me një ekip të Divizionit të parë, Do të vija në provë veten dhe dy tregues themelorë, që më kanë munguar: Gjatësia e lojtareve dhe në të njëjtën kohë mundësia e të qenit të tyre lojtare të përgatitura për disa vjet. ëndërroj të ballafaqohem.

-Diçka që doni të shtoni për veprimtarinë tuaj?

I kam borxh atij kolektivi vajzash, i cili në shtrirje kohore është i madh dhe i ndryshëm, i paharruar. Puna, lodhja, sakrificat, kontributi, gëzimi i fitores, pjekuria si e prisnin humbjen, dhe eleganca e lojës, janë të paharrueshme. Ndjej përgjegjësi moralë ndaj volejbollit korçar e kombëtar, që eksperienca dhe historia, e cila u krijua me modele të avancuara të kohës, të vlerësohet dhe eksperimentohet, të mos neglizhohet për interesa përfitimi, si kanë bërë deri më sot.

-Mesazhi që doni t’i përcillni brezave të ardhshëm të sportit shqiptar, në veçanti atij korçar?

Mesazhi im është ky: Shqipëria dhe Korça, si në volejboll edhe në degë të tjera të sportit i ka potencialet, talentet, burimet energjike, intelektuale, fizike e mendore, për aftësi konkurruese, në Evropë e botë. Trajnerë të mirë e të afirmuar, vendi ynë ka plot. Të jetosh e të bësh sport volejboll, përballë krijuesit e metodistit V. Koja, teoricienit të talentuar A. Kona, trajnerëve K. Tartari, Çifti Lala, LL. Llupo, I Cironaku, F. Sharofi, L. Tase, Gorenxa dhe femrave M. Hoxhalli dhe A. Demiri, ta kesh nder, meritë dhe fat. Duhet hequr dorë nga metodat burokratike për të vendosur specialistin sipas konsideratave politike e personale. Specialisti është produkt i trurit të aftë dhe investimit të madh. Duke mësuar me punën e fortë dhe të madhe, nuk ka rezultat pa punë, , nuk ka garë pa ndeshje pa riaftësim, të organizimit. Vonesa ka pasoja për cilësinë. Shpresoj që volejbollin e Korçës ta shoh me cilësi udhërrëfyese, atë shqiptar mbi nivelin europian

Intervistoi: Raimonda MOISIU