Esse analizë rreth vëllimit poetik, “Ftesë për Flirt” e  autores Flutura Acka/

 Shkruar nga Raimonda MOISIU/

 Ambicioze dhe e mëncur, e palodhur, e qëndrueshme dhe e papërkulur, ajo është gjithmonë, në kërkim të njerëzores dhe së bukurës. Së bashku me talentin e lindur, aftësitë gjeniale dhe shpirtin krijues, e kujdesëshme deri në skrupulozitet, për të portretizuar qëniet njerëzore, përvojat dhe të vërtetën jetësore, atë  humanen të prekshmen e patundëshme, herë pesimiste dhe herë optimiste,  kurajoze dhe dekurajoze, forca e saj ideore nga përmbajtja e detajizimitthellësisht, filozofike, sociale dhe letraro-artistik, analizë e hollësishme e ngjarjeve dhe fakteve, problemeve të mprehta të dramës sociale,  që karakterizojnë veprat e shkrimtares dhe poetes, Flutura Acka,e kanë shndërruar atë, një nga shkrimtaret më të  rëndësishme dhe me emër në letrat shqipe. Dhe jo vetëm kaq! Edhe më tej gadishullit Ballkanik. Autore profilike e një sërë romanesh dhe vëllimeve me poezi, e vlerësuar me cmime kombëtare e ndërkombëtare, në karrierën e saj mbresëlënëse,  të gjatë krijuese letraro-artistike dhe dokumentare, Flutura Acka, na ka dhënë gjithcka nga talenti dhe shpirti krijues i saj. Me vitalitetin e saj krijues, në veprat realiste të Ackës, fokusi kryesor është sfondi jetësor e njerëzor në kulturën e një kombi, me marrëdhëniet midis burrit e gruas, jetën e brendëshme të grave dhe vendi i tyre në shoqërinë moderne. Në një epikë dimensionale dhe të guximëshme, studiuese,  dhe me një skedar të gjerë letraro-artistike dhe  dokumentar, e mirëvendosur në një tjetër galaktikë; midis  dialogut intim dhe shoqëror, romantizmit dhe njerëzores, midis  identitetit dhe rolit të tij,  midis brezave dhe kufirit të ngushtë të thyerjes së brezave, fëmijës e prindit, vetes dhe të tjerëve që e rrethojnë, midis botës shpirtërore  të brendëshme dhe asaj të jashtëme,  vdekjes dhe radiografisë së shpirtit të dhimbjes e të mbijetesës, të dashurisë dhe intimitetit të shpirtit, të kaluarës e së tashmes, për t’i hapur udhën e shpresës dhe jetës, -individuales, kolektives dhe gjithësisëme vështrimin kah e ardhmëja. Me fjalë të tjera, Acka hyn në rolin e psikologes dhe sociologes, historianes e analistes, duke qenë e lirë, me brishtësinë dhe sinqeritetin e saj eternal dhe universal të shpirtittë lirë, që  kurrënuk gjykohet! Krijimtaria e saj si në prozë e poezi, konsiderohet dialog shumëdimensional e gjithpërfshirës mbi tema të rëndësishme të kohës që jeton, në madhësinë e interesave të saj dhe të përfshirjes të vetë autores në  bashkëbisedimin letraro-artistik,  interpretuese e ndjenjave dhe mendimeve njerëzore, të cilat mbartin mjeshtërinë  aristike, lirike e filozofike që më shumë ndjehet sesa shprehet, duke e bërë prozën dhe poezinë e saj me një feminitet të këndshëm, metafora të goditura, plot dashuri e dhimbje.

“Ftesë për flirt”, titullohet libri me poezi, i shkrimtares Flutura Acka, i sapo dalë nga shtëpia botuese “Skanderbeg Books”, Tiranë, të cilin autorja ka zgjedhur të mos e ndajë në kapituj respektivë, por i ka mirëvendosur poezitë,  si një poemë e tërë. Duke lexuar poezitë e këtij vëllimi poetik, del në konkluzionin se titulli “Ftesë për flirt”, është alegorik dhe unik, i cili merr kuptimin e dyfishtë në tërësinë e tij. Në të përditshmen njerëzore të gjithë “flirtojmë” në mënyra të ndryshme, sepse edhe vetë jeta lind nga flirti, gjallohet po nga “flirti”, dhe ecën me kohën e për kohën, po nga flirti. Ky lloj dualiteti alegorik, është metafora joshëse  dhe elokuente  në kufijtë e meditimit dhe të dialogut, që autorja eksploron testamentin e shpirtit të lirë dhe të besueshmërisë në lirinë e vetëreflektimit shpirtëror, manifest femëror, qytetar dhe intelektual në kërkim të bashkëkohores. Poetesha Acka, nëpërmjet penës poetike dhe vargjeve lirike,  refuzon rolin e viktimës në dashuri, jetën social-politike dhe në art, duke thyer heshtjen dhe tabutë, pranon të “flirtojë”me misionin e gjallimit të jetës, si pjesë e së tërës, universit njerëzor e shpirtëror dhe dukurive të tyre psikollogjike: “Fjalë erës i them, puhisë fëshfërimë,/E pagjumë ëndrrës pres të vish,/Portën hapur e gjen, shpirti im,/Botën ne ta harrojmë dashurisht.” (poezia “Dashurisht” f.22).

“Ftesë për flirt”, nuk është vetëm ftesa për pasion apo intimitet biollogjik, por është;“ftesa për të biseduar” lirshëm me vitalitetin dhe intimitetin lirik e një shpirti të trazuarnë harmoni me kontrastet shoqërore, forcës sociale, ngarkesës emocionale  dhe psikollogjinë e saj.

Pra, poetja Acka “flirton” duke iu gëzuarreales  dhe emocionit të castit, duke i dhënë frymë poetike ekzistencës njerëzore, besimit në të vërtetën e sfidës e dashurisë për jetën e me jetën. Realistedhe moderne, ironike dhe dramatike, me ndjenjë e ngrohtësi, mall e brengë, brishtësi femërore,  ironi e sarkazëm, e vetëdijshme dhe e guximëshme, qytetari dhe inteligjencë, autorja “flirton” ndjeshëm, me lirizëm të hollë, ton historik dhe atdhedashuri, social dhe kombëtar. Acka ndjehet tejet koncize dhe e vetmuar duke ofruar në mënyrë paralele një sistem vlerash sociale, filozofike, historike, lirike dhe atë erotike,  në  diagramën e dramave të vogla e të mëdha në të përditshmen njerëzore.

“N’kullën e rrnueme prej ikjes,/Prej zanash,/Prej frymësh,/Prej ahtesh,/T’panjoftun,/Numuroj ushtarët e betejave të andrrës,/Përdit,/e sillem si gur shpatit,/Si gogël e humbun,/Natyrës së pasosë,/Unë hici,/Në rropamën e gjamës,/Një Atdhe të pamujtun,/Për fminë,/Për shtratin/Për vorrin,/Kërkoj./Por Atdheu më shklet, Si ranë e imët gishtash t’pabindun të rrinë bashkë,/Si uj i rrjedhun prej birash,/Ku streha unjët nga vitet,/E mban zorit muranën e lashtë,”(Poemth, Kang Gegnisht, f.63)

Në tërë konceptimin e vargut poetik dhe fizionominë e tij, Acka sintetizon motivet kryesore me ndjeshmëri të lartë dhe  koloritit të pasur figurativ në poezi, që nga romantizmi brenda mendimit mbizotërues të poezisë moderne, deri në motivimin e luftës për jetën e mbijetesë në hapësirën e boshtë të farsave dhe mureve socialë, e palodhur në kërkim të vazhdueshëm të një bote ndryshe, nga ajo e padobishmja dhe e pavlerë:

“  Kuku, Atdhe,/N’dor t’kujt ke mbet,/Me mbet Atdhe!”Acka shfrytëzon  ndjeshëm mjeshtërinë e vet artistike me mendimet dhe idetë thellësisht filozofike, të rrënjosura këto në imazhe konkrete, vizuale dhe simbolike, me  stil  mbresëlënës dhe kuptimplotë, që i mbart të dyja: të shprehurin e një shpirti të lirë dhe  kontrastet e dy aspekteve në virtuozitetin e poezisë, për vështrimin e ngulur e  të patundur  prekës, drithëronjës dhe mallëngjyes të poetes,  në kufijtë e të pamundurës. Gjetjet e goditura të fabulës së poezisë, episodike dhe estetike janë karakteristikë e persionalitetit krijues të vetë autores, kontrasti midis realitetit dhe fantazisë, se si në  të vërtetë janë gjërat dhe  se si ne i perceptojmë ato të jenë.

“ Vitesh,/nuk e ndala dot,/blojën e madhe të  shpirtit,/që më endet botës,/kahmos, si kaike./Atdhe, shpesh t’i ndjej poplat,/mbi shpinë, e në kryet, që i ul durimshëm.” (Poezia “Atdhedashuri”, f.70)

Pavarësisht forcës së atdhedashurisë, që dominon në shkretëtirën e një bote të egër e të padrejtë, Acka “flirton”me  “blojën e madhe të shpirtit”,-incidente  dramatike natyrore të jetës, por që  është ende; “eshtra jote, diku në terrina”, të cilat  ekzistojnë mes trupit dhe shpirtit, reales dhe mitikes, qetësisë dhe lëvizjes, dhe “më trembin me miopi mizore” –shprehet poetja.Me stilin e saj karakteristik për të paraqitur të kundërtat, Acka zbulon varësinë e natyrës me perceptimin e shpirtit të lirë dhe syrin e vizionit poetik, për t’i dhënë kuptim e vlerë, Atdhedashurisë: “Zër vend,/në do të jesh një formë,/një përmbajtje,/një kuptim,/një ngjyrë,/një njollë”, –po aq sa edhe përfytyrimeve të aftësive njerëzore, dhimbjes e  lotëve që derdhim në heshtje, dhe na japin forcë për të përballuar shpagimin, të cilat dalin nga koha e frikës e tragjedisë, vuajtjes e trishtimit: “ Unë hesht,/por edhe të hesht marr shpagim”! Sa bukur poetja komplikon dhe humanizon në poezinë “Atdhedashuri”!

Në  një nga poezitë e saj më të mira dhe e trishtë, e titulluar“ Vdekja e fqinjës”, ku Acka, nëpërmjet metaforave, legjitimon  melankolinë dhe trishtimin në një të  vetme në vazhdë të perceptimit të origjinalitetit dhe ngjasimit të castit kalimtar trishtues,  meditimit dhe dilemës:“Dorëzuar engjëllimit,/ti ve grimin e fundit të përkories njerëzore,/dhe e pret pa pendesë gjykimi./Tani në shpellën e madhe,/mësuar t’i themi,/apartamenti yt, shpellon vec heshtja.”

Hipoteza metaforike e Ackës përforcon stilin e saj karakteristik dhedialektik,  në përpjekje për të shtjelluar qartë e mirë, marrëdhëniet mes realitetit të gjërave  dhe kuptimit të tyre, gëzimet e hidhërimet e të përditshmes njerëzore.  Acka kontraston dy mënyrat; zbulesën, nën petkun e vdekjes;  “ Askush tha në vdiqe e bukur,/e bukura ime,/Askush tha në vdiqe e heshtur,/e heshtura ime.”, -dhe shmangjes hedonistike të saj. Një grua ka vdekur dhe duhet të tregojmë dhëmbshurinë e mirënjohjen njerëzore. Me stilin e saj të gjallë aforistik, plot talent, mjeshtëri artistike dhe  thelbin filozofik të psikikes, poetja,  nën lëkurën poetike, na jep thelbin e jetuar të një jete dhe   ballafaqimin e realitetit të saj dhe përvojave jetësore; mungesën, dhimbjen e shpresën,  dukshëm në kërkim të normalitetit brenda shpirtit dhe ekzistencës njerëzore, bërthamën e kuptimit mes jetës e vdekjes;“Fytyra jote nën qelqe, përcjell një qeshje ironike,/që sfidon shpërfilljen botës së madhe,/që nuk e diti se,/ëngjëjt, ndonjëherë, janë edhe të gjallë,/dhe pret pa pendesa gjykim,” Poetja e koncepton botën e vet me forcën e vargut. Vargjet poetike në poezia “Vdekja e fqinjës”, deklamojnë idetë dhe lidhjet  dialektike mes njerëzve dhe natyrës, evoluon zërin lirik, retrospektivën erotike,  shpirtëroren e psikiken, metamorfoza të  jetës këto, që janë edhe  karaktëristikat  e stilit poetik të Ackës. Zëri i saj poetik modulon nga më e thjeshta e naivja, deri te tërësia e kompleksiteti i një bote të cuditëshme, por që Acka zbulon të vërtetën në të gjitha aspektet e paradoksit dhe ambiguitetit plot gjallëri, mencuri dhe intensitet ironik. Kjo strategji poetike e Ackës,  nënkupton negotacionin delikat dhe meditimin brilant të poetes, shpjeguar farë qartë në vargjet e fundit të poezisë:“ Pragun e ka zënë ngrica,/e dimrit të gjatë të mungesës./Reklamat kapicë do ta mbysin,/pa e ditur kur e kush t’i japë fshesën./Ti qiri i bardhë,/ në laryshitë e kohës që të derdhi vetmi, thurr përhirje intime, të fqinjërimit të njeriut njeri!”, u jep shpjegim karakteristikave të stilit të saj  nëpërmjet gjuhës dhe ngarkesës emocionale, sepse ndjeshmëria shpirtërore është e patjetërsueshme.

Poetja Flutura Acka me mjeshtëri filozofike e artistike dhe solemnitet kuptimplotë, mirëkuptimi, sinqeriteti dhe vendosmëri, bën kompromis me forcën e vargut  nëtërësinë e botës së brendëshme njerëzore  dhe hyjnore,  në të gjitha dimensionet e dualitetit e polaritetit të jetës e vdekjes.

Në vargjet lirikë të poezisë me titull “Dashuri që ecën”,  Acka mediton  forcën  simbolike të natyrës njerëzore dhe shpirtit të lirë, marrëdhnien që përfshin variablat e tyre, dhe vargëzimi i poetes;“ Ti je qenie brenda meje./- funskionon paralelisht me përjetimin e forcës së  dashurisë, emocion i brishtë i clitër, që transformohet në instrumentin e poetes për të materializuar konceptimin e vargut  dhe fizionominë e tij.

“Dashuri, të kisha dashur të ishe, i dashur,/një shumëpërmasë, të të prekja,/Një dashuri në ecje,/një siluetë,/thonj, nerva….qeliza e inde konkretë./Aniprapë,/dashuri je,/mjegull në kufijtë e rejshëm të kërkimit tim,/beft globin e mbylltë të dëshirave të mia.”

Acka nëpërmjet këtyre vargjeve të ndjeshme lirike dhe erotike,kombinon  monolgun e brendëshëm, ku forca  e dashurisë dhe natyra e qëndrueshme e saj me  butësinë, dhimbjen e  trishtë e të brishtë të llojit njerëzor, në varësi të  përjetimevedhe përvojave jetësore të një zemre humane; “Dashuria,/një tokë mes nesh,/ku as vemi,/as e kemi,/C’mbetet tjetër,/janë fjalë,/humbasin,/t’i themi.”,-duke e mbartur atë, dashurinë si shpëtimtaren e botës njerëzore.

“Unë e lexoj pritjen tënde,/Biri im,/në ecejakëne paqetë,/që mësuar të kam,/se i lumtur është kush ka për të pritur./Por Nëna është aty,/më e brishta qenie femër,/me posesionin e saj sentimentesh trazuar,/krijesë e ndërtuar me cudinë e durimit,/bëhet sy.” (Poezia “Pritja jote”, Birit,f.45).Acka transmeton ndjeshëm e me talent energjitë pozitive në këto vargje, duke i ndarë me audienvcën e lexuesve, edhe për faktin se ndjeshmëria e tyre analoge i jep kuptim, simbolit të dashurisë njerëzore, kuptimit metaforik emocional, origjinal dhe njerëzor, se si ne e perceptojmë atë; pra jeta lind nga flirti dhe dhimbjet e lindjes: “ Biri im,/frymës m’i jep kuptim,/e jetën ma dizenjon me dritë,/Burri i vogël që hov maturi,/e me t’bukurat revolta adoleshente,/t’i ikësh, fëmijërisë ti,”–dhe se si ne i kapërxejmë kufijtë e mitit në progres që merr kuptim të ri simbolik njerëzor, Nënë&Bir;“Ti mbetesh Bir, ti Bir,/E të t’vijë era Njeri!”,-që  natyrisht në vetvete këto janë metafora thellësisht njerëzore të gërshetuara me mjeshtëri ndjenjë e dashuri,  artistike dhe filozofike.Autorja flet me ndjenjën e shpirtit, pjesë qelizore e cila shndërrohet në forcë shpirtërore që noton në optimizmin dhe shpresën tek ardhmëria.

Përjetimet, kujtimet konkrete dhe origjinale, që të dyja kanë historinë e tyre dhe për të qenë specifike, Acka, “një grua-limfë”, krijon dicka madhështore, personale, private dhe intime duke e  kryqëzuar historinë e kujtimeve me nostalgji e dashuri: “Kthjellët sonte,/Trieste trandet territ tretur,/nëpër blu./Në Piazza del’Unita,/hapash penguar,/një grua tymiset mes zjarresh adoleshente,/pa e ditur se rinia kohësh ka shkuar./Rrudhat  në pasqyrë turbullojnë ndjenjën,/që koklavitet në rrjedhën e limfës.”Këto kujtime, momenteve të vecanta,  ndjenjave mistike Acka i bën tërësisht pjesë të shpirtit të saj dhe u jep një dimension të ndjeshëm, të rëndësishëm, të pavdekëshme, eternal, dhe të prekëshme; “ Tutje, në kryqet e rrugëve, kujtimet kryqëzojnë krenarinë,/ shtylla, hije,të dikurshmit dashnorë,/në skenën që dhezëllin aktrojnë,/por të vetmuarën spektatore tukequr nga befit,/edhe fryma e tremb.” Acka ka krijuar një klimë intime, ngacmuese  dhe nostalgjike, që  e bën poezinë më të kuptueshme e ndjesore, me fenomenologjinë e përfytyrimeve, duke hedhur dritë në shumë aspekte të përvojave jetësore: “ Në këtë vend historish të mëdha,/nuk po ditke, grua,/as të voglën tënde të mbrosh, ti?!”  –që burojnë së brendëshmi për shkak të moralit të shoqërisë, duke i shfaqur ato mes origjinalitetit dhe fuqisë shprehëse të të kundërtave. Gjithkush gjen veten në poezinë e titulluar;“Kujtimet që kryqëzojnë historinë”, (f. 36).

Vëllimi poetik, “Ftesë për flirt”, është  një vëllim alegorik dhe unik, -vargjet poetike lirike e të cilit shpesh i tejkalojnë kufijtë e traditës dhe forcës së zakonit, arrijnë në nivelin e guximit, heroikes dhe origjinalitetin e tyre, fuqisë sensuale shpreheëse dhe erotikes,  duke sjellë universalen dhe përjetësimin e përvojave jetësore, që eksplorojnë intensitetin e lirisë individuale dhe kolektive, të lirisë së shpirtit dhe ftesës për të “flirtuar” me brishtësinë e intimitetit njerëzor dhe me të gjithë faktorët socialë, historikë dhe psikollogjikë të  aseteve njerëzorë.

“Ftesë për flirt”, është forca e aspiratës substanciale të lirisë së shpirtit dhe mosgjykimit të tij, konkludimi erotik dhe lirik i titullit,  tek i cili  impresionet dhe të shprehurit, poetja Flutura Acka  flirton pa u epur më dashurinë njerëzore, dhe i jep gjithkujt mundësinë për të jetuar dhe kuptuar jetën ashtu si vjen e të ofrohet me misterin eternal të natyrës njerëzore. Dashuria njerëzore mes vedit dhe njerëzve që na rrethojnë, shpëton botën!

Raimonda MOISIU

HARTFORD CT USA

Mars 2016,

Dega e VATRES në Jacksonville,  Organizon me 13, 14 dhe 15 Maj, 2016, Festivalin Tradicional Shqiptar në Surfin Somboeros, buzë oqeanit. Janë ftuar Degët simotra të Vatrës në Tampa, Fort Lauderdale dhe Orlando,si dhe personalitete të jetës social kulturore, politikës dhe religjioneve fetare, si z. Edmond Brahimaj alias “Baba Mondi”, me cilësinë e Kryetarit të Kryegjyshatës Botërore, dhe prof. Nusret Pllana nga Kosova, këngëtarë nga mëmëdheu, grupe valltarësh në Diaporë, etj…/

****

Kryetarja e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, shkrimtarja dhe publicistja Raimonda Moisiu ishte në fund të prillit mysafire në degën e Vatrës në Jacksonville. Znj. Moisiu, e cila ndodhet prej disa javësh  në Jacksonville, Florida,  u prit në një takim mbresëlënës nga Bordi drejtues i degës së Vatrës, në qytetin e bukur dhe historik të Jacksonville.

Ky takim u organizua nga Kryetari i Degës së Vatrës, Jacksonville, Adriatik Spahiu. Ishin të pranishëm në takim  Bordi Drejtues i kësaj dege: Nën/Kryetari  Rexhep Gabrica, Sekretarja, Diana Male dhe anëtarët e bordit; Lavdie Mato, e cila është edhe Drejtoresha e Shkollës së Parë Shqipe në Jacksonville, Florida, bisnesmeni Sandër Martini, Hasan Hakrama, bisnesmeni, Gjon Lleshi, dhe kandidatët për anëtarë bordi, bisnesmeni Indrit Këllezi dhe pinjolli i familjes legjendare, kombëtare, heroike dhe historike Jashari, Bastri  Jashari.

Kryetari i Dega Vatra, Jacksonville, Florida, z.Adriatik Spahiu, duke i uruar mirëseardhjen, znj. Moisiu, dhe pasi bëri prezantimin e saj me bordin, – u shpreh se ndjente kënaqësi të vecantë të prisnin një personalitet të letrave shqipe, artit dhe kulturës shqiptare në Diasporë dhe më gjerë, por edhe me cilësinë e Kryetares se SHSHSHA-së. Në një atmosferë të përzëmërt dhe mbresëlënëse  enthusiazmi dhe optimizmi, Kryetari i Degës, z. Spahiu bëri një paraqitje të veprimtarive dhe aktivitetin e kësaj dege që prej themelimit e deri më sot. Z. Spahiu u shpreh se ka qenë mirëkuptimi dhe bashkëpunimi me anëtarët e bordit, vatranët e thjeshtë dhe komunitetin e biznesit shqiptaro-amerikan në Jacksonville  Florida, që me punën e tyre të palodhëshme mbështetin fuqishëm shpirtërisht e materialisht, si burimin e cdo idealizmi dhe  kanë mundësuar realizimin me sukses dhe përfaqësimin më mbresëlënës, interesant dhe historik, në shtetin e Floridës,  por edhe më gjerë në Diasporën shqiptare, jo vetëm për ndjenjat atdhetare,  patriotike e  kombëtare,  por edhe për  unifikimin dhe promovimin e  vlerave tona kombëtare dhe identitetit shqiptar,  zhvillimin ekonomik e kulturor, ruajtjen e gjuhës amëtare,kulturës e traditave shqiptare e patriotike, integrimin e identitetit shqiptar krahas kulturave të tjera në tokën amerikane.  Në fjlaën e tij, z.Spahiu mes të tjerave u shpreh se; Për një mision të vecantë kombëtar e historik jemi në Organizimin e Festivalit Tradicional Shqiptar, -i cili do të zhvillohet për herë të parë në Jacksonville, Florida, nga Dega e Vatra ,-për tre ditë me rradhë, në dt 13, 14 dhe 15 Maj, 2016, në Surfin Somboeros, buzë oqeanit. Aktiviteti do të jetë shumëdimensional ku janë ftuar Degët simotra, të Tampa, Fort Lauderdale dhe Orlando,personalitete të jetës social kulturore, politikës dhe religjioneve fetare, vecmas me praninë e  z. Edmond Brahimaj alias “Baba Mondi”, me cilësinë e Kryetarit të Kryegjyshatës Botërore, dhe prof. Nusret Pllana nga Kosova, këngëtarë nga mëmëdheu, grupe valltarësh në Diaporë, etj. Aktiviteti do të promovojë bisnese të kategorive të ndryshme nga kompani bisnesi shqiptaro-amerikane  që operojnë në shtetin e Floridës, rrethinat e tij dhe në tërë Amerikën. Secili anëtar i bordit shprehu mendimi dhe ofruan ndihmën e tyre morale dhe financiare për mbarëvajtjen dhe realizimin e këtij Festivali thënë ndryshe Manifestimi Madhështor të Identitetit Shqiptar në Floridën e bukur amerikane.

Në fund  znj. Moisiu falenderoi Degën Vatra, Jacksonville, Florida, për pritjen e ngrohtë. Ajo tha se ndjehej e nderuar dhe shprehu kënaqësinë që ndodhej mes vatranëve të Jacksonville, me cilësinë e Kryetares së SHSHSHA-së, por edhe si një zë femëror krijues, intelektual e qytetar, si bashkëkombase e juaj, duke vlerësuar ndihmesën, bashkëpunimin dhe bashkëveprimin mes kyesisë dhe Bordit drejtues të Degës Vatra, Jacksonville, Florida.

Në fund u shtrua një darkë tradicionle shqiptare  në restorant “Roma”, me pronar shqiptarin, z. Gasper Lukaj. U trokitën gotat e verës dhe u ngritën dolli, ku nuk munguan edhe fotot.

Esse-analizë e detajuar rreth vëllimit poetik “Flirtoj me Universin”, të  poetes së Haiku-t shqiptar, Reshida Coba/

Shkruar nga Raimonda MOISIU/

Poeti dhe poezia i japin kuptim jetës, dashurisë, respektimit  të botës njerëzore dhe hyjnore , vlerave dhe atributeve qytetare, intelektuale e kombëtare, me integritetin krijues të tyre, që janë  vlera të  domosdoshme në vetvete dhe mbartin filozofinë për jetën dhe me jetën. Botimi  i një libri  me poezi është shpirti mitik i poetit/poetes, është  vigjilja mbresëlënësë me rrjedhën e vetëekzistencës dhe butësinë  e të bukurës, universales,  dhe po aq mbresëlënëse  dhe e vlerësueshme për forcën shpirtërore poetike të mendimeve dhe të ideve, që ndryshojnë botën, me mesazhin e patjetërsueshëm të dashurisë njerëzore.  Për sa kohë poeti/poetja  bën sakrifica dhe përpjekje të guximëshme në artin e të shkruarit poezi,  ai/ajo ndricojnë  botën  e brendëshme, ndjeshmërinë dhe bukurinë shpirtërore të marrëdhënieve të njeriut me imazhet tradicionale të natyrës, njerëzit dhe sendet që e rrethojnë,  me temperamentin e natyrës njerëzore, mes  botës natyrore dhe hyjnore, duke i parë ato si ndodhi fenomenale. E fortë, kurajoze dhe duke qenë vetvetja në cdo varg, poetja Reshida Coba, pa e ditur dhe njohur atë, zbuloi flirtin e perëndishëm në vargjet lirike të saj; se ishte e dashuruar me Haiku-n. Në një hark kohor të admirueshëm, ajo arriti të botojë dy vëllime me poezi në stilin e Haiku-t, atë të titulluar, “Unë Gruaja R”, dhe   “Flirtoj me Universin”, ky i fundit, i sapo dalë nga shtëpia botuese,- Botimet Nacional, 2016-ë, Tiranë.

Në një vështrim të përgjithshëm mendimet dhe idetë e  poetes  Coba mishërojnë një ndjeshmëri poetike të perëndishme, stil i guximshëm, ndjeshmëri romantike në fluturimin e saj imagjinativ femëror dhe  hyjnor,  madhështinë e natyrës, irracionales dhe magjikës, në kërkim të ndricimit nëpërmjet pasazheve të bukurisë shpirtërore e njerëzore dhe intensitetin simbolist që injekton individualitetin sensual, të sinqertë dhe intuitiv të poetes, duke e indentifikuar atë si poete progresive e bashkëkohore.  Reshida Coba është e lidhur fort me temat e  akretipeve, që përfshijnë rrjedhën e evolucionit, që   individë të ndryshëm e përjetojnë dhe e ndjejnë, e mendojnë dhe e respektojnë në modele të ngjashme me  enthusiazmin, forcën e harmonisë  dhe të dashurisë njerëzore, vargje lirike të  frymëzuara me gjithë kompleksitetin e ndjenjave njerëzore si pozitive e negative. Në nivelin metaforik kjo është  liria nga prangat e kuptimit dhe qëllimit të poetes, trillimit e origjinalitetit, se bota letraro-artistike është një metaforë e botës reale njerëzore dhe hyjnore, është flirt i perëndishëm dhe  tjerrja kuptimplotë me  aftësinë krijuese,  por e “pikturuar” me sinqeritet e vërtetësi, anë të qenësishme të jetës; mirëkuptimin,  sensualen e liriken,  me një feminilitet të këndshëm, jashtë kontrollit të kuptimeve dhe ideve të shumta dhe pakuptimësisë së pashmangëshme të tyre, të cilat e bëjnë poezinë lirikë të  Cobës, që të lexohet me ëndje dhe përfitim të madh njerëzor, femëror, bashkëkohor  dhe dinjitet. Coba është një mesazhiere e lirisë së shpirtit, ajo flirton perëndishëm me universin deri në shenjtëri, me të cilat shpirti i saj frymon nëpërmjet artit poetik, që gjen prehje në hapësirat virtuale të ndjenjave, miqësisë, simbolit, metaforës, kujtimit, romantizmit, nostalgjisë, mallit, ëndrrës dhe dashurisë duke i dhënë impuls jetësor dhe eternal, oazit të botës femërore. Shpesh, poetët, vëllimet e tyre me poezi,  zgjedhin të mos  i ndajnë në cikle apo kapituj, -por vëllimin e saj poetik, “Flirtoj me Universin”,  poetesha e haiku-t, Reshida Coba ka zgjedhur ta ndajë në cikle me tituj të larmishëm dhe krejt të vecantë, sikundër:  “Haiku me një varg”, “Haiku me dy vargje”, “Haiku me tre vargje”, “Perëndia jonë është e gjelbëra”, “Puthja e Lipsarit”, “Të  Haiku-t tim me një dhe dy vargje”, dhe poezitë e gjata “Nuk ka vetëm një dashuri”, “ Loja e Trupit” ,“Perëndia jonë është e gjelbëra”, “Uji bën dashuri”, “Puthja e Lipsarit”, ” Mos nga Korca …ishte Eva ? ”  etj.Vargjet lirike të Haiku-t të poetes Coba, kanë simbolikën e fortë, flirtin e perëndishëm, njerëzor e hyjnor, me lirinë e shpirtit, rebelizëm e mëncuri, etja për dashuri; “Zjarri jo më kot ndizet në mes gjithmonë”, “Dhe lulja në lulëzim, ngelet pafjalë, kur sheh dy njerëz që puthen”, “ I pari që kupton trupin tim të dashuruar është krevati”, “Llastimet e mjelmës më zgjojnë fillime dashurie”, “Kur pres të bëhet e plotë hëna, humb durimin.“Asnjë gardh nuk e ngatërron rrugën e vet”, “Kjo re e thinjur vetëm këshilla jep”,  (nga Cikli” Haiku me një varg”, f.9,10,11, 12, 13).

“Cfarë moshe ka ky grurë / Hedh sytë në gjinjtë e grave”, “Syri im i vogël / Si e nxe gjithë këtë oqean të madh ”, “Sa guxon kjo lule  / Kapërxeu dhe murin e komshiut “, ”Mbrëmjeve merakosem për dritën / Ku të ketë ikur e vetme”, “Bukur tundet bari /Nuk di të vrapojë”, “Bregu nuk ja u heq njëlloj dallgëve/Mbathjet tyl  të bardha”, “Shinat e vjetra akoma kujtojnë / Fërkimet me trenin”, “Më të turpshme se gjethen /Era nuk gjen dot të dashur”,  “C’është ky mall i fshehur zemre / Për fjalën zemër”. (“Haiku me dy vargje”, f.31)

Këto vargje me stilin e Haiku-t, janë harmonike me botëndijimin dhe botëperceptimin psiko-analitik dhe  metaforik, muzikalitet të ndjeshëm, plot sharm e krenari femërore në vargëzim, melankoli e brishtësi tekanjoze, ëmbëlsi, butësi dhe lirizëm i feminilitetit në kërkim të dhimbjeve të ëmbla dhe gabimeve të bukura njerëzore të  intimitet hyjnor dhe forcës tërheqëse të tyre për t’i ndjerë,  ku magma ndjesore e delikatesës femërore maturon mendimet dhe eksklamacionet poetike të ndjenjave  dhe dashurisë njerëzore. Në mënyrë të sintetizuar  Coba kap nocionet kryesore të Haiku-t me një varg, dy vargje dhe tre vargje, fraza post-strukturaliste në të cilën shqetësimi kryesor i poetes, që shkaktohet   nga dëshira e pluralitetit të mendimeve  dhe  marrëdhënia e gjerë dhe intensive, pakti i saj i shpirtit me intimen,  që poetja krijon mes tyre: “Cfarë moshe ka ky grurë?/Hedh sytë në gjinjtë e grave.”, “ Me një dimër flenë,/Tre stinët femra.”, “ Dhe gruaja provokuese,/Nuk tundet aq bukur sa bari.”, “Si nxë syri im kaq i vogël”,/Gjithë këtë oqean të madh.”, “E vetmja gjë që zbutet pleqërisë, /Zemra dhe lotët.”, ( “Haiku me dy vargje”, f.31), -dhe poetja i gëzohet  pranisë së reales, asaj të dukëshmes dhe emocionit të castit, jo vetëm nga motivi dhe intensiteti emocional, por edhe struktura harmonike brenda realitetit  lirik-baladik, të lidhura së bashku me pasionin dhe femilitetin në tërësinë e vargjev, merr hov fluturimi i flirtit të perëndishëm në  universin i poeteshës, Reshida Coba.

“Luginës së gjinjve,/Hutuar dallgë e bardhë,/Harroi bregun.”, “Varg i këputur,/Gjinjve shkërmoqen,/Perla të përlotura.”, “Perlë e vogël,/Sy i bardhë,/Për detin blu.”, “Me vërshëllimën e tij,/Veriu capkën,/Puth  gjinjtë kodrave.”, Unë në gjumë,/Gjinjtë bisedojnë,/me njëra tjetrën”, “ E cmendi gurin e nxehtë,/Ikë e hajde/Kjo dallgë e lagur.”, “Me erë i njeh krimbi / Gratë që veshin/ Mbathje mëndafshi”,  “Grindem me Korcën /Ku i ke kalimtarët  /T’i përqafoj ”, “C’thonë korbat e Van Gogut /Re të zëza në shtrat/ Penelave plot ngjyra”, “Gjithmonë në udhëtim / Pluhuri mbledh pluhur/Ushqen universin”, “Xixëllonja e unë / Netëve flirtojmë/ Ndiz e shuaj zjarre”,  “Unë në gjumë / Gjinjtë bisedojnë / Me njëra tjetrën”, “Merak më mbeti/ C ngjyrë kishte molla /Që cuditi Neëtonin / ”( “Haiku me tre vargje “)

Poetja Coba krijon harmoninë me qeniet e universit, ku forca e dashurisë, erotizmi dhe sensualiteti në poezitë e saj me tre vargje nuk simbolizojnë vetëm qeniet njerëzore, por edhe botën natyrore me elementët e saj: Lugina, dallga, gjinjtë, bregu, veriu, kodrat, guri i nxehtë, dallgë e bardhë, etj. Poetja përdor metaforat dhe i konsideron kontrastet  e dashurisë dhe lumturimit, ndjenja që veprojnë e riveprojnë, mbajnë të tendosur erotizmin e natyrës me flirtin shpirtëror dhe triumfin e dashurisë njerëzore; “ Dy perëndime/Dielli e dashuria ime/ U ndanë në horizont”/, “Dy breshka të gjelbëra/Ciftohen ëmbël/Herë në tokë e herë në ujë.” -vargëzon  Coba.

Poema “Nuk ka vetëm një dashuri”, është një nga poemat më të bukura të Cobës, një poemë evokative  dhe medituese me vargjet e saj lirike, poetja menaxhon ndjeshëm paralelizmin  figurativ: “Netëve tejnetëve …në pakohësi,/mendohem të përzë errësirën brenda vetes,/Për gjërat që nuk jam e gjërat që nuk di,/Guxoj të pyes në terrnajën e universit,/në udhët ku ende drita s’është nisur,”- pavarësisht vargut e aluzioneve; “errësira  dhe drita”, “terrnaja dhe tejnetët”,  të cilat kanë simbolikën e një prekëshmëri shumëkuptimore,  pa rënë në sentimentalizëm dhe fatalitet, duke kapur thelbin në imazhet me strukturë komplekse, emocionale dhe stil ekspresiv, atyre poetja edhe iu kundërvihet: “Pse mbeta gjithë jetën te habia e dyshimi,/Pse mbijnë njëlloj dashuritë e tradhëtitë,/Bota është MONO, por s’janë MONO,/Dashuritë!”,  – stil, i cili mbetet i  njëkohëshëm dhe i fuqishëm, mishërim i prehjes e paqes shpirërore se  “Bota është Mono, por jo dashuritë’,  –një lloj mospajtueshmërie romantike,  vizuale dhe e erotizuar me materjen lirike dhe konceptin filozofik e hyjneshës së dashurisë njerëzore.

“Ndaj e trishtuar i rrëfehem universit,/ E zgjedh momentin kur dua të sulmohem netëve/  Kur jam e tëra Eter /Kur bëhem e tëra një moment zog Palloi / Me cmendurinë e ngjyrave, hapjes së krahëve /Lojës me format / Atëhere flirtoj me universin / Flirtoj me yjet gjysëm të cmendur /Dhe iki mijra vite drite larg /Kulloj qumësht të bardhë  plot dije/ Trupi im një orizore e madhe / Shkund kokra orizi mbi  gjokse universesh / Ju shfaqem me të vërtetën time fisnike / Dhe pyes ,a  janë Mono…Dashuritë / Dy të vërteta gjithmonë luftojnë / Por vetëm njëra mbetet e vetme / Edhe Hëna dikur guxoi të hiqte dorë nga froni /Kur pa se flitej  për një diell plus ,minus një hënë ”.

Koncepti elegjik është një epitaf i paharrueshëm me intensitet të fortë emocional në këto vargje lirike, që në mënyrë të barazvlefshme Coba nënkupton veten e saj dhe marrëdhëniet e dashurisë njerëzore me ankthin e pritjes, ëndrrat dhe dëshirat, se si funksionon bota njerëzore në akord me natyrën dhe hyjnoren. Poetja është vazhdimisht në kërkim të një klimë artistike e filozofike, kontemporane, elegancë dhe elokuencë  në varësi të rrethanave natyrore, fizike e shpirtërore: “ Pse kaq e padukëshme lavdia e Dashurisë?/Pse kaq e lartësuar Lavdia e Zotit ndaj Monogamisë?/Unë do  pres edhe këtu ku jam dhe në botën tjetër,/Do përgjoj mbi fatin e njëshit të dashurisë,/Edhe pse e zënë do jem me punët e vdekjes sime.”

Poetja e do lexuesin e saj, e vlerëson dhe është e shqetësuar a do ta kuptojnë drejt,ndaj vazhdon me vargjet: “Nuk di c’do thoni ju, kur të më lexoni / Do dyshoni për mua / Mundet të më  sugjeroni se duhet të flas me një zot / Por unë nuk do ta bëj / Ju kam zgjedhur juve/ Me zotat bisedoj vetëm kur nuk kam njerëz më të mencur afër.”

Poetja Coba beson në të vërtetën e jetës e dashurisë, në vlerat njerëzore që ato mbartin, beson në tragjedinë njerëzore, jetën në botën e përtejshme, dhe e konsideron atë një botë në harmoni me natyrën edhe “pse e zënë do jem me punët e vdekjes sime”,- thotë poetja,-e cila guxon të drejtojë veten drej tejdukshmërisë lirike të intimes sensuale, brenda cdo individi e universit shpirtëror ku të gjithë dashurojnë, vuajnë, gëzojnë dhe “përgjojnë  fatin e njëshit të dashurisë”,  këtë ndjenjë universale e flirtit të  perëndishëm, nga ku lind jeta, dashuritë dhe dhimbjet e saj. Tashmë pa e fshehur shqetësimin e kohës, poetja kërkon zgjidhje, kërkon ndihmë nga mendjet njerëzore, poetët, duke iu drejtuar: “Ku janë pendesat/ Ku është poeti i Monogamise / As martesën e vet se mbrojti dot /Nga rreziku i dashurive të reja / Është koha të shkruhet e vërteta /Asnjë nuk është i mbrojtur, nga rreziku i rrënies në dashuri edhe në kohën e shenjtë të bashkëjetesës /Ndodh shpesh në shtratin bashkëshortor  zgjohen mëkatet / Mbushen  brinjët e shtratit me  dhimbje / Shtohen ritualet / Gruaja duke zgjatur flokët / Burri duke thërmuar heshtjen / Bashkëjetesa fytyrë e dubluar / Rrënkon në numurin njëjës”.

Duke njohur karakteristikat e botës poetike të Cobës, të poezia “Puthja e Lipsarit”, poetja injekton duke përfshirë kontradiktat e dykuptueshmërisë dhe rolin e dualitetit  të paqartë të poetit dhe vetë poezisë, për të  gërshetuar tema më të gjëra, duke grishur me  motive romantike,: “Puthmë, puthmë….lermë të të puth,/Nuk kam puthur kurrë një grua kaq të bukur!/O Zot…cfarë po ndodh, nuk paskam vdekur,/Pse ndjej se mund të puth një grua…vërtet?/Lermë të lutem…lermë të të puth,/I lumtur të bëhet një lipsar..” Në këtë  reflektim  këmbëngulës poetja shpreh dhimbjen me vargje lirike dhe meditime shumë më të thella në përvojën njerëzore dhe natyrore, dashuria është joshëse, e pashmangëshme dhe fatale.Poetes  i dhimbset “Lipsari”, të cilit nuk i plotëson dëshirën e tij,  nuk ia zbut dot dhimbjen për një puthje, dëshpërohet poetja dhe vrapon të hedhë dhimbjen në vargje;  “Ishte tronditur kujtesa ime,/Ndjeja se isha kthyer nga një funeral,/Ku nuk shkohej për të vdekurin, por për të lindurin nga vdekja, si detaj.” Dashuria për Cobën kurrë nuk është e drejtpërdrejtë, por e paraqitur gjithmonë me elementë komplikues e ngushëlluese: “Në dorë mbante një shishe uiski,/Që përkëdhelej andej këtej,/Fliste fjalë të bukura për gruan,/këndonte kërcente,/Recitonte vargje nga i dehuri Heminguej”/ “Dhe kthehej të humbiste në kërcimin e tij”,/Me përplasjet e dhimbëshme  të thembrës në tokë.”

“Ishte tronditur kujtesa ime,/Ndjeja se isha kthyer nga një funeral,/Ku nuk shkohej për të vdekurin, por për të lindurin si detaj.”-një shpërthim i jashtëzakonshëm i poetes, aktakuzë tronditëse shoqërore dhe morale e Cobës, që trajton varfërinë dhe dëshpërimin nëpërmjet kombinacionit poetik, tërë filozofi dhe mjeshtëri artistike, që sfidon didaktin dhe simplicitetin  e sferës amatore. Poetja dashuron jetën, vuajtjet e dhimbjet e të tjerëve, (lipsarit), i bën të vetat, dhe shpirti njerëzor i poetes gurgullon me vargje lirike e romantike, për të zbutur sadopak ato, streset, dhimbjet  dhe ndjeshmërinë e tyre nga problemet e mosmarrëveshjet e ditës në të përditshmen njerëzore: “Hapa derën /Hyra në shtëpi pa zhurmë /Kisha frikë mos trembja lutjet e tij /Kërcimin, zërin e tij të bukur  /Që mpakte cdo grua / Kam qarë dhe kam kërcyer në dyshemenë e dhomës/ Pa asnjë orendi /Jashtë e nxorra ajrin /Gjithë puthjet e mia / Jetën time /Kërceja, qaja, këndoja, recitoja vargjet e mia /E  dehur … ashtu si ai “Dashuria pavarësisht nënrrymave të heshtura në vargun e saj, për nga mënyra e artikulimit poetik, Coba intimiton muzikalitet dhe zotërim të konvencioneve lirike. Me anë të fabulës  në këtë poezi, Coba jep konceptet e ndërtuara nga shoqëria, që kanë  të bëjë me cështjet social ekonomike  dhe fatin e individit, cfarë ndodh në botën e brendëshme shpirtërore të saj dhe individëve, mentaliteteve të ndryshme të shoqërisë e përplasjeve të tyre në udhëtimin e trishtë e të lumtur të jetës. E ndodhur mes dilemave dhe pyetje të shumta në  mendjen e saj, poetja Coba përpiqet të bëjë dallimin midis instikteve intelektuale të dashurisë e instikteve gjenetike të seksit  dhe ja vjen me një poezi shumë të komplikuar si subjekt ; “Loja e Trupit”, nëpërmjet vargjeve:  “Nga cili planet vjen ky mesazh qiellor / Dëshirë e fshehur eksitimi zbret nga diku /Ngjan me sekretin e Perëndive të panjohura / Me heshtjen gurkali…Dremitjen e minutave blu”.As me shpjegimet e saj filozofike, as me shpjegimet shkencore, poetja nuk ndjehet komode,e mundon limiti i mendjes njerëzore, që nuk depërton dot në këto mistere të trupit, kaq të pranishme, pjesë e kërkuar vazhdimisht nga trupi, ku njeriu nuk kundërshton ,por dhe nuk shpjegon dot atë cfarë  ndodh, ndaj Coba vazhdon; “Bie era trup …era qiell / Sëmundje e përsosmërisë në udhëtim /Për të mbritur në rrëmujën e rregullt të shpirtit  / Le të ndodhë përfytyrimi ! “ dhe më tutje: “Epsh i harlisur vjen / Nisur nga diku /Dikush e quan eksitim,ves/ Dikush e quan një fe vulgare / Dikush thjesht e quan seks”.Dyshimi dhe kërkimet e poetes nuk mbarojnë, ajo do të dijë të vërtetën që e mundon netëve dhe e le pa gjumë, ndaj shtron dilemat e saj; “Mos shpirti i thotë trupit nuk të kam harruar / Dhe ikën të mbetet shpirt i pashpjeguar / Mos zoti tallet me naivitetin e krijesës së tij / Dhe shfaqet me guximin e maskës së dritës e frymës /Ndërsa njeriu me guximin e rrënies në dashuri / Atëhere – Epshi është kafsha  ! Dashuria është njeriu  ( O Zot …mos qoftë kështu ! ) Të mendohem më shumë dua / Ta njoh universin absurd të trupit tim / Por nuk di si ! Ndaj shkruaj për lojën e trupit /Kufijtë midis dritës e ferrit/ Unë luaj me dy gjysmat që kurrë s,do ti kuptoj / Kur I përkasim gjysmës së parajsës / Kur i përkasim gjysmës së ferrit.”

E dashuruar me natyrën, me të gjelbrën, poetja Coba në këtë libër  emërton  dashurinë e saj   “E gjelbra”, ndaj dhe vesh fustanin Jeshil, i përkëdhelet  dashurisë së saj,dhe ngjyrës,Jeshile.

“Kam veshur fustanin jeshil për ty,/E mban mend ditën kur u ndamë….unë bëja sikur/shkundja dritën nga supet,/Dhe zëndrojtur fola:-Dukem bukur në jeshile?/Ti mbillje vështrimin në gjoksin tim të bardhë,/Me kujdesin sa më afër qendrës….sa më afër erës së/qumështit.” ( Perëndia jonë është ….e gjelbëra”,f.157).

E vecanta e këtyre vargjeve lirike është metamorfoza e kompleksitetit të emocioneve, e cila me delikatesën femërore elegante e nazike fillon të flirtojë me universin, ëndrrat, dëshirat dhe heroin lirik të saj,  që e mbajnë të lidhur përjetësisht poeten.  Nëpërmjet ngjyrës jeshile, poetja insiston në coroditjen e  turbullt të ndjenjës mashkullore; “ Nga drithërimat e prekjes, lind ylberi tokë-qiell pritur,/Në të kundërtën e shkëlqimit të diellit’, -simbole të  adhurimit këto, të prushta e drithëruese, një dritë e dëshirë jeshile, mes vedit dhe heroit lirik të saj;  “A nuk ndjehesh i zgjedhuri qiellor..Re-Shi-Diell?/Fol-Qiellori im…që ylberon mbi mua!” Në mënyrë të ngjashme poetja konfirmon romancën potenciale me forcën dhe energjinë shpirtërore, përpos bukurisë shpirtërore e fizike, dhimbjen e ëmbël të egos supernatyrale dhe ambicjes së  ndryshimit në botën e brendëshme shpirtërore rrethuar nga dashuria. Vëllimi poetik “Flirtoj me univertsin”, i poeteshës së Haiku-t shqiptar, Reshida COBA, është manifestimi i një shpirti të bukur, të ndjeshëm, sensual, lirik dhe romantik, hymn dashurie për botën njerëzore si dinjiteti, dashuria për jetën -dhe për atë më sublimen, Dashurinë Njerëzore.

Postscriptum

 Poeteshën Reshida Çoba, e kam mike të fëmijërisë, lindur e rritur në qytetin e bukur, që vetëm buzëqesh, Korca, në lagjen e aristokracisë myslimane, ku ngrihet madhërishëm për 6 shekuj e gjysëm,  Xhamia e Iljaz Bej Mirahorit, themeluesit të Korcës moderne.  Arësimin e hershëm tetëvjeçar e kemi bërë në të njëjtën shkollë. Lagja jonë,  që nga brezat në vazhdim thirret “lagja e Radanecit”,  ishte dhe  vazhdon të jetë aq e veçantë, për vetë pozicionin e saj gjeografik, dhe perëndimin më të bukur të diellit. Çdo mbrëmje njerëzit, përfshirë edhe mua e Reshidën dilnim sofateve të shtëpive tona, jo vetëm bënim ndonjë punëdore me grep apo qëndisnim jastëkët, pajën vajzërore, por me kënaqësinë më të madhe ndjenim në atë përcjelljen e ngrohtë të diellit, sikur të ishte pjesëtar i familjes tonë dhe shijonim kabatë  me klarinetë të arixhinjve, e Lulushit të pavdekshëm dhe melodinë e fizarmonikës së Bani Kuqos, të cilët cakërqejf nga rakia e muzika, duke kënduar  këngët e vjetra të Qerime arixhofkës, na shkelnin syrin e ngacmonin ne qëndistareve bjondina. Të gjithë  ata dhe njerëzit që i rrethonin na dukeshin aq të bukur e të përzëmërt, me bekimin diellor, flirtin e perëndishëm dhe dashurinë për njëri tjetrin, dhe vërtet ishin të tillë! Përveç atyre qëndismave me yje, trëndafila dhe perëndimin e diellit, belbëzonim vargje poetike nën tinguj serenatash të Abaz Hajros. Reshida na jepte edhe një kënaqësi më shumë, si folëse në Radio Korça, ku recitonte vargjet e saj të shkruara nën përqafimin e perëndimit diellor, por lexonte edhe ato vargjet fillestare, tonat. Përveçse në këndin letrar të shkollës, poezitë e atëhershme të Reshidës u botuan edhe në revistën “Shqiptarja e Re” dhe “Drita”. Më pas ajo emigron në SHBA-ës, ku jeton, punon e krijon prej 20 vjetësh. Poetja korçare, tashmë shqiptaro-amerikane, i rishikon edhe njëherë poezitë e saj të para, por edhe duke krijuar të tjera dhe zbuloi  se ishte dashuruar me Haiku-n, pa e njohur atë, përmes ndjeshmërisë dhe bukurisë që përshkruante marrëdhënien e njeriut me natyrën dhe njerëzit që e rrethojnë, por edhe vetë temperamentin e natyrës njerëzore me botën natyrore. E fortë, kurajoze dhe duke qenë vetvetja në çdo varg të Haiku-t, ajo arriti të botojë fillimisht  librin e titulluar “Unë, Gruaja R”, dhe këtë vit, vëllimin e dytë poetik “Flirtoj me Universin”, me vargje prekëse, që të mbeten në mendje dhe që nuk mund t’i anashkalosh pa i lexuar disa herë.

Për stilin poetik të poetes Reshida Coba janë shprehur pena të njohura të letrave shqipe; që nga shkrimtari Nasho Jorgaqi, i cili mendon se: “Shprehja e saj poetike është e thjeshtë e komunikuese, larg retorikës spontane. Mendimet e autores mbartin filozofinë që më shumë ndjehet, sesa shprehet. Kjo e bën poezinë e saj lirike me një feminitet të këndshëm, me figura të përvijuara lehtazi, të dhëna me dashuri e dhimbje, që shpesh vjen larg. Ajo këndon lirisht, cdo gjë njerëzore, e hapur dhe e sinqertë deri në sensualitet. Është padyshim një zë i ri në poezinë femërore, që po e pasuron me vlerat e saj më të mira e bashkëkohore, këtë dekadë të fundit.” Ndërsa kritiku letra Fatbardh Rustemi, i cili është edhe njohës i mirë i penës poetike të Cobës shprehet se: “ Reshida Coba edhe kur guxon të vërë pikëpyetje mbi monogaminë, rrëzon tabunë duke shenjtëruar dashurinë, tek e cila mbahen të gjitha vlerat njerëzore,  te butësia femërore, te delikatesa, te shfaqja e një shpirti të dlirë, feminiliteti me ngasje të bukura qendron gjithë pushteti poetik lirik, romantik e sensual i poetes.”

Mjeshtri i Madh, poeti,Petrit Ruka shprehet se: “Vetëm sinqeritete të tilla kaq shkundulluese në vargjet e një gruaje, mund të të shtien në shpirt drithërima kënaqësish estetike. Do mjaftonte vetëm poezia “Luksi me arrixhinj “, për t’u bindur se kjo është poezia e vërtetë, cdo poet do e kishte zili një poezi të tillë në librin e vet “, por jo cdo grua do kish guxim, ta quante “ një luks me arrixhinj ”

Më dt 6 Mars 2016, në ambientet e bibliotekës Tirana Times, Tiranë, -Shtëpia Botuese Nacional, nën moderimin e botuesit të saj, shkrimtarit dhe poetit Mujë Bucpapaj, promovoi vëllimin poetik “Flirtoj me Universin”, i poetes shqiptaro-amerikane Reshida Coba. Morën pjesë figura e personalitete të njohura të letrave shqipe, artit e kulturës shqiptare, mes tyre nuk mungoi edhe këngëtarja e shquar Aurela Gace, e cila me zërin e saj të magjishëm përshëndeti, duke kënduar hymnin apo flirtin e perëndishëm të  bukurisë femërore korcare, serenatën, “Perëndeshë e Bukurisë”.

Raimonda MOISIU

HARTFORD CT USA

Mars 2016

 Intervistë ekskluzive per Diellin e Raimonda Moisut me Bilbilin e Këngës Myzeqare, Bruna Sota Hoxha/

 Këngëtarja Bruna Sota Hoxha është një emër artiste fort e njohur në Shqipëri,   Kosovë dhe krejt trojet shqiptare, Ballkan dhe Amerikën e largët, në artin, kulturën dhe muzikën shqiptare. Dhe jo vetëm kaq! Me zërin e saj të ëmbël dhe melodioz, të bukur e të freskët, me talentin e mrekullueshëm dhe mjeshtërinë artistike, Bruna, është ndër  artistet më të dashura, të adhuruara dhe të kërkuara në Diasporën amerikane. E palodhur dhe e përkushtuar, e bukur dhe e vetëdijshme, kurajoze dhe optimiste, e dashur dhe modeste, mjeshtëre e transmetimit vokal, artistja shqiptare jeton e komunikon ndjeshëm dhe natyrshëm mes dy jetëve; jetës në të përditshmen njerëzore dhe asaj artistike.Kordat vokale i ka të trashëguara nga nëna e saj, e cila kishte një zë të kumbueshëm lirik dhe shumë të bukur. E diplomuar për gjuhë-letërsi, profesionin e mësueses, të cilin nuk e ushtroi asnjëherë, sepse u dha pas muzikës dhe këngës. Që herët shquhet për vlerat e saj artistike muzikore, por ai që e futi në rrugë profesionaledhe i instruktoi anën teknike të të kënduarit, ishte dirgjenti i estradës së Fierit, i cili është njëkohësisht edhe bashkëshorti  artistes, Ferit Hoxha, -alias-Riku. Ka pasur fatin dhe privilegjin që pjesën më të konsiderueshme  të teksteve të këngëve të interpretuara prej saj,   të jenë të poetëve më të mirë shqiptarë; të Mjeshtrit të Madh të dramës dhe humorit,  Pëllumb Kulla dhe poetit më të mirë të vargjeve lirike shqiptare,  dhe të festivaleve të RTSH-së,  Arben Duka.E vlerësuar me çmime kombëtare e ndërkombëtare, dhe Bilbili i këngës Myzeqare,  si këngëtare e talentuar dhe profesioniste, ndër vite, mbas një rrugëtimi të gjatë artistik në Shqipëri dhe vende të ndryshme të Europës, artistja shqiptare zhvendoset përfundimisht në SHBA-ës, ku talentin dhe pjekurinë artistike, fuqinë e muzikës shqiptare në potencialin e saj,  së bashku me bashkëshortin e saj, instrumentistin e talentuar, -Riku, për një dekadë e gjysëm, japin koncerte gjithnjë dinjitoze  për komunitetin shqiptaro-amerikan, duke i rritur kështu nderin dhe autoritetin artistik, kulturës dhe muzikës shqiptare, identitetit shqiptar, trashëgimisëdhe vlerave kombëtare për brezat e ardhshëm në tokën amerikane, që e kanë  shndërruar Artisten Shqiptare Bruna Sota Hoxha, -një ikonë e muzikës shqiptare ndërvite. Së bashku me bashkëshortin e saj, janë dy ARTISTË që dalin nga muzeu historik i artit, kulturës dhe identitetit shqiptar.Për më shumë ndiqni bisedën.

Bisedoi: Raimonda MOISIU/

 -Znj.Bruna, jeni një emër Artiste fort i njohur në të dyja kahjet e Atlantikut dhe  më në zë  në Diasporë dhe trojet shqiptare. Si ndodhi që muzika u bë pjesë domethënëse e jetës tuaj? Ju vetë vini nga ndonjë familje muzikantësh apo nevoja, koha dhe  dëshira për muzikën?

 Ëndrrat, dëshirat dhe pasioni  për artin,  përgjithësisht fillojnë të shpërthejnë në moshat e vogla, mbasi në fëmijëri, je më i/e çliruar për të ekspozuar  talentin. Në shtëpinë  tonë, gati çdo natë bënim koncerte. Ne të dyja motrat këndonim këngë të ndryshme dhe audienca me  spektatorë, kishim  pjesëtarët e tjerë të familjes, të cilët na duartrokisnin, brohorisnin dhe na inkurajonin,  për të mësuar më shumërepertory, në “koncertin” e radhës. Dhe që nga ai  moment, unë fillova të këndoja në festivalet e pionierit në qytetin e Fierit, ku gjithmonë jam  vlerësuar  me çmime të ndryshme. Nuk vij nga ndonjë familje muzikantëprofesioniste, por kordat e mia vokale janë të trashëguara nga mamaja ime, e cila kishte një zë të kumbueshëm lirik dhe  këndonte shumë bukur.Dhe pa dyshim ishte merita e emancipuar e prindërve të mij, që më inkurajuan të këndoja, kur dihej  shumë  mirë që prindër fanatikë kanë ndrydhur talentet e shumë fëmijëve,  të cilët sot mund të ishin  artistë të mëdhenj.

 -Ju jeni  këngëtare lirike e talentuar dhe e mirënjohur, dhe keni debutuar me mjaft sukses në skenë në Shqipëri edhe në Amerikë. Na tregoni diçka për historinë e zërit tuaj dhe kush  mendoni se një këngëtare si ju,  e bën të jetë e vetëdijshëme, se si ka qenë zëri i saj,  dhe kur keni filluar të këndoni?

 Unë kam  mbaruar Institutin e Lartë Pedagogjik në Elbasan për Gjuhë- Letërsi, profesionin e mësueses, që nuk e ushtrova asnjëherë sepse u mora me këngën. Në vitin 1972-ë, në moshën 15-ë vjeçare mora pjesë në Festivalin e dytë të këngës së ushtarit në Tiranë me këngën e Agron Xhungës “Dje erdha nga ushtria”,dhe në vitin 1974-r mora pjesë në Festivalin e 15-ë në RTSH,  përsëri me një këngë të Agron Xhungës “Gjithmonë në aksione”. Menjëherë mbas kësaj kënge  fillova punë në Estradën  e  Fierit si këngëtare profesioniste. Zëri vërtetë është pronë e këngëtarit, por ai që e fut në rrugë profesionale këngëtarin, është dirgjenti i cili të instrukton anën teknike të të kënduarit. Dhe për këtë gjë, meritën kryesore të formimit të teknikës së të kënduarit tim, e ka Riku si  dirgjenti i estradës së Fierit, i cili është edhe bashkëshorti im.

 -Ju keni debutuar me mjaft sukses në skena të ndryshme në Shqipëri, në Turqi, në Greqi, në Zvicër dhe në Amerikë. Çfarë punë iu është   dashur për t’u përshtatur në të gjitha këto vende?

– Me thënë të drejtën puna më e thjeshtë, ishte në Shqipëri, në atë sistem ku jetonim brenda  kornizave që nuk të lejonin të këndoje më shumë se tre këngënë një premierë. Pamvarësisht nga ato që thashë, unë ndjehem shumë e kënaqur, sepse jam pritur jashtëzakonisht mirë dhe me shumë sukses, si nga spektatori dhe fansat artëdashës fierakë, ashtu edhe nga spektatorët dhe fansat në të gjithë Shqipërinë, në turnetë që ne bënim gjithandej. Ndihem krenare që u largova nga Shqipëria në kulmin e suksesit tim si këngëtare,e cila më dha forcë që të eksperimentoja talentin tim edhe  nëpër botë. Në mars të vitit 1991-ë së bashku me Rikun u vendosëm në shtetin fqinjë, në Athinë, te vëllai im Pavllua.Para se të bëja ndonjë punë tjetër, mendoja që tëprovoja me talentin tim, dhunti që nuk e zotëron kushdo. Nuk mjafton vetëm vokali, duhet edhe gjuha që  unë nuk dija të thoja një “po” se “jo”, në gjuhën greke.Mora  një kasetë,  ku kisha një këngë greke të incizuar shumë mirë në Radio Tirana dhe kështu  shkova bashkë me Rikun,  në një Bar Piano në Kukaqi. Pronari e dëgjoi këngën duke e vlerësuar maksimalisht vokalin tim dhe më tha që mund të fillosh punë që sonte. Më pyeti se çfarë repertori ke, dhe unë i thashë që kam vetëm këtë këngë. Ai qeshi me të madhe dhe më dha një kasetë të tijën me këngë greke dhe më tha që kur t’i bëni 10-ë këngë gati, hajde të filloni punë. Nga t’ia filloja, siç thashë as “NE”, as “OXI”! Na ndihmoi një miku ynë  qipriot, Stavrua që nxorrëm tekstet dhe kuptimin e fjalëve. Dhe këtu merr kuptim të plotë fjala MIRËNJOHJE. Ishte Pavlluaai,  që hapi portën e shtëpisë, Nikua që na hapi portën e Bar Pianos, dhe Stavrua që hapi portën e miqësisë. Punuam me shumë sukses në shumë Bar Piano,Taverna, Buzuqe dhe ishuj të ndrysëem, ku mësova një repertor me rreth 200 këngë greke dhe ky ishte testi i parë që unë bëra me një spektator tëhuaj,  i cili më priste me duartrokitje të papara. Në vitin 1995-1997-ë shkuam në Zvicër  për të punuar në lokalet e komunitetit të Kosovës dhe Maqedonisë. Atje hasëm tjetër vështirësi,vërtetë ata ishin Shqiptarë,  por dialekti dhe repertori ishin ndryshe. Më është dashur  shumë punë që të fitoja edhe zemrat e tyre. Jam krenare që qëllimit ia arrita dhe bëra një repertor me rreth 200 këngë të tjera me dialektin e Kosovës, dhe u prita me shumë sukses në të gjitha lokalet në mbarë Zvicrën. Në vitin 1999-ë erdhëm në Amerikë të ftuar nga Komuniteti Shqiptar i Connectcut ( Kenektikat) për concert.  Dhe këtu vlen një mirënjohje tjetër e thellë, për Romeon, nipin tim, i cili  më hapi  portën e Amerikës. Këtu ne kemi dhënë koncerte në shume shtete të Amerikës  nga veriu në jug, pa përmendur emra,  se janë shumë. Repertori është shtuar shumë me këngë të reja shqiptare, amerikane, greke, turke  dhe latine. Kemi debutuar me mjaft sukses në skena të ndryshme në Shqipëri, në Turqi, në Greqi, në Zvicër dhe në Amerikë.

-Ju jeni e njohur kryesisht për të kënduar këngë të muzikës së lehtë, këngë  të muzikës  popullore dhe serenata? Kush ka ndikuar më së shumti në zhvillimet tuaja muzikore?

– Padyshim që nuk është e lehtë. Janë shumë këngëtarë që zotërojnë me sukses vetëm një stil dhe kur kërkojnë të provojnë një stil tjetër ndihen të sforcuar.

-Dhe gjatë kësaj karriere tejet mbresëlënëse, a jeni ndjerë ndonjëherë nervoze apo e lodhur?

Asnjëherë.Gjiithmone e lumtur, sepse kënaqësitë e  artit  të bëjnë  të harrosh gjithçka.Kur njeriu në jetë bën atë që i pëlqen, gjithmonë është i lumtur.

-Do doja t’iu pyesja se në ç’raport është lidershipi  i këngëtares me  muzikën e lehtë  kundrejt asaj popullore? A keni  më shumë liri në interpretim?

 – Po qe se këngëtari zotëron mirë të dyja stilet, ato janë në raport me njëra tjetrën. Unë ato i zotëroj të dyja me të njëjtin intensitet. Kënga e muzikës së lehtë të jep më shumë liri nëinterpretim,  sepse vetë ndërtimi i saj është shumë më ndryshe nga kornizat e caktuara të këngës popullore.

-Është e vërtetë se të gjithë muzikantët ndajnë të njëjtën dashuri për muzikën dhe të njëjtin motivim për punën e tyre? Sa individualizëm mund të përballojnë orkestrantët? Si e gjeni ekuilibrin e duhur mes përformancës individuale dhe përformancës të orkestrëës?Cili është sekreti i komunikimit të ideve tuaja me ta nëkëngën që ju këndoni?

 – Pa dyshim,  që muzikantet ndajnë  të njëjtën dashuri për muzikën, sepse ata  e dashurojnë atë njësoj. Ekuilibri midis këngëtarit dhe orkestrës në një këngë është elementi bazë që do respektuar me përpikmëri. Është njësoj si në një drame, ku duhen dëgjuar të gjithë personazhet njëlloj pamvarësisht nga rolet  e para, të dyta apo të treta. Shpesh herë këngëtari bën dialog me instrumenta të ndryshëm brenda një kënge dhe është detyrë e të dyja palëve të respektojnë njëri -tjetrin sipas partiturës se arranxhuesit.

 -A keni shkruar ndonjë tekst këngësh?

– Edhe pse kam mbaruar Institutin e Lartë  për gjuhë letërsi, e kam bërë zgjedhjen e  arësyshme, që atë punë t’ia besoj  poetëve të vërtetë, sepse ata janë mjeshtra të fjalës, metaforës, lirikes dhe rimës. Kam pasur privilegjin e madh që pjesën më të konsiderueshme  të teksteve të mija,  të jenë të poetëve më të mirë shqiptarë; të Mjeshtrit të Madh të dramës dhe humorit,  Pëllumb Kulla dhe poetit më të mirë të vargjeve lirike shqiptare, dhe të festivaleve të RTSH-së,  Arben Duka.Veç mjeshtërisë  artistike dhe asaj filozofike, njerëzores e hyjnores, rimës e kadencës, e  stilit poetik,  poezitë e tyre janë pothuajse  të gatëshme për këngë, sepse ata si mjeshtra të ritmit dhe të fjalës së përkorë,  kanë brenda këngës ritëm edhe melodi. Jo të gjithë poetët e kanë këtë dhunti, sepse është ndryshe poezia e zakonëshme dhe ndryshe poezia (teksti) i/e këngës. Megjithatë si mësuese e gjuhës dhe letërsisë nuk rri pa i reduktuar edhe poezitë e autorëve të tjerë të këngëve të mija.

 -A kini nxjerrë  vidioklipe ose albume muzikore? Ç’mund të na thoni për këtë? Çfarë mund të presin adhuruesit nga këto  vidioklipe e albume  debutues? Cilët janë producentët e tyre?

 – Sigurisht, kame nxjerrë tre video -klipe. Në vitin 2011-ë këngën popullore “Të jesh Myzeqare” me produksionin muzikor të Hermes Studio,tekstin P.Kulla, koreografinë  Bashkim Braho, xhiruar në Boston me  producentin e videos, Napoleon Studio. Në vitin 2012-ë  këngën balladë “Simbol dashurie” ,produksioni muzikor Hermes Studio, teksti Hermes & Riku, e xhiruar nështetin e Connecticut, USA,  me producentin e videos Napoleoni Studio. Në vitin 2013-ë këngën “Marë moj Marë” me produksionin muzikor të Rik Hoxhës, tekst të P. Kullës xhiruar në Shkup me producent Aleksandër Ristovskin dhe transmetuar nga Supersonic TV. Jam duke perfunduar dy CD,  një me këngë të muzikës së lehtë dhe një me këngë popullore fierake, kjo e fundit  është një dhuratë,  që dua t’i bëj qytetit tim Fierit,  cili më lindi, më rriti dhe më formoi si këngëtare. Aktualisht po pergatis edhe disa këngë të tjera që së shpejti do i kaloj në YouTube dhe në iTunes.

 -Jeni një nga këngëtaret Artiste më të preferuara,  të adhuruara e të kërkura në Diasporë. Pjesëmarja tuaj në shumë koncerte dhe evenimente me taban historik e  kombëtar në komunitetin shqiptaro-amerikan, a   mendoni se ka ndikim në rritjen e  erudicionit qytetar, intelektual dhe të identitetit shqiptar në Amerikë?

 – Pa dyshim që ka rritje,  dhe ndikon direkt nëforcimin  dhe ruajtjen e traditës e kulturës sonë kombëtare. Muzika është një nga treguesit  më  kryesorë të identitetit kombëtar. Por dëshiroj të shpreh shqetësimin tim,  që padashur në kulturën  muzikore të kombit tonë po vërshojnë   edhe shumë elementë parazitë sikundër; tallavaja, motive orientale,apo shumë këngë dhe tekste  ordinere,  që po degjenerojnë identitetin tonë kombëtar dhe shijet e spektatorit.

 – Dhe cili  është shëmbulli tuaj në shmangien e këtij devijimi? Çfarë repertori këndoni?

 –  Këngët  e reja që bëjmë herë pas here i seleksionojmë, që të mos kenë nga ato element, sa përmenda më sipër, dhe veç këngëve të reja në repertorin tonë përfshihen këngët më  tipike të krahinave të ndryshme të Shqipërisë nga jugu në veri, si dhe këngët nga Shqipëria tjetër, Kosova,Maqedonia, Çamëria, Arbëria dhe Arvanitët. Gjithashtu edhe  këngët më të bukura shqiptare të muzikës së lehtë si dhe pjesë të ndryshme orkestrale të luajtura me profesionalizëm nga instrumentisti Ferit Hoxha-alias Riku- me Sax e Klarinetë. Është detyra e të gjithë muzikantëve të përgjegjshëm që të luftojnë duke e injoruar këtë farë të keqe, që po mbillet në kulturën tonë kombëtare. Në këtë sfidë duhet të marrin pjesë edhe dashamirësit dhe fansat e artit të vërtetë muzikor, të cilët duhet ta injorojnë, njësoj si ne. Është në interes të kulturës kombëtare  që ky virus mediokër të mos mbartet tek ardhmëria, te fëmijët, kjo sfidë njerëzore dhe  historike, që të mos humbet identiteti ynë kombëtar, shqiptar. Ja një eksperiencë e dhimbësjme;  po pergatitesha për koncertin e Vitit të Ri, dhe dikush më pyet nëse do ta bëja një  këngë të re të bukur, e cila  ka dalë tani dhe që quhet “Bomba kanal”. I thashë me sinqeritet dhe interes, që po të jetë e bukur,  pse jo!. Hapa  YouTube-in, dhe shikoj tekstin. Ç’të shoh, një faqe e tërë  shkruante vetëm- Bomba kanal!Menjëherë iu përgjigja: “Ta dij sikur të vdes dhe këtë këngë nuk e bëj.

 – Cili  është sekreti tuaj,  që në skenë ti je Poëerful (energjike),  këndon 5-6 orë pa pushim fare?

 – Djali im Brikeni është personal trainier dhe dietolog, I cili kujdeset me rigorozitet për përformancën time në skenë dhe koncerte live. Unë  i respektoj me përpikmëri të gjitha recetat që ai më rekomandon. Bëj xhim të ashpër çdo dite dhe ha Healthy food.Të dyja së bashku të rrisin rezistencën.

 – Jetoni në Myrtle Beach të South Carolines në SHBA-ës.  Çfare ju lidh me Fierin?

 – Më lidh vendlindja dhe e  kaluara, e cila  më bën që të mos e harroj kurrë. Fieri më lindi, më edukoi dhe më formoi, ndërsa unë i fala atij gjithë energjitë e mija rinore, talentin dhe profesionalizmin. I dhurova artëdashësve fierakë tre koncerte recitale, që i lashë t’u tingëllojë në vesh zëri im për shumë vite me radhë. Në Fier gjeta dashurinë e jetës dhe linda një tjetër dashuri, linda djalin tim. Në Fier kam lënë edhe katër varre të prindërve, që më bëjnë të udhëtoj nëpër kujtime. Fieri është qyteti ku unë nisa dhe realizova  karrierën time artistike.

 -Si nënë, bashkëshorte intelektuale dhe Artiste, si ndjeheni kur dëgjoni për krimin në familje, veçmas dhunën ndaj gruas?Si mund të reflektojë shoqëria shqiptare për lehtësimin e këtyre plagëve?

 – Nuk ndihem aspak mirë përballë këtyre fenomeneve kaq mizore. Unë jetoj në SHBA-ës,  ku ligji funksionon në lartësinë e duhur, veçmas në favor të femrës. Fenomene të tilla  ndodhin edhe këtu me  raste  të rralla, por ligji vepron me shpejtësi dhe është me pasoja të rënda për shkaktarin e dhunës. Ndoshta ligji është edhe në Shqipëri,  por nuk e dij,  se si dhe  sa vepron. Që të respektohet ligji, nuk duhet ta dijë vetëm ai që e miraton ligjin,por ligji duhet t’i prezantohet popullit, me qëllim që ai ta respektojë dhe të dijë pasojat.

 -Gjërat janë duke ndryshuar në rrjedhën e muzikës komerciale. Çfarë mendimi kini për këtë?

– Muzika komerciale është një ereken që nis nga Amerika në drejtim të Europës dhe gjithë botës. Erekenët asnjëherë nuk zgjasin shumë, mbarojnë ciklin dhe pushojnë. Çdo gjë pa vlera  për shoqërinë vdes shpejt. Si kushdo në botë edhe tek ne do eksperimentohet, mendoj se nuk është shumë për t’u shqetësuar,janë abuzime ordinere në muzikën e kohës për të tërhequr vëmendjen e disa artistëve pa shumë vlera.

 -Cili është instrumenti muzikor i preferuar i juaji? A mund të luani me të?

– Këngëtarët përgjithësisht i duan të gjithë instrumentat, sepse ato së bashku janëpjesë e  këngës, por unë jam e dashuruar me instrumentin e saxit,  mbasi ai është instrumenti që luan i dashuri im i zemrës Riku, dhe unë luaj vetëm me të. (Qesh). Unë vetë nuk e zotëroj asnjë instrument, përveç atij të kordave të mija, përpiqem të bëj mirë anën vokale, dhe po t’i vesh re asnjëherë“çanta autorët”  në gjithë botën,  nuk janë më  të mirë në vocal, se sa këngëtarët e mirëfillt. Ky është fakt i pamohueshëm.

 -Çfarë mëkati i njihni vetes si këngëtare që i përket   dy kohëve, para dhe pas ’90-s ?

– (Qesh). Vetes nuk i  njoh asnjë mëkat, por i njoh sistemit të atëhershëm,  që nuk na lejoi këtë  hapasire që ekziston  mbas ’90-s,mos lejimin e nxjerrjes se CD-ve të cdo këngëtari që të kishte mundësinë gjithsecili prej tyre, të trëgonte veten se kush ishte, dhe sa i pëlqyer dhe i dashur do të ishte për publikun, por zgjodhi modelin më primitive, që bëri një festival në vit dhe bënë monopolin e vetëm të disa këngëtarëve dhe kompozitorëve të preferuar të tyre, dhe pa kritere.

 -Vizitoni shpesh  Shqipërinë? Si e përjetoni këtë situatë që prek të gjithë të larguarit jashtë vendit?

 – Në  Shqipëri për herë të parë mbas ikjes sime,  që në mars të 91-shit,kam shkelur në nëntor të vitit 2012-ë,  e ftuar nga Bashkia e Fierit, me rastin e 100 vjetorit të Shpalljes se Pamvarësisë, ku së bashku me orkestrën e viteve ‘80-’90-ë,  nën drejtimin e instrumentistit, Rik Hoxhes shfaqa koncertin tim recital “Malli për Atdhe,  i cili u prit me shumë interes dhe pati sukses.

 -Kush është Brunilda Sota Hoxha? Çfarë është dashuria për ju? Kur e ndjen një grua  se është e dashuruar? A keni shkruar ndonjë poezi dashurie?

 Dashuria për mua është një nga ndjenjat më të bukura që egziston. Pa dashuri nuk do të kishte jetë. Një grua e ndjen veten të dashuruar kur ka gjetur lumturinë e saj.Dhe kjo lumturi është llotaria më e çmuar,  që mund t’i bjerë njeriut,  njëherë në jetë. Unë e ndjej veten me shumë fat që gjeta lumturinë  në dashurinë time, e cila vazhdon të jetë po njësoj e freskët dhe e bukur si dikur.Poezi për dashurinë nuk kam shkruar, por kendoj tekst  të bukur të Arben Dukës; “Kam një ditë që s’të kam parë/ Malli shumë më ka marrë/Dhe po të vonohesh edhe një ditë/Do t’me duket sa një vit/.

 -Jeni  vlerësuar me çmime në muzikë dhe vlerësuar me çmime honorifkë për kontributin tuaj të çmuar qytetar e intelektual. Ndjeheni  e kënaqur?

Jam dekoruar me medaljen “Naim Frashëri” në vitin 1989-ë. Në ‘91-shin u largova nga Shqipëria dhe thonë që iikuri,  është njësoj me të vdekurin. Thonë e çfarë nuk thonë, që  të marrësh ndonjë vlerësim në Shqipëri,  duhet të propozosh vetë për veten tënde,  dhe pastaj duhet të jesh atje qe t’i ndjekësh vetë të gjithë procedurat,  deri sa të marresh atë që dëshiron,  ti vetë. Ndjehem e kënaqur me artin që bëj dhe me vlerësimin që më bëjnëdashamirësit dhe fansat, veçmas  në  tërë Amerikën.

-Mesazhi tuaj për inteligjencën e shoqërinë shqiptare sot….

 Mesazhi im për inteligjencën Shqiptare është; “Inteligjanca shqiptare në të dyja kahjet e Atlantikut, të mos  rrijë dhe jetë  indiferente si deri më tani, për fenomenet negative që ndodhin në Shqipëri, të mos të mpleksen me interesa të ngushta personale sepse atje merr fund inteligjenca,dhe t’i marrin sa më pak atij vendi dhe t’i japin sa më shumë në të gjithaaspektet dhe fushat  që  zotërojnë.

Dhe mesazhi i fundit është për ju zonja Raimonda Moisiu:Faleminderit që ne të përzgjedhurit e radhës në intervistat tuaja interesante, të jem edhe unë pjesë e saj.Urime  në gazetarinë tuaj të  sukseseshme.

Ju faleminderit!

Bisedoi:Raimonda MOISIU

Exclusive Interview with Dr. Elda Sinani, LL.M./

 Interviewed by Raimonda MOISIU/

.Dr. Elda Sinani L.L.M., is  a highly accomplished and  educated Albanian-American Woman. She’s an inspiration to all of them, who leave their life behind in Albania for  pursuing the dream and  making it true, in America. Dr. Elda Sinani performed the studies  for Law Degree in Albania, then she graduated for  Law Degree from the University of Connecticut Law School and a Doctorate, from Northeastern University in Boston, MA. She has attended and spoken  trainings at well-known institutions such as Yale and Harvard University,  on subjects such as Human Trafficking, Leadership and International Human Rights.  She’s a part-time professor teaching international negotiations to high profile figures such as the ambassadors to Nigeria and Ghana, among other political figures. Her teachings and research areas include women’s human rights, social justice, peace building, international development, human trafficking, education, crime prevention, negotiation, leadership development, conflict resolution, immigration, and gender discrimination.

Dr. Elda Sinani is the author of several reports and articles on human rights, racial and gender discrimination, and immigration issues. Her name was added to the Wall of Tolerance in Montgomery, Alabama,  providing inspiration to all those who’re choosing to take a stand against hatred and racial discrimination. Pretty soon, she’s going to  be an author and is the “go-to” advisor to some of the most successful businesses men and women in the Greater Hartford, Connecticut area. Among others, she is a prominent figure of Albanian Diaspora in USA.

Under her coordination and initiative, an event to celebrate the Albanian Independence Day, it  was held for the first time in Hartford, CT on November 28th, 2007. Also she’s a well-known public speaker. For her precious contribution to the community, she’s honored with   international and national recognition on her research into human trafficking, crime prevention, negotiation, leadership development, and conflict resolution.

 –Dr. Elda It’s nice to talk with you. You’ve accomplished so much in your life in such a short period of time. Tell me, how are you taking all of this in? I mean all this success, and how do you feel about the spiritual and moral obligations of being an Albanian woman in multicultural America?

Thank you for having me and thank you for such a warm introduction. First I don’t see myself as being any better than anyone else. As you say, I just feel a calling from God on a spiritual level and a responsibility to not only Albanian Americans,  but to the society as a whole standing up for the rights of all of us. So, we may all live together in a peaceful society, where everyone is recognized of their own values, that they bring to this wonderful world, living in and sharing together. Besides of that, I think, it’s  time  describing  my experiences and hopes,  that the reader will be inspired, especially all immigrant women out there.

–That is really wonderful Dr. Elda. So what would you say is the most important thing you’ve learned in the course of your life?

  I’ve learned so many important things, and  beautiful thing through the difficult   sittuations in life, when I was thinking the things were going the way I wanted them to go. The life, really, it  has a way of cutting you down at the knees, only  to build  you back up stronger with more street smarts,  than you had before and with a real sense of appreciation for having conquered another obstacle that you didn’t let trip you up. If I were to name one thing above all,  I would say the most important thing I’ve learned,  -it is -that it’s not what you d,  when the sun is shining,  but what you do,  when the sun doesn’t come out for days, weeks or even months or years. Do you lay your head down and quit or do you get back up and persist in the face of adversity knowing the sun will shine for you again and much brighter than before?! I learned that with the almighty God, there is really nothing that I cannot do and anyone with unshakable faith in Him and the drive to take massive action can and will make their dreams come true.But what is the meaning of life really? For me, it is every breath, every love, and every moment of peace, that we give and receive from each other. Life is a chain of ongoing moments that are transformed continually. Those moments are the energy, the breath, and the beats of our hearts creating our universe. Often in the evenings, when I get back from work, I glance up and see the sky filled with stars, and then I say to myself; Everything is perfect. If a situation is difficult or beautiful it is just a moment, thus they do not last. But foremost, it is important for us to embrace those moments with an open heart, by saying, this time created a nice memory, or the moment created a lesson to me. This way we realize that we never lost.  Expecting and experiencing life in a positive way and with an open heart to whatever happens, is the key for us, as humans, to survive in a society where we are surrounded often by negativity and ego. In addition, being adaptable to whatever happens gives us a positive perspective to understand life, and inspires us to go forward.I migrated to America with my first born son Klint and my husband at the time. The moment I left my country, I realized I was missing something. A part of my soul was gone and it was still in my home town with my family who I left behind for a better life. Strange thing is I was a Prosecutor in Albania and when I came to America I was a dishwasher in a restaurant making very little money. It was a reality check. You need to start from the bottom and work your way up, nothing is handed to you. During these years I faced many challenges as any new immigrant does in a foreign country.  However, no matter how many challenges I was facing as a single parent or as an immigrant woman, I put myself through law school at Uconn Law and got my law degree. I didn’t stop my education there but I pursued my Doctorate from Northeastern University, Boston. My dissertation was titled, “Stepping Up from the Shadows: Creating a Model for Leadership Development Among Immigrant Women.” I wanted to do this specific research because from my own experience, I knew that there are many immigrant women who are overcoming the numerous barriers they face and becoming leaders both within their own communities and in the general population. I wanted to tell their stories and create a leadership model in order to inspire other immigrant women and women in general to take full advantage of the opportunities this country offers. If I can go from the bottom to top then anyone who sees a rainy day as another day of opportunity can do anything they dream of. There so many things in life that we just cannot control like death, accidents, and for the most part illnesses, but we can control how we react and decide to respond to these unexpected events that come before us. We can control our thoughts and our actions. How we manage to adapt to these events in life, it is the key to understanding life itself. The meaning of life is not found in a certain faith or sentence, but in the process of many beautiful moments that we experience on its way.

-You have a “list”, of educational accomplishments and you have been a receiver of national and international awards. How did you get up there and to whom, do you dedicate your accomplishments?

-Again hard work is how I got here but I must also give my parents and my sons Klint and Aaron credit for where I am today. My boys inspire and motivate me every single day.

I have been developed and educated by two families, two countries, and two societies at the same time. I am a mix of Albanian and American culture. It is strange where you end up sometimes.  My life was turned around. It is nothing that I expected it to be. It’s nothing like what I had planned when I was young.  In my youth, my passion was fashion design and fashion shows, passion which I never left, even when I went to a different profession.  However my passion for art helped me to some degree to see the stormy cloudy world with an artist’s eye as a beautiful world. After I graduated from law school in my homeland, I worked as a lawyer and as a prosecutor, which was not very easy at that time in my country. But I gained great experience, and became passionate about the fight against the human trafficking, human rights, organized crime, and corruption. I understood how hard is to be put in a position to fight for justice, a fight that continues in different ways today as well.

When you walk in with a steady pace no matter how long it will take you, and it  will reach the right destination,  you will realize your dreams. The key is to be firm and clear in your vision. The understanding your life is the purpose and planning the believe and work hard is to achieve that purpose.

 -You are successful and very popular in the community with a dedication to work in public service, City of Hartford. Can you tell us in greater details how you started the job and what are the challenges working in the public sector?

I have been working for almost ten years for the City of Hartford. As an administrator I expect compliance with laws, rules, regulations, policies and applying them effectively on day to day work.All smarts and degrees you have won’t get you anywhere if you can’t work with people. If I started work based on my qualifications, my subsequent success has been achieved due to my continuing positive results of my work and professional networks. A leader’s success is the ability to conduct and direct the energies of his/her employees in the right direction. Great leaders value the abilities of their employees and they learn what is the  best to integrate them into a coordinated plan. They take personal responsibility and initiative, and they don’t walk and talk like victims. However, one of the interesting things when you are in public life, it is that you are constantly prey to the pressures of the media, prey to people with their own personal interests, agendas, and different interpretations.  Apparently, today’s society is drawn quickly to negative news. People pay more attention to negative news for some reason. Perhaps this is due to hate and venom that some people have in their veins, which gives me a little bit of hope for society and humanity in general. If people will be fed with negativity, what do you expect?  They will reflect that negativity. It’s our job as women, mothers, as human rights advocates to change the perception of media and negative news. Everyone is entitled to their own opinions and interpretations. And I am fine with that, as long as you don’t misinterpret or lie.  I have a very small toleration for negativity and judgmental people. If you don’t have anything positive to say or do, please don’t do or reflect negativity. Don’t poison, but love. This is what we humans are supposed to be and develop. We are where we are,  because we loved and collaborated.

Do I have challenges?  A lot! But I love them. You are every day in the scrutiny of public. These days, the internet is the opportunity for anybody to say or do anything. What can I say? You aren’t ready for success if you can’t handle being talked about, right? I respect those who write openly with their true names, I respect even the ones who are ignorant of facts and misinterpret the stories, as long as they are expressing their free opinion. I just smile and say “too bad,” they don’t know what they’re doing.  I know who I am. I am happy, and I am not what you say or hear! We are all surrounded somehow by haters. What frustrates me is, when I read the anonymous commenters, which are nothing but cowards. I am not what some people write anonymously based on their jealousies, insecurities, xenophobic ways, racism or hate that they have. I really don’t pay attention to what people say or do. I didn’t get where I am based on nepotism or favoritism. I got where I am, through hard work, ethics, professionalism, education and determination!I have cope with these challenges by maintaining my moral compass, and I have chosen strategically to remain calm by asking myself – whether it is worth it to worry about them? The answer is very clear – “No.”Actions, facts, and my experience will tell my story and the truth. As Nietzsche said, “What doesn’t kill us makes us stronger.”

– You are very integrated with the Human Rights issues, especially about women empowerment and their progress in the global society. How do you consider the gender equity around the world?

Human rights, especially women’s rights and gender equality are my passions. It’s all about understanding and respecting women in general. As simple as that!If you want to understand a woman, just take a moment and look at her eyes. They have a language that only love and justice understands. Their eyes are the windows of their pure soul. The beauty of a woman it’s not how she looks and how she dresses. It’s how she makes you feel. It’s her soul.  Women are the nurturing force of the world. They are the creators of the world. Sometimes women are reluctant to talk openly about their needs, their desires and their concerns, because they are so afraid of the fact what others may think or say.  Please again, try to understand them. They are your mothers, sisters, daughters, aunts, granddaughters, grandmothers. They are your fruit of love. My persistence and determination for gender equality, eliminating pay disparities, empowering women in the political and social arena won’t stop until His-Story becomes Her-Story. I made this promise to myself and to all the women all over the world when I speak. I will fight for our rights through my research, speaking and advocacy.

Dr. Elda, you are in the process of publication of your first book about gender equality and the role of immigrant women in political and social leadership. How did you get the idea for this book? What are some of the challenges that women face in leadership?

I wanted to do a study on leadership among immigrant women in this country. I soon found that virtually all existing academic work on immigrant women focused on negative aspects, such as spousal abuse and substance abuse. So, during my research, I’ve witnessed that as the role of American women is growing in political and business leadership, immigrant women are being left behind. No matter how smart, or knowledgeable, or educated they may be, they are not treated the same. During my research, I found that a low percentage of immigrant women and women in general, are in the key positions of leadership, and this is due to the opinions some immigrant women have brought with them from their countries, the harsh realities that they find when they arrive in US, their jealousies and insecurities that they have for one another, the discriminatory practices that they experience not only as women but also as immigrant women due to xenophobic views.  Looking at all these factors, I was able to create a model of how women should identify, encourage, develop and strengthen their leadership skills. A woman’s leadership development and their meaningful participation in peace processes, political leadership and social institutions is a very important factor for building peace throughout the world.  There are still people who underestimate us as leaders because of gender. It is sad sometimes when you see that women are underestimated by women leaders themselves, and this is due to their insecurities that these women have. But at the end, we as woman leaders need to talk often and educate the public about our abilities and successes.

-As far as I know you teach around the world international negotiation and conflict resolution classes. Can you tell us more?

I am fortunate to have been given the opportunity to teach and lecture on some of my favorite subjects, conflict resolution, negotiation, and international human rights in different universities around the world. I have visited and taught in different countries such as in Dubai, Turkey, Ghana, and South Africa. Through these lectures students are fully provided with the elements and practices of negotiation, conflict resolution, and multilateral agreements in the international arena. The students examine the role of government and the strategies that are followed during international negotiations. They analyze, review, and learn how to analyze each situation, set up agreements in ways that are helpful for their side, manage the cultural differences, negotiation styles, and managing the international negotiation process to reach a deal.

-As a woman and a mother, how do you feel when you hear about crime, violence, drugs, prostitution, and human trafficking? In your opinion, what is the solution to these painful phenomena?

Words can’t describe how sad I feel emotionally about crime towards women.

We need to understand that our human society historically has created these phenomena. It was created by families that are dominated by the male power structure.

During my time as a prosecutor I remember some human trafficking cases that I had to investigate. I feel emotionally drained just remembering those cases. There was one where I found that innocent girls were taken and promised a different life by men that these girls had fallen in love with, but instead they were sex-trafficked by these men. Human trafficking is a form of modern day slavery and society need to be educated. From my experience investigating these cases, traffickers target women and girls who are vulnerable by promising them a better life, and then they force them to work for them, and if they don’t comply they get abused physically and emotionally. They get raped or even killed.

We, as a human society need to understand that violence against women has a devastating effect, not only on their families, but on the society itself. Many victims suffer physical damage and even death in some cases. This violence can lead abused women to suicide and mental illness. There are times that due to the violence that these women suffer they may lose their jobs, homes or become isolated from society, family and friends.  Please, I call for everyone to look for these signs and assist these abused women.  They are not in that situation because of their choice but because someone abused and tortured them. We as a society need to do a better job to address the violence against women. This requires more humanitarian and social activities to educate society on the prevention of this brutal violence. Our governments should provide financial assistance, mental health support, and emotional support for the victims, and bring the perpetrators to justice.

Worldwide, the reality of the abuse towards women is unclear. Discriminatory practices and social norms in different countries continue to delay the full enjoyment of human rights by many women. Insufficient political representation by women in positions of decision-making and lack of resources to address the violence towards women are obstacles to the further progress of women’s rights in society. The fight against this violence is nothing less than a demand for full respect of our rights as humans.

-What is your concept for the political power, political parties, and democracy in our homeland Albania?

Unfortunately, our Albanian political parties have not established a pleasant reputation for the people. In my opinion, they need to understand both sides of the coin in the political process. First, their duty is to create programs that link their political processes and the public. Second, their programs need to be transparent and reflect the best interest of Albanian people. True leaders put the interests of their people before their own personal interests. Enough, now it is the time for all Albanian political leaders to unite, work together and transform the unpleasant current situation to a better situation. It’s sad to see our people suffer daily as a result of current policies, poor governance and corrupt programs of our current political actors. Usually, the voice of the people transforms everything. If they don’t change their course of actions, I predict that the younger Albanian generation will rise up and create a new movement. History has shown that youth is the key force in transforming every system for the sake of democracy!

-In a world with so many problems, how to achieve a balance between the needs of our own individuality and our responsibilities to others?

We, as human being have a right to live and pursue life and goals without interference from other individuals, by creating our unique individuality, by creating the family, the community, country, state, and society in which we live, work and contribute. So being peaceful and responsible in society are the duties and obligations of each individual that makes up this community. Peace starts from each of us as individual by doing what is necessary for the better of our community. We all have an obligation to our future generations to make the community and the world we live a better place than we found it. Let’s do it! We can strike a balance between our needs and our responsibilities by working together to address injustices, change directions, and pursue benefits for the common good of the humanity. It starts from each of us!

-How do you balance your life between your career, studies, books, academic engagement, and lobbying for Albanian National issues?

I can say that I balance my life by focusing my attention on things that I have complete control. Such as; spending time with my two sons, writing or painting, do yoga and foremost through my hobby which is fashion design, because when I go to my sewing machine and create my wardrobe, I really forget any stress that I have because I am focused in creativity where I am completely myself. Professional work is a part where I feel an obligation to serve the public, community and my family, but art and fashion design is a part where I serve myself.

-For readers of this interview -Who is Dr. Elda Sinani?

Look, it is different how you see yourself and how others perceive you. I am not a perfect woman.  I have my strengths and weaknesses like everyone else. But above all, I am an exemplary mother of Klint and Aaron. My sons are my motivation and my life. I see people with compassion and generosity. Usually people are drawn to me by my forgiveness, loyalty, and my understanding to them regardless of race or gender. I have a loving personality but rebellious at the same time. I am not tolerant of injustices. I am responsible, pay attention to detail, without bias, and am adaptable in every situation. My mission in this world is to serve everyone in need, and this is shown by my continued work against discrimination. Advancing human rights and especially the rights of women in society is my purpose in life.

-What advice would you give yourself?

I say to myself: If you can think of an idea or dream about it you have the same potential to realize it. Believe your own instinct and do not be afraid to take risks. Never use the excuse that you cannot make or realize a dream. Never use gender, age, country as an excuse. The main advice I give myself is: Whatever life’s clashes are, do not give up, do not lose yourself, but follow your passion and you will see that you will prevail along the way. Keep the faith in almighty God, and stay focused. Everything good or bad happens for a reason.

 -How would you describe your leadership style?

I am a woman of vision. My leadership style is servant leadership. I am able to articulate my goals and my vision in a way that people understand my humanitarian mission. Being positive and enthusiastic and having a willingness to serve others are the main factors of being a good leader.  Usually a leader is as good as the team that surrounds him or her. Where I work we have a great team of capable, intelligent, smart and positive employees. I am surrounded by motivated people who are willing to take as much responsibility as I am.

-How a leader should motivate people?

First, by understanding what motivates people. If you as a leader are able to make your team believe in change, you’ve managed to motivate them. In my opinion a leader could use emotional intelligence, empathy and vulnerability as a tool to understand and overcome a difficult situation. The leader should serve and offer employees the opportunity to learn and improve their skills. I personally believe that I am a leader who serves others more than myself.

-A difficult moment for Elda?

One of my many difficult moments was,  when for the first time I left my country for America. Also, when I found out that my father was sick and spent a long period in chemotherapy, which was another difficult moment.Look, we all face various difficulties in our lives, but how strong we stand toward these difficulties, it is important for us. Our growth and transformation depend on our ability to practice what we have learned in life, and how we face and handle another struggle. I’ve learned that no one has the right to judge me, but to accept me as I am.

-An impressive situation?

One of the most impressive situations was the moment when I graduated with Doctorate degree from Northeastern University. The moment when my two sons Klint and Aaron hugged me and said – “Mom we are so proud of you.” They were 14 years old and 10 years old. Today, I am the one who is proud of them. Klint is a first year student at the well-known University of Syracuse and Aaron is in the eighth grade, both very smart and wonderful boys.  I am blessed mother where every day I feel proud of them.

-And finally, your message to all the women out there.

Always believe in yourself and your instincts. Make choices that improve your life. Don’t give up on your dreams despite obstacles and unpredictable storms. You are adorable, strong, smart, beautiful, delightful, elegant, and worth it! Contribute positively to the society where you live, because the future is not written, but it is determined by the choices you make and the opportunities that are given!

Thank you!

Interviewed by Raimonda Moisiu

Nga Raimonda MOISIU/

Tronditet futbolli korcar dhe komuniteti shqiptaro- amerikan në Amerikë.  Largohet nga jeta në moshën 60 vjeçare, Petrika TOLE, një prej futbollistëve më  të shquar dhe mbrojtësi  më i mirë i kohës i Klubit të Futbollit “Skënderbeu”,  dhe atij shqiptar. Falë talentit dhe fizikut të tij prej atleti, energjik, pasionant i futbollit, falë inteligjencës dhe këmbëve të forta në fushën e lojës, Tole, -sikundër e thërrisnin korçarët, fitoi shumë shpejt zemrat e publikut futbolldashës korçar dhe atij shqiptar në tërësi. Mbrojtësin më të mirë të kohës, futbollistin e përkryer,Tolen e “Skënderbeut”, dhe futbollit Shqiptar që e kishin “frikë”, të gjithë , skuadrat e tjera sa herë që “Skënderbeu”, shkonte të luante në Tiranë a qytetet e tjere. Edhe në një moment kur Tole, u dëmtua keq në fushën e lojës, dhe u mendua më e keqja, ai e kaloi me sportivitet duke thënë se nga goja nuk të gjen gjë.  Dhe ia doli, ai u kthye përsëri në fushën e lojës duke dhënë akoma më shumë nga forca e talentit, pasionit dhe inteligjencës si futbollist, që e shëndrruan në një futbollist të madh me emër në Ballkan dhe Europë, një nga ikonat e futbollit korçar e shqiptar.  Përveçse një fubollist i mirë që bëri emër dhe histori në futbollin korçar, PetrikaTole ishte edhe njeri shumë i mirë, bashkëshort i mrekullueshëm dhe prind model. Në vitin ‘97 emigroi me familjen në SHBA-ës,  në  Çikago, kur për gati dydekada punoi “a hard working truck-driver”, rrugëve të Amerikës, dhe financoi për të studiuar dy djemtë e tij të shtrenjtë, të cilët  sot punojnë në instuticione të rëndësishme në Çikago.

Lajmi i trishtë se një nga legjendat e futbollit korçar, mbrojtësi më imirë, i pakalueshmi dhe njeriun që adhuruan në futboll, PetrikaTole u nda nga jeta,  u prit me dhimbje e dëshpërim të thellë nga publiku sportdashës korçar dhe shqiptar, veçmas nga ata që kanë patur fatin ta njohin, ta kenë mik dhe koleg, shprehin ngushëllimet dhe dhimbjen e tyre në rrjete sociale. Persionalitete publike korçarë si Prof. Gjergji Cikopani, shkruan:

“Një djalë korçar me cilësitë e mira! Një futbollist kur Skënderbeu shkëlqente në formën më të mirë,  një lojtar që sot iu mungon ekipeve Shqiptare që  “ merrte rolin e liderit” për të shpërthyer! Meqënëse e kam njohur nga afër dhe si drejtues i sportit kam gjetur tek Ai lojtarin, që nuk dinte kompromiset e sotme; bëhej ” copë” në luftën sportive !

Kujt i kujtohet ndeshja në Tiranë kur Tole u aksidentua rëndë,  sot e kupton se çfarë do të thotë,  të ikë nga jeta një lojtar si Ai! U rikuperua me pak vështirësi, por nuk iu nda sportit! Kohët sollën të tjera probleme dhe jo i pa informuar,  kam mësuar se ka qenëi ” fortë” në përballimin e jetës,  sigurisht me të tjera probleme – por më e Bukur! Familjes i dërgoj ngushëllimet prej qytetari të Korçës që, Petrika Tolen, e ka njohur si njeriun e Mirë të Korçës! U prehte shpirti në paqën e përjeteshme!

Ndërsaz. Bajram Shtylla, shpreh ngushëllime familjes dhe të afërmëve të tij,për humbjen e njeriut të dashur të tyre,si dhe publikut futbolldashës korçar,për humbjen e njërit prej futbollistëve të shquar të Klubit “Skënderbeu”!

Luan Merdani, mik i fëmijërisë dhe deri në ditët e sotme, shprehet i trishtuar thellë dhe i tronditur nga ikja para kohe dhe e papritur e Toles, kur para një muaji kishin qenë bashkë në Çikago. Po ashtu shprehën ngushëllimet e tyre, ikonat e futbollit korçar Alfred  Pilika, Teodor Vaso, Bledi Shkëmbi, Thimi Gërnjoti, gazetari Adriatik Dosti, Vasillaq Cikopana, Ilir Jano, Arben Toshi, Edmond  Deli, Romeo Baka, Ilir Vrenozi,Marena Kondili,  shume kolegë, miq,  e shokë,gazetarë sportivë të afërm dhe sportdashës korçarë e bashkatdhetarë në të dyja anët e Atlantikut. Trupi i të ndjerit do të varroset në qytetin e tij të lindjes në Korçë, ku do t’i bëhen edhe nderet e mbrame nga qytetarët dhe personalitetet e Korçës, Klubit të Futbollit “Skënderbeu”, dhe mbarë sportit shqiptar.

Edhe unë shkruesja e këtyre rradhëve, shpreh ngushëllimet e mija e të familjes sime, familjesTole në Çikago dhe të afërmëve në Korçë,  për humbjen dhe trishtimin e thellë që la pas, ikja parakohe  e mikut tim prej disa dekadash, bashkëshortit dhe babait të mrekullueshëm,  dhe altruist, botës së futbollit korçar e shqiptar, e kësaj Ikone Madhështore të Futbollit, PetrikaTole, që bëri historinë e Futbollit Korçar ndër vite!

I Madhi dhe i Papërseritshmi TOLE – si të thërriste Korça, që e doje dhe të donte aq shumë,  do të mbetesh, më ndrituri në zemrat dhe mendjet e korçarëve ndër breza.

Ti mbetesh Legjenda Korçare e Futbollit në Përjetësi.

Raimonda MOISIU

USA 9 Qershor 2016

Esse-personazh rreth figurës të poetit, dramaturgut, prozatorit, esseist-it, studiuesit dhe përkthyesit brilant të lirikëve të mëdhenj rusë, Vangjush ZIKO./

 Shkruar nga Raimonda MOISIU/

 Letërsia, është dashuria për artin e fjalës në të  shprehur dhe  në të  shkruar, e cila  na jep mundësinë ta jetojmë jetën ndjeshëm e natyrshëm në një realitet krejt tjetër,  me integritetin e pasionit njerëzor, ambicjes dhe  sfidës, të cilat lindin  energjinë e psikikes dhe  shpirtërores, midis ëndrrës dhe realitetit, në jetën reale. Është lufta e talentit me vetëbesimin dhe vetë-ndërgjegjësimin, që  pasqyron frymëzimin nga motivet e  të dukëshmes e së padukëshmes, që dëshmohen përmes vetë-zbulimit; forcës e talentit dhe e inteligjencës, armë këto për  ndryshim, në  udhëtimin e trishtë e të lumtur të jetës, të  përjetimeve dhe casteve të saj, në të përditshmen njerëzore. Me intimitetin e sublimes e shpirtërores,  të ëndrrave dhe zhgënjimeve, historike e dokumentare,  social, politike dhe ekonomike të natyrës dhe  të shoqërisë, që përkojnë natyrshëm, të menduarit ndryshe për të  ecur me hapin e kohës dhe frymëzimin  me ndjenjën e bukur të dashurisë  në botën që na rrethon. Në  historinë moderne dhe bashkëkohore të letërsisë shqipe, shkrimtari dhe poeti lirik meditadiv e vizionar, Vangjush Ziko është një figurë unike njerëzore dhe historike, mendimtar i shquar, kreativ dhe erudit,  një zë i vecantë që i përket  periudhës së shtrirjes kombëtare në disa epoka; asaj të historisë moderne shqiptare, letërsisë së realizmit socialist, letërsisë post-komuniste dhe jashtë kufijve  të atdheut, në ekzil,  zë i   idealizmit dhe revolucionit të botës së modernizuar, me krijimtari metaforike dhe e motivuar ideo-artistikisht, filozofike dhe  letraro-artistike, thellësisht njerëzore. Letërsia shqiptare krenohet për shumë individëve historikë dhe kombëtarë, shkrimtarë dhe poetë, për trashëgiminë  e tyre të cmuar intelektuale, letraro-artistike, me  veprat e tyre mbresëlënëse dhe madhështore, por një nga krenaritë  që i ka rritur nderin dhe autoritetin vendlindjes, Korcës dhe  letrave shqipe, është edhe emri i poetit, dramaturgut, shkrimtarit, eseistit, përkthyesit brilant dhe studiuesit, prof.  Vangjush Ziko. Një emër gjithpërfshirës, një transformim krejt i natyrshëm dhe i motivuar ideo-artistikisht, që vazhdon të mbetet  gur prove i botës së civilizuar, në kërkim të identitetit krijues unik, është vizioni i ri i revolucionarizimit të  ndryshimeve esenciale dhe i ndërgjegjësimit të  artit bashkëkohor, kulturës shqiptare dhe njerëzimit progresiv, integritetit profesional të gërshetimit mes letërsisë artistike dhe asaj dokumentare.

Stili poetik i  poetit Vangjush Ziko-i mëkuar thellësisht me lirizëm.

 Vangjush Ziko, meriton vëmendjen dhe vlerësimin si një nga poetët lirikë më të shquar të vargjeve lirike shqiptare, poet që reflekton shqetësimet, dhimbjet e dashuritë, duke ruajtur individualitetin krijues të dallueshëm e të vecantë, individualitet rini -krijues, i mëkuar me lirizëm. Pikëtakimin e parë me vargëzimin e ka pasur në moshën fëminore, me këngët për motmotin që mbartnin ritmin e lodrave fëminore, të kënduara nga nëna e tij, dhe më pas në  abetare, kur nisi të mësontë të shkruante e të lexonte. Në moshën nëntë vjecare  librin e parë me vargje që lexoi, ka qenë poema në vargje e Naim Frashërit, dhe librat e parë që ka blerë me poezi, me kursimet e veta,  në vitet ’47-’48, kanë qenë “Vargjet e lira”, të Migjenit dhe një botim të ilustruar në rusisht i poezive të Majakovskit, të cilat jo vetëm e mëkuan me lirizmin e vargjeve të tyre, por i atribuan edhe prirjen për t’i recituar ato vargje lirike. Janë burimet e para “letrare”, që i nxitën pasionin idealist dhe e  lidhën pazgjidhshmërisht dhe përjetësisht me poezinë, duke filluar të shkruajë kështu, vargjet e para. Vargjet poetike të hershëme të Zikos, tregojnë se ai u ndikua edhe nga dashuria për natyrën, gjelbërore, shpezore dhe shpengimi i shpirtit, të cilat ai i pasqyroi në artin e tij poetik, duke botuar poezinë e parë, në gazetën “Zëri i Rinisë, nga fundi i vitit ’49-ë. Pasioni, dhe fuqia e vargjeve lirike me  potencialin e tyre dhe pjekurinë  artistike, të “Vargjeve të Lira”, të Migjenit dhe poetëve lirikë të shquar rusë, ndikuan  në rritjen dhe zhvillimin artistik të Zikos, në përpjekje për të zotëruar mjeshtërisht artin e të shkruarit poezi. Duke lexuar dhe absorbuar cdo gjë të shkruar prej tij, vemë re se Ziko sintetizon mjeshtërisht format lirike, meditative dhe klasike, në një epikë kontemporane  të përkryer bashkëkohore dhe me vetëdijen rivale me poetët lirikë bashkëkohorë shqiptarë e të huaj, për t’u shprehur lirshëm, përpos pasionit dhe  intimitetit të identitetit poetik, motivit e veprimit, të përjetuarit të këtyre vlerave dhe përmbajtjen e tyre ideo-artistike. Sensibiliteti dhe figuracioni poetik i Zikos,  ripërcakton traditën epike nga heroike në shpirtërore, nga lirike në elegjike me intensitet të fortë emocional,  që nënkupton marrëdhëniet e dashurisë njerëzore me ankthin e pritjes, ëndrrat dhe dëshirat, dhe se si funksionon bota njerëzore në akord me natyrën, me thellësinë e mendimit dhe meditimit të tij moral e shpirtëror, duke përcaktuar kështu,  madhështinë e vizionit të tij poetik.  Karakteristikë e pënës poetike të Zikos është respekti ndaj sublimes, dashurisë njerëzore. Me elegancën e mjeshtërisë artistike e filozofike, në zotërim të vetëkontrollit poetik dhe formave të ndryshme poetike, Ziko ka gjetur diatezën e maturuar për të realizuar  balancën mes psikikes e shpirtërores, komunikimit ndjesor meditativ, subjektit lirik të natyrshëm,  dhe ballafaqimit të thellë me botën e jashtëme.  Vëllimet poetike të botuara tashmë, “ Këngë për duart”, “Takim me malet”, “Këngët e Grurit”,  “Galeritë e Nëtokës”, “Magjia e Dashurisë”, “Ditari Kanadez”, “Monologu i Ajzbergut”, “Kulla ime e  Babelit”, “Këtu pranë Polit të Botës”, “Më zgjo Pëllumb i Noes”,  “Mbase nesër gdhin e diel”, mund të thuhet me plot bindje se që në titujt respektivë të tyre,  zë fill lirika moderne e  ballafaqimit simbolik , është intensiteti i saj për të nënshtruar të kundërtat nga të qënit e tyre në marrëdhënie të ngushtë me të bukurën e të vërtetën. Ziko depërton në synimet e tij poetike, interesante, ndjesore  dhe fabulore, poeti  eksploron vetëdijen dhe subjektivitetin nëpërmjet përdorimit të imazheve,  jo vetëm  në gjetjen e frazava të duhura me figura artistike e filozofike, por ai qëllimisht konfronton me finesë  mishërimmin simbolik të emocioneve dhe dukurive të jetës, agonisë së aktit të intimitetit  në ngjizjen e impulsit jetik, përmes bashkëveprimit mes imagjinatës dhe njëjtësimit sensual, thënë ndryshe romantizmit.

“Enigmë është e do të mbetet,/E përjetojmë dhe se ndajmë dot,/Na lidhin zemrat apo epshet,/një pikëz gjak apo një pikëz lot,/Asgjë nuk janë luftërat e tërmetet,/as ankthi në mes djepit dhe qivurit./Sa plaga e padukëshme që na mbetet,/në cipëzën e zemrës a të trurit,/Sa gjembi apo lule trëndafili,/Që mbin lëndinës sonë të shpirtit.” Poezia “Dashuria”, nga  vëllimi poetik “Monologu i Ajzbergut”, një poezie e herëshme e Zikos.  

Natyra dhe vetëdija për poetin lirik Vangjush Ziko, janë njëjtësime ndjesore  e romantike  në riciklimin e jetës. Poeti përpiqet të jetë vetvetja nën aureolën e atributeve njerëzore,  bashkimi unik individual i poetit mes dhimbjeve të lindjes, dashurisë për jetën dhe heshtjes së përjetëshme,  marrëdhënie kjo e krijuar me  kompleksitetin e tyre përmes kontrastit mes vetvetes dhe  të qenit ndryshe, të përkohshmes dhe së përjetshmes: “Na lidhin zemrat apo epshet,/një pikëz gjak apo një pikëz lot.”. Poeti  na tregon  epërsinë që ka individi ndaj sekretit, aluzionit të klithmës shpirtërore dhe ndjeshmërisë, kosto njerëzore që ndikon mjeshtërisht nëpërmjet vargut, për t’i lehtësuar dhimbjet, mallin, trishtimin, vuajtjet njerëzore dhe shprehur dashurinë: “Sa plaga e padukëshme që na mbetet,/në cipëzën e zemrës a të trurit.”  Ziko shfaq  simbole të tilla metaforike sikundër; “enigmë, pikëz gjak, pikëz lot, djepi, qivuri, cipëzën, truri, zemra, gjembi, trëndafili, lëndina, etj., që të sjellin ndërmend pafundësinë e meditimit që janë po aq të ndjeshme sa edhe të maturuara poetikisht, intensitet thellësisht i mendimit artistik e filozofik, që nënkupton kontrastet mes melankolisë dhe bukurisë së dashurisë njerëzore.

Ja një poezi rishtas, e para ca ditëve e Zikos, e titulluar “Këmbana e Yjeve”:“Natë,as zgjuar, as në ëndërr,/një ninananë zëëmbël,/një zë i ngjirur dhe i vrazhdët,/më kumbon,/në dhé u tretën nën’ e babë,/u bënë dhé e bar,/nëna një lule e mëllagës,/babai zëmbak krenar,/qielli porsi këmbanë,/që gjuhëzë nuk ka,/kumbon mistershëm,/dhe më këndon,/dhe më qorton,/vibrojnë yjet tranzistorë,/qielli i tërë një vibrim,/edhe i lumtur,/edhe i gjorë,/besoj se s’ ka harrim,/jeta jonë një teatër,/në tokë luhet,/ në qiell jehon,/këmban ‘ e yjeve/ me bronx e larë,/zërat tanë inçizon.”

Te kjo poezi, Ziko demonstron mjeshtërisht zërin e tij poetik, përpiqet të komunikojë emocionalisht  ndjenjën e dashurisë dhe ta bëjë atë epike  nëpërmjet imazheve: “ as zgjuar as në ëndër”,- jo vetëm në gjetjen e fjalëve të duhura, ritmin, rrjedhën e vargut, me figura artistike e mendim filozofik, ku metamorfoza e jetës mbetet unike: “në dhé u tretën nën’ e babë,/u bënë dhé e bar,/”, – e vetmja epikë e dashurisë kjo: “nëna një lule e mëllagës,/babai zëmbak krenar”,- një shëmbull i transformimit artistik në vetvete dhe përballja me ndryshimet jetësore, tregojnë fuqinë dhe forcën  e imagjinatës për të riformuar botën, nëpërmjet  emocioneve dhe  dukurive të jetës.  Stili poetik i Zikos në të dyja poezitë, atë të hershmen dhe këtë rishtas, mbetet zë poetik unik, alegorik, meditativ dhe mediator mes të përkoshmes dhe së përjetshmes, psikikes e shpirtërores,  botës së brendëshme  dhe asaj të jashtëme, hyjnores e njerëzores, për të njohur shumëllojshmërinë e pafund të humanes dhe dashurisë, mëndje të gjallë e penë të shëndetshme, duke na ofruar kështu subjektin interesant, botëkuptimin inteligjent dhe filozofik, parë në këndvështrime interesante. Poezia e tij dallohet për lirizmin meditativ me ngjyrime filozofike. Ky lloj alegorizmi vjen nga përkushtimi i poetit për të kapur momentin poetik, të cilin ai qëllimisht e paraqit si imazh dhe simbole përmes penës së tij poetike. Lulja është simboli i dashurisë,  vetmia dhe trishtimi janë lirike, sepse  nuk mund të ketë dashuri pa trishtimin, vetminë, gabimeve dhe dhimbjeve të bukura. Vargjet poetike të Zikos janë në traditën e post-modernizmit. Ato përcjellin realitetin, ku lumturia, si gjithmonë dashuria na japin dhimbje e mall, trishtim e gëzim, me butësinë dhe epërsinë e tyre,  monolog i brendëshëm, rilindjen dhe të prekëshmen, bujarinë dhe urtësinë, shndërrimin nga  realiteti në një realitet të interpretuar, në kuptimin simbolik të hyjnores e njerëzores. Duke i qëndruar traditës së post-modernizmit, e cila vihet re në vëllimin poetik, të botuar rishtas, i titulluar “Mbase nesër gdhin e diel”,  por edhe në poezi të tjera si poezia “Hallo Colombo”, publikuar në Facebook;  “ç’jam unë!/banori më i ri kësaj toke/në një apartament me qira,/dhe ëndrrën për një jetë më të mirë,/(ëndrrat që adhurojmë dhe mallkojmë),/asnjë ëndërr nuk kam parë në këtë vend/dhe as kam për të parë,/mbase as kur të më shushurisin panjat mbi kokë/dhe ketrat të më përmjerrin./nipi apo stërnipi,/do vijë të më zgjojë,/me gjuhën e përzier: hallo, colomb i jetës së re!  Përmes vërshimit të një ironie dhe autoironie, sarkazëm e satirë të mprehtë, ton qytetar e intelektual, ndaj heroit lirik (banori më i ri i kësaj toke) dhe realitetit, tipar i poezisë së  sotme post-moderniste, Ziko harmonizon  elementët  tradicionalë me të njëjtin intensitet dhe guxim, duke na dhënë poetikisht dramën e vecantë  të mërgimit dhe mallit të mërgimtarit. Duke u bazuar në realitetin e dhimbshëm të individit (mërgimtarit-alias- banori i ri)  në kontekstin historik, social, kulturor, politik, dhe ekonomik, Ziko eksploron  fuqinë dhe vlefshmërinë psikollogjike dhe sociale e spektrit të ndjenjave të peshës së mërgimit, me tendenca artistike e filozofike: “ëndrrat që adhurojmë dhe mallkojmë”- dhe nëpërmjet vargjeve intime e lirike, imponon konfliktet dhe dilemat morale, qytetare dhe intelektuale: “ngulur thellë në këtë tokë mes dy oqeanesh,/me kurorën e akujve rreth ballit”. Me energjinë e heroit  lirik në poezi,  Ziko “padit” kodet morale represive, dhe replikon me to nën efektet poetike, duke krijuar kështu një përzierje të traditës, gjuhës dhe kulturave, analizë sociale bashkëkohore që eksploron thellësisht temat e ndryshme  universale të dramës së brezit të parë të emigrantëve. Simboli i dashurisë njerëzore lind nga dhimbjet e lindjes dhe pjesa tjetër, përvec kujtimit mbetet entiteti i përjetësisë. Poeti Vangjush Ziko mjeshtërisht paraqet ndjeshëm e me talent në vargjet e tij kuptimin metaforik emocional e njerëzor të jetës, e cila natyrisht në vevtvete është  metaforë.

Vangjush Ziko mbetet  një nga poetët më të rëndësishëm dhe me emër në letërsinë shqiptare dhe artin bashkëkohor. Stili dhe konotacionet poetike të Zikos, janë  mishërimi i përkryer i vargjeve lirike shqiptare, artit si frymëzim shpirtëror dhe dimensionit estetik të natyrës, metaforës së rritjes dhe formimit fizik dhe intelektual,- një jetë, mbështjellur në butësi lirike.

 Prozator, dramaturg, studiues dhe esseist.

 Në prozë Vangjush  Ziko është më  i hapur, një  novator, -karakteristikë e vecantë  kjo e autorit. Në librat me tregime, skica  dhe prozë letraro-artistike dokumentare me një përvojë të pasur, Ziko zotëron traditën e pasur të trajtave  lirike dhe narrative, të cilat autori i respekton me seriozitetin  e marrëdhënieve mes botës emocionale dhe psikologjike të  temave  kryesisht nga rinia, kujtime,  mbresa, dhimbje e mall, ndjenjave fisnike,  për të konturuar karaktere të injektuara me dashurinë dhe romantikën e bukur të tyre, duke i transformuar ato me metoda e elementë moderniste dhe stil të drejtpërdrejtë të imazheve dhe shëmbëlltyrës së tyre. Tek libri me tregime dhe skica “Borëbardha flokëthinjur”,(Romancë kanadeze), Ziko shprehet që në krye të librit: “Romancë zakonisht, quhet një pjesë e vogël muzikore, që pasqyron një gjendje të caktuar shpirtërore. Pse të mos e quajmë kështu edhe një krijim letrar, që na flet për ndjenjat dhe meditimet e një personazhi, një vepër letrare, e cila ka në themel konfliktin apo intrigën, boshtin artistik……”. Duke jetuar e krijuar mes Torontos, (Kanada)  dhe vendlindjes Korcës ( Shqipëri),   Ziko ndjek sintezën romantike e psikollogjike mes Lindjes e Perëndimit, ndërmjet traditës, reformimit modern, rivitalizimit  dhe realitetit bashkëkohor. “ Borëbardha flokëthinjur”, është vepër letrare unike, subjektive me  efekte të jashtëzakonëshme psikollogjike, artistike dhe brendia e saj vëzhgon botën shpirtërore të trazuar bukurinë, dinjitetin, dualizmin e natyrës shqiptare me atë kanadeze (p.sh Ujëvarat apo pyjet, malet lumenjtë e Shqipërisë e të Kanadasë),  ndjenjat që prodhojnë ankth e frikë, nderim e përcmim, kënaqësi dhe mërzitje, nostalgji e mall, iluzione e zhgënjime, dëshira e shpresa, dashuri e dhimbje, një pafundësi ndjenjash dhe fuqi përtej kuptimit njerëzor. Përshtatja e fjalës “romancë”, për këtë vepër letrare,  është mëse pozitivisht e përshtatshme nga poeti dhe eseisti Vangjush Ziko, është mishërimi i sublimes, i frymës romantike të aventurës së emigrimit, sepse ai thekson individualizmin, pohon vlerat e përbashkëta të njeriut, me imagjinatën për vlerat e saj estetike dhe etike, pohimin optimist të metamorfozës të vështirë, që shoqëria bashkëkohore e quan integrim. Idetë dhe shpalosja e tyre në këtë vepër letrare janë ende të freskëta me stilin e mprehtë prozaik dhe vëzhgimin e tyre në brendësi janë psikollogjike, shpirtërore, artistike,  filozofike dhe bashkëkohore. Librat e tjerë në prozë janë; “Korca-Qyteti dhe Kujtime”,/ “Serenata -Himni i dashurisë”,/ “Dardha-Legjenda e Feniksit të Pyllit”, tregojnë që Ziko  ia ka arritur të vlerësojë konceptin e  shquar të përvojës njerëzore në prozë psikollogjike, por edhe të letërsisë dokumentare në to, baza e letërsisë së vërtetë dhe të vërtetës historike,  të diktuara nga dhuntitë,  dhe interesat e tij studimore, mitikes dhe legjendave, punës hulumtuese dhe bibliografive, kujtimeve e mbresave, nostalgjisë dhe mallit për Korcën, serenatës si himn i dashurisë njerëzore, duke përfshirë bukurinë mitike dhe antike, mondane dhe aromën e blireve të Korçës, punës gjurmuese,  por edhe profili i tij  si profesor i letërsisë, të gjitha këto, janë të bazuara në përvojat e  jetës, emocionale dhe psikollogjike, larg cdo subjektivizmi. Proza e Zikos zgjeron temat sociale, ekonomike, kulturore, historike   dhe psikologjike, sidomos për vendlindjen e tij, Korcën dhe Dardhën.  Përfaqësues i denjë i dy epokave, Vangjush Ziko  i përmbahet prozës psikollogjike, gjuhës dhe stilit lirik -narrativ, asaj dokumentare, koncizitetit dhe individualizmit të  karaktereve të idealizuara, aventurat fantastike realiste dhe vizionit simbolist të tyre, temën karakteristike të konfrontimit mes kulturave dhe shpesh “të korruptuar”, nën ndikimin e shoqërisë perëndimore, duke e zgjeruar traditën me mjeshtëri artistike  dhe filozofike. Si dramaturg, Ziko në dramat e tij; “Motra Katerinë”(inskenim e botim), “Rruga e Madhe”(inskenim, edhe libër), “Vëllai i Madh” (inskenim), “Prova”(inskenim), “Fronti”(inskenim), “Martesë pa dasmë” (inskenim), Ziko ka eksperimentuar monologjet e brendëshme, , stilin realist. Dramat e tij të sipërpërmendura, janë  të hershme, që inkludojnë “ copëza të jetës”, në lidhje me iluzionet dhe obsesionet e karaktereve të zakonshëm e modestë, të ndara nga idetë dhe vlerat e tyre të qëndrueshme, shëmbull i filozofisë të  transformimit shoqëror, ekonomik, politik e kulturor, duke eksploruar qartshëm aspektin filozofik dhe artistik, në lidhje me trendet e njeriut dhe progresit njerëzor. Dramaturgu Ziko na vë në dukje përpjekjet për të mbrujtur ëndrrat me të cilat ballafaqohet bota dhe dhimbjet e tyre,(të personazheve),  mënyra e të shprehurit emocional dhe veprimeve fizike të tyre, të vërtetën konkrete dhe të moralit të shoqërisë, në kohë e hapësirë, për një dramë bashkëkohore mes  realizmit e simbolizmit. Edhe pse dramat e tij, fillojnë me ekzaminimin e përvojave jetësore në aspektin social, psikollogjik  dhe kulturor në të përditshmen njerëzore, Ziko interkulon një penetrim më të detajuar  e një analizë sociale bashkëkohore, të casteve të jetës  social- ekonomike-kulturore të shoqërisë nga vjen e ku mendon të integrohesh, duke e zgjeruar traditën me elemente psikollogjike e filozofike,  dhe duke  kthyer vëmendjen e tij letraro-artistike, për shqetësimet e personazheve,  duke shfaqur  kështu një  vizion udhërrëfyes bashkëkohor. Për dramën dhe eseistiken, Vangjush Ziko, është në proces të botimeve; e një  vëllimi me tre dramat e tij më të mira, njëra e botuar dhe e vënë në skenë, ndërsa dy të tjerat janë krijime të reja, dhe e shikojnë dritën e botimit për herë të parë, dhe në fushën esseistike  të vëllimit të titulluar “Fletorja e Esseve”, me një tematikë të gjerë temash, autorë, probleme teorike dhe estetike, letrare, esse poetike,  profile krijuesish të traditës dhe aktuale. Skenari dhe librete operete janë gjini të tjera që Ziko ka lëvruar në udhëtimin e larmishën krijues; “Hapi i Parë (skenar filmi, ekranizuar), “Zambakët e Bardhë” (skenar filmi,ekranizuar), “Brigadierja” (libret operete, vënë në skenë), kjo falë talentit e pasionit për letërsinë, Ziko ia ka arrituar t’i realizojë me sukses këto vepra.

Përkthyesi brilant i më shumë se treqind poetëve të mëdhenj lirikë rusë.

 Më duhet të theksoj që në fillim se poeti lirik, Vangjush Ziko, arësimin e mesëm e kreu në qytetin e lindjes, Korcë, ndërsa studimet e larta i përformoi për letërsi në Institutin e Letërsisë, “M. Gorki”, në Moskë. Punoi si mësues i letërsisë pranë gjimnazit “Raqi Qirinxhi”, dhe pedagog i letërsisë e gjuhës ruse në Universitetin “ Fan Noli”, në Korcë.  Duke qenë kryesisht një poet lirik dhe njohës i shkëlqyer  i gjuhës dhe letërsisë ruse,  Ziko iu përkushtua edhe përkthimit të poezisë lirike ruse. Ka botuar përmbledhje të vecanta të poezive të A.S. Pushkinit, S. Eseninit, E. Eftushenkos si dhe Antologjinë e Lirikës Ruse (katër vëllime), ku ka përfshirë rreth pesëqind poezi të më shumë se treqind poetëve lirikë rusë, që nga fillimi i shekullit të tetëmbëdhjete, dhe  deri në fund të shekullit të njëzetë, dhe vazhdon me të njëjtin intensitet të përkthejë edhe në shekullin 21-ë.

“A. S. Pushkin, Drama”, /“A. S. Pushkin, Poezi të zgjedhura”,/ “S. Esenin –  Njëqind Lirika”, / “E. Eftushenko, Lirika”,  “Treqind Vjet Dashuri”, Antologji e Poezisë Ruse,/

 “Këmbana e Mbrëmjes”, Antologji e Poezisë Ruse, “Tokë e Dashur”, Antologji e Poezisë Ruse,/”, “Pegasi Rus”(Antologji e Poezisë Ruse), “Aleksis Parnis, -Ishulli i Afrditës”, Dramë, Vangji-Mihanj Sterjo – “Pikat e Harruara të Shiut, Poezi, –janë vëllime poetike dhe drama  të pëkthyera nga përkthyesi  brilant Vangjush Ziko.

Antologjitë e Poezisë ruse përmbajnë poezi të përzgjedhura nga lirika ruse, të përkthyera mjeshtërisht dhe që kanë në thelb vetëm temën e dashurisë nga poetë të shquar të mëdhenj lirikë  rusë si: “poeti i natyrës dhe shpirtit rus, Esenin, me paruken klasike të Lemonsovit, hijen e venitur sentimentale të Zhukovskit, kacurelat rebele të Pushkinit, zërin e kreshpëruar të Majakovskit, ballin tragjik të Lermontovit, me vellon mistike të Bllokut, trishtimin esenian apo capkën të Eftushenkos,” -shprehet Ziko në parathënjen e tyre. Në një intervistë të paradokohëshme me poetin lirik dhe përkthyesin Vangjush Ziko, pyetjes sime, se cfarë e bën të dallueshëm një krijim në  përkthimin original, mes të tjerave u shpreh: “Arti i përkthimit është mjeshtëri. Përkthimi i lirikëve të mëdhenj të poezisë ruse, ma ka asuruar, jo vetëm shpirtin tim, mjeshtërinë time poetike, por edhe dashurinë për poezinë në përgjithësi, dhe poezinë ruse në vecanti. Të përkthesh poezinë e një kombi tjetër, duhet ta njohësh me themel, jo vetëm poezinë e tij, por edhe gjuhën dhe konstitucionin shpirtëror, natyrën, zakonet, stilin e të jetuarit, dhe të menduarit, shpirtin e tij,  ta njohësh mirë veprën që përkthen”.

Mendimin e tij mbi mjeshtërinë e përkthimit, dhe që e ka udhëhequr, në përkthimin e poezisë lirike ruse, përkthyesi Ziko analizon një shqipërim-të mrekullueshëm të Nolit, dhe jo përkthim, nëpërmjet një esse-je, shkruar rishtas, e titulluar “PROBLEME TË PËRKTHIMIT”, (Mbi një shqipërim të Nolit), Ziko vlerëson ndjeshëm dhe me profesionalizëm, filozofinë noliane të përkthimit dhe shqipërimit. Ja cfarë shkruan Ziko:  “Noli e shikon mjeshtërinë e përkthyesit si mjet edukimi dhe emancipimi shoqëror edhe si shkollë të edukimit artistik dhe estetik. Noli zgjodhi  jo vetëm kryevepra të artit botëror, por midis tyre, ato që i përshtaten momentit historik e shoqëror të vendit, si edhe synimeve të luftës së vet politike. Mjeshtërinë e përkthyesit Noli e krahason me mjeshtërinë e kopshtarit. Për përkthimin Noli përdori dy terma: “kthim’” dhe “shqipërim”. Me të drejtë mund të pyesim se me ç’ kuptim i përdori Noli këto dy terma dhe a janë  të bara-barta në domethënien e tyre?

Në studimet e huaja termi “kthim” përdoret në rastet e kthimit të një vepre të prozës në vargje. Kurse te ne termi “përkthim”, rëndom, barazohet me termin “shqipërim”, gjë e cila nuk mund të pranohet si e bara-zvlefshme,-shkruan Ziko.

Emri dhe kontributi i larmishm, i poetit, dramaturgut, shkrimtarit, eseistit, përkthyesit dhe studiuesit Vangjush Ziko, është një emër gjithpërfshirës, është vizioni i ri i revolicionarizimit dhe ndryshimit të rëndësishëm i letërsisë dhe artit bashkëkohor në qarqet artistike, qytetare dhe intelektuale,  i vlerësuar me  Urdhërin “Naim Frasheri” i klasit të parë dhe “Kurora e Krijimtarisë 2006-ë””nga Klubi Letrar “Bota e Re”. Figura e vlera kombëtare  dhe historike të tilla si Vangjush Ziko, duhet të ruhen më krenari e dinjitet kombëtar, duhet të ruhen për artin dhe kulturën korcare, për letrat shqipe dhe brezat e ardhshëm. I mëncur, i matur,  rini krijues, aktiv dhe me një shpirt të madh, Vangjush Ziko vazhdon të na japë vepra brilante nga shpirti, talenti dhe pasioni i tij krijues, -një jetë, mbështjellur me lirizëm. Që prej  vitit 2004r,   jeton dhe krijon mes Kanadasë pranë fëmijëve të tij dhe vendlindjes, Korcës,- qytetit që vetëm buzëqesh me butësinë lirike të serenatave e blireve.

HARTFORD, CT USA

Fund Maj 2016

Intervistë ekskluzive, me Poeten Lirike, Prozatoren dhe Gazetaren Zhuliana JORGANXHI/

 Bisedoi: Raimonda MOISIU/

Poetja Zhuliana Jorganxhi është vlerësuar si një poete lirike, -mjeshtre  e maturuar e vargjeve lirike shqiptare, plot mirësi, mëncuri dhe  vitalitet i  këngës në poezi. Vargjet poetike  të  Zhulianës mbartin frymën tejet lirike, ndjesore dhe njerëzore, që zbulojnë bukurinë dhe të fshehtat e shpirtit. E lindur dhe e rritur në  një familje artistësh, të cilat  e bënë poeten: një kërkuese  tek letërsia, poezia dhe rrënjët e saj,  të  mbështetura këto nga tradita e kulturës të vendlindjes, Korcës, nga frymëzimet e soneteve të serenatave korcare dhe vargut të lehtë të fëshfërimës së blireve, duke hyrë brenda shpirtit njerëzor dhe përpjekjes për të ekslporuar enigmat  e  këndvështrimit personal dhe perceptimit  origjinal të botës e njerëzve që e rrethojnë. Pena krijuese e Zhuliana Jorganxhiut zotëron një ndjeshmëri mahnitëse me elokuencë dhe energji të cmuar intelektuale, filozofike e letraro-artistike. Falë formimit dimensional letrar, artistik, poetik, prozë, letërsi për fëmijë, përvojës në gazetari, historike e filozofike, artdashësit dhe media të ndryshme e kanë vlerësuar  Zhuliana Jorganxhiun “Mbretëreshë e teksteve të këngëve”. Tekstet e shkruara  kanë rëndësinë dhe mesazhin e dhimbjes e dashurisë njerëzore, të zbukuruara me vargje lirike,  për të kuptuar të vërtetën, që ngjallin zemrat e shërojnë shpirtrat, por edhe e  kanë vendosur atë  në elitën e shquar të poetëve lirikë që kanë bërë epokë. Ja si shprehet shkrimtari dhe poeti prof. Vangjush Ziko, për  Zhulianën: “Kam kujtimet më të mira për të si nxënësja ime, por edhe  si njeri; për gjithë familjen Jorganxhi,  me ne krye artistin legjendar të  Korit karakteristik të Korcës, të madhin Gaqo Jorganxhi. Zhuliana meriton shumë ajo, është e sinqertë, po aq edhe njerëzore, me kulturë dhe personalitet të vecantë krijues, me shpirt të vërtetë artisteje,  të trashëguar nga geni familjar.”

Në këtë intervistë, Poetja, Prozatorja dhe Gazetarja e mirënjohur, Zhuliana Jorganxhi rrëfen rrugëtimin e saj njerëzor, qytetar,  intelektrual e krijues. Për më shumë ndiqni intervistën: 

Përshëndetje e nderuar Zhuliana, besoj se na shkon një bisedë arti, paçka se mes nesh është Atlantiku! Disi larg, por arti, i afron kufijtë. Ju  jeni vlerësuar me Disku i Artë i Festivalit, kurse për 40 vjetorin e Festivalit të këngës në RTVSH më 2001-ë, ju dha “Çmimi i Karrierës”, në vitin 2005-ë kini marrë çmimin e “Mirënjohjes” nga RTVSH,  dhe vjet nga Promotor dhe TVKlan kini marrë çmimin “NDERI I KËNGËS SHQIPTARE”. Si  ndjeheni për këto vlerësime?

 Në radhë të parë ju falenderoj për këtë intervistë dhe ju uroj suksese në punën tuaj krijuese, gjithashtu përshëndet gjithë bashkëatdhetarët e mij aty në Sh.B.A. duke ju uruar shëndet te plotë dhe mbarësi! Ju përmendët disa nga vlerësime dhe çmimet, që më janë dhënë nëpër vite për punën time si poete e këngës. Natyrisht jam ndjerë e gëzuar për këtë dhe ju jam mirënjohëse gjithë atyre që më kanë vlerësuar dhe në veçanti kompozitorëve, këngëtarëve, orkestruesve, orkestrantëve të RTVSH-ë dhe dirigjentëve, që kanë bashkëpunuar me mua ndër vite dhe këta iu përkasin plejadave të tëra. Një mirënjohje speciale do t’iu dërgoja gjithë artdashëve tanë kudo që ndodhen, të cilët i kanë duartrokitur dhe i kanë vlerësuar këto këngë nëpër vite edhe sot.

 -Ju jeni një nga poetet pioniere të letrave shqipe. Ju  vetë vini nga ndonjë familje shkrimtare  dhe artistike? A ka qenë  letërsia një  interes shumë i hershëm i juaji apo diçka që lindi si pasion e dëshirë  më vonë?

Jam lindur dhe rritur në një familje muzikantësh, por them që ishte muzika ajo që më çoi tek letërsia. Nëna ime lexonte shumë jo vetëm në shqip, por edhe në gjuhën greke, se kishte  mbaruar gjimnazin grek dhe ajo kërkonte dhe nga ne fëmijët të lexonim, por për mua ishte motra ime Rozmaria, ajo që më hapi rrugën nga muzika tek letërsia. Ajo, sa herë vinte me pushime në Korçë nga studimet jashtë shtetit sillte pllaka gramafoni dhe partitura. Duke dëgjuar operat e ndryshme si “Fausti”, “Boris Godunov”, “Dama Pik” etj. unë jam njohur me Gëten, Pushkinin etj. Më vonë fillova si të thuash belbëzimet e para në poezi në gjimnaz. Ishin shoqet e mia të klasës lexueset e mia të para. Në gjimnazin “Raqi Qirinxhi” kemi pasur profesorë të mrekullueshëm në çdo lëndë. Kështu mua më ka dhënë lëndën e letërsisë poeti, dramaturgu dhe përkthyesi i shkëlqyer Profesor Vangjush Ziko dhe Profesor Niko Mustaka. Profesor Vangjushi krijoi rrethin letrar të gjimnazit dhe aty u aktivizova dhe unë. Nuk e di a shkova unë tek poezia apo erdhi ajo tek unë? Them më shumë se erdhi ajo tek unë si pasion!

– A ju kujtohet kur ju së pari keni shkruar  një poezi, tregim apo ndonjë gjini tjetër dhe i keni thënë vetes: Ja dola! Kam krijuar dicka  që është me të vërtetë krijimi im. Kur ka ndodhur kjo, herët apo më vonë?

 Kjo më ka ndodhur tani shumë vonë pas viti 2000, kur kam shkruar një tregim “Fajtor pa faj” kushtuar artistit dhe shkencëtarit të shkëlqyer , të ndriturit Eriko Veizi, i cili hoqi kalvarin e burgjeve dhe vdiq në kulmin e krijimtarisë, shumë i ri në vitin 1993! E kisha si vëlla Erikon dhe ai më quante “motër”, një nga karikaturistët e talentuar dhe një shkëncëtar i shkëlqyer i gjeofizikës. E shkrova me vonesë këtë tregim dhe kur e mbarova dola menjëherë jashtë shtëpisë dhe mora frymë thellë:Ndjeva se kisha shlyer një peng të madh për këtë NJERI TË MADH dhe TË VËRTETË! Kjo ka qenë hera e parë dhe e fundit, që i thashë vehtes: “Ja dola!”

– Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në krijimtarinë tuaj, -prindërit, artet, letërsia apo  njerëzit e thjeshtë, qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të vecantë në frymëzimin tuaj?

 Prindërit, natyrisht kanë qënë ata që më kanë nxitur të shkruaj, por unë them që gjithmonë duhet një “dorë e ngrohtë” që të të ndihmojë. Kur isha në maturë, në Korçë erdhi për pushime shkrimtari i mirënjohur Petraq Qafëzezi, me të cilin kam lidhje familjare. Mora guximin dhe i tregova poezitë e mia. Ishin të gjitha poezi lirike. Ai i mori dhe botoi dy prej tyre në gazetën “Drita” më 28 qershor 1964, që rastisi të ishte dhe mbrëmja e maturës. Ende s’i kisha mbushur 18 vjetët!

 – Ju jeni një autore prodhimtare në shqip e disa gjuhë të huaja. Po citoj disa tituj:  “Net provimesh”(1969), “Rritje”(1971) ,”Lule në pemën e lirisë” (1982), Vëllimin me tregime për fëmijë “Fëmijët e teto Nastës”(1975), “Gaqo Jorganxhi dhe grupi LIRA” (monografi letrare) (2005), “Dhembje e ndaluar” (Poezi) (2008), “Dhimbje e bukur” (Lirika dashurie) (2008), “…Edhe ata pinin çaj…” (vëllim me tregime) (2009).  Ç’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional?

 Unë e kam nisur karrierën time poetike si poete lirike, por  nga përvoja ime dhe si gazetare, sepse unë kam mbaruar fakultetin histori Filologji dega gjuhë letërsi shqipe dhe njëkohësisht kursin dy vjeçar të gazetarisë, që u çel atëhere pranë  fakultetit juridik dhe shkencave politike, sepse fakulteti i gazetarisë u çel më vonë. Pra, kam punuar për 6 vjet si gazetare tek revista “Shqiptarja e re”, (revistë për gratë) dhe kam shkelur pothuaj gjithë Shqipërinë, fshat e qytet, përveç Tropojës dhe Përmetit. Kjo punë më bëri të prek me sy gjendjen e popullit tim dhe në veçanërisht të grave. Ishin gratë ato që punonin nëpër fusha dhe ara, ndërsa burrat i gjeje tek zyrat e kooperativave…Kam ndërrojen , se kjo vazhdon ende. D.m.th. gruaja në fshat bën punët më të rënda dhe kjo është shumë e dhimbshme. Nga poezia kalova shpejt në gjininë e tregimit dhe kam botuar disa tregime nga vitet ’69-70 tek “Zëri i Rinisë”, “Shqiptarja e re “, “Pionieri”, “Fatosi”. Ato atëhere u mirëpritën, por unë pas botimit me tregime “Fëmijët e teto Nastës” nuk botova më vëllim me tregime në ato vite, se puna në RTVSH për tekstet e këngëve më merrte shumë mund dhe kohë. Nuk ishte e lehtë në atë kohë të ishe redaktore dhe skenariste e festivalit, pra të mbaje përgjegjësinë e përmbajtjes së festivalit, që ishin tekstet e këngëve! Jam marrë në kohën e festivaleve deri tek programet e tri netëve, që shtypeshin tek shtypshkronja “Mihal Duri”.

 -Ju jeni poete. Qindra vargje poetike në shqip, por edhe të përkthyera në gjuhë të huaj. E vlerësuar me çmime kombëtare për talentin tuaj brilant në vargje. Cfarë mendoni se ju ka frymëzuar për t’u bërë poete?

Jam vlerësuar me dy çmime kombëtare për dy poemat e mia dhe kjo më ka gëzuar dhe nxitur që të punoj më shumë. Çdo punë dhe aq më shumë ajo krijuese do shumë mund, nerva dhe mbi të gjitha frymëzim e pasion. Frymëzimi vjen atje ku s’e pret. Nuk harroj njëherë për një tekstin e një kënge , në mos gaboj titullohej “Këngët e trimërisë” me të ndriturin Agim Prodani punuam gjithë para diten dhe unë nuk arrita të bëj as edhe një varg. Në drekë do të shkoja tek vëllai i vogël, se më kishte ftuar. I hipa autobusit të Tiranës së Re, kur më erdhi vargu i pare. Këtë e shpjegoj dhe kështu: Në trurin tim tashmë ishte melodia e këngës, që më ndiqte pas edhe aty në autobus, ndaj aty lindi vargu i parë, pas të cilit rrodhi gjithë poezia. Ajo këngë me sa më kujtohet u këndua në Dekadën e Majit të viteve ’70-ë nga dy këngëtarë të mirënjohur korçarë Gjergj Suljoti dhe Petrika Rrëmbeci dhe pati shumë sukses.

 -Çfarë shërben si frymëzim për të shkruar poezi? A keni ndonjë ndjesi të vecantë kur ju shkruani një poezi të bukur, të ndjeshme e të mirë?

 Nuk ka receta për frymëzimin, këtë e thotë vetë fjala frymë-zim, pra vjen si frymë e shenjtë, do të thoshnja. Natyrisht kur e ndjen, që ke krijuar një fjalë të bukur të pathënë më parë, ndjen një kënaqësi , sepse ke vënë shpirtin  në të.

 -Ju keni me qindra vargje si krijuese tekstesh për këngë të vlerësuar me çmime të para  në festivalet  e RTVSH-ë? Si ndjeheni për këtë?

 Natyrisht 7 çmime të para nëpër festivalet e RTVSH dhe 4 në koncertet “Kur vjen Pranvera” më kanë dhënë kënaqësinë e veçantë ato çaste, por Unë i jap rëndësi atyre teksteve që i kanë rezistuar kohës , atyre këngëve me tekstin tim që këndohen dhe sot dhe ato nuk janë pak! Këtë e treguan “Këngët e Shekullit” , ku unë kam gati 20% të tyre me tekstet e mia dhe kjo nuk është pak për një krijues, kur diçka ka lënë nëpër vite.

 -Znj. Zhuliana ju keni studiuar edhe për gazetari. A ju kujtohen ditët tuaja të para si gazetare? Çfarë ka ndikuar te ju më shumë apo dicka e papritur, që ju zgjodhët të jeni gazetare? A mund të na përshkruani  momente  nga eksperienca tuaj?

 Dita e parë si gazetare ka qenë kur unë isha ende studente dhe shërbimin e parë e kam bërë në Sukth, tek një ofiçinë, ku punonin edhe gra dhe vajza. Pata emocion që kur mora trenin dhe pyetjet ende nuk i kisha përgatitur, por ato erdhën duke parë aty gjendjen dhe punën e tyre. Ishte një shërbim për revistën “Shqiptarja e re” dhe unë falenderoj ish kryeredaktoren e kësaj reviste gazetaren e mirënjohur Ballkiz Halili për besimin, që pati tek unë si vajzë e re. E kam pasur pasion punën e gazetares, që në vitet kur isha studente dhe atëhere shumë nga miqtë dhe mikeshat e mia poetë dhe shkrimtarë të rinj aktivizoheshin në gazeta dhe revista të ndryshme për reportazhe, portrete etj. Kjo ka qenë dhe një nga eksperiencat e para në fushën e gazetarisë nga shumë prej nesh, që më vonë pas studimeve filluam punën edhe si gazetarë në organe të ndryshme të shtypit dhe në RTVSH.

 – Është një rastësi e mrekullueshme, që ne kemi mundësi për të diskutuar rrëth krijimtarisë tuaj. E them këtë sepse përvec poezisë, hartuese tekste muzikorë ,  gazetarisë, ju lëvroni edhe prozën, në gjininë e tregimit, vecmas asj për fëmijë. Unë  vecanërisht, do të përmendja librin me tregime  “”Fëmijët e teto Nastës”, që pati jehonë në letrat shqipe, por dhe mjaft i  vlerësuar nga kritika e kohës. Çfarë ju tërhoqi për të shkruar këtë libër me tregime? Përse ky titull?

 Vëllimi “Fëmijët e Teto Nastës” e kam shkruar nga vitet ’70-ë. Isha aktivizuar me tregime të ndryshme tek “Zëri i Rinisë”, por edhe në gazetën “Pionieri” dhe atë “Fatosi”. Në gazetën “Pionieri” atëhere ishte kryeredaktor i ndrituri dhe i mirënjohuri shkrimtari për fëmijë Bekim Gaçe, shkrimtarja Elena Kadare dhe poeti shumë i talentuar për fëmijë Xhevat Beqaraj ( ky i fundit ka qenë dhe redaktori letrar i vëllimit tim të parë me poezi “Net provimesh”), të cilët me dashamirësinë e tyre më hapën dyert e redaksisë dhe më nxitën të shkruaj edhe për fëmijë. Po ashtu mikja ime e mirë, shkrimtarja dhe skenaristja Shpresa Vreto atëhere kryeredaktore e revistës “Fatosi”, më botoi tregime për fëmijë. Disa prej këtyre tregimeve të botuara në këto organe shtypi unë i përmblodha edhe në vëllimin tim “Fëmijët e Teto Nastës”. Është e vërtetë , që kritika dhe vetë shkrimtari i madh për fëmijë, i ndrituri Bedri Dedja u shpreh me entusiazëm për vëllimin tim, por ndërkohë unë fillova punën në RTVSH,  si redaktore letrare në Redaksinë e Krijimtarisë dhe Inçizimeve Muzikore dhe nuk munda më t’i përkushtohem siç duhej gjinisë së tregimit për fëmijë. Titulli këtij vëllimi është marrë nga një prej tregimeve, në të cilin unë përshkruaj pak a shumë atë rrugicën time në Korçë, miqte e mikeshat e mia të vegjëlisë, që për çdo mbrëmje, veçanërisht në verë, na mblidhte para portës së shtëpisë së saj një nga të moshuarat e mëhallës, e cila dikur kishte qenë një nga mësueset e para: E quanin Olimbi Ikonomi dhe ishte nusja e xhaxhait të këngëtarit të mirënjohur Mihal Ciko, babait të Zhani Cikos dhe na tregonte shumë legjenda dhe histori të bukura. Unë tek figura e Teto Nastës kam mëshiruar jo vetëm atë, por edhe një nga nënat e dy dëshmorëve të Korçës: Raqi dhe Stavri Themeli, që ishte gjyshja e shoqes sime të ngushtë qysh në fëmijëri, Zhaneta Themelit. Me emrin Nastë, desha të përjetësoj gjyshen time nga babai, që e quanin Anastasi.

Letërsi artistike, poezi, prozë, publicistikë . Në cilën prej tyre ndjeheni më mirë? Çfarë mendoni se ka mbetur e pandryshueshme? Si lindi shtysa për të kaluar nga vargjet në prozë, apo nga proza në vargje?

 Të gjitha këto gjini më pëlqejnë, por gjithmonë do të kthehem tek dashuria e parë, që për mua është POEZIA! Nuk e di si ndodhi kalimi nga poezia në prozë. Mbaj mend që ka ardhur papritur një pasdite në zyrën e redaksisë së revistës ku punoja. U ula pranë makinës së shkrimit dhe fillova të shtyp tregimin “Pragu”, i cili u botua atëhere në “Zëri i Rinisë” me një ilustrim të shkëlqyer nga e madhja, e ndritura Safo Marko. Ishte viti 1969.

 -Çfarë do të dëshironit të thoni në lidhje me karakterin e përgjithshëm të gazetarisë shqiptare, Ballkanike apo Lindore, në krahasim me atë perëndimore, bazuar në ato ç’ka ju keni lexuar apo vënë re?

 Nuk mund të jap mendimin tim të prerë për gazetarinë në Shqipëri, por kam idenë, se mungojnë shumë gjini gazetareske si reportazhi, portreti, analiza e vërtetë e fakteve dhe gazetarët jepen mbas “sensacionit” shpesh pa verifikuar mirë lajmin. Ajo që nuk më pëlqen dhe që më krijon pështjellim është, që nuk ka gazetë tek ne mos të flasë për seksin, shpesh duke rënë në vulgaritet. Shtypi serioz në Perëndim nuk bije në këto vulgaritete. Shpesh gazetari a gazetarja, në vend që të bëjë portretin e plotë të artistit, këngëtarit a kujtdo personi publik rend e gjen rrugën më të lehtë intervistën. Unë çmoj shumë gazetaren Rezarta Reçi , e cila ka bërë dhe bën një punë të shkëlqyer me portretet, që ka dhënë të artistëve, shkrimtarëve, piktorëve, njerëzve të shkencës në emisionin e saj plot kulturë “Arratia e Peshkut të Kuq”. Gjithashtu çmoj penën e gazetarit Aleksandër Çipa për problemet e thekshme që ngre dhe me vërtetësi. Ju uroj suksese gjithmonë e më të mëdha këtyre gazetarëve dhe kujdo, që bën gazetari të vërtetë në Shqipëri.

 – Ju gjithashtu, jeni  bija e këngëtarit veteran lirik, “Artisti i Merituar”, solistit të Grupit historik “Lira”, të Korcës, Gaqo Jorganxhi . Cili është “çelësi sekret” i lidhjes me atin tuaj,  dhe a ka ndikuar formimi tuaj intelektual dhe profesional artistik  në formimin tuaj, poete dhe shkruese tekstesh lirike?

Natyrisht im atë ka pasur një ndikim të jashtëzakonshëm në të katër ne fëmijët e tij, gjithashtu dhe nëna. Mbaj mend ende fëmijë 7-8 vjeç ai më merrte përdore në provat, që bënte në Pallatin e Kulturës. Aty unë kam ndjekur pothuaj gjithë provat e operetës “Agimi” (1954) me libret të Kolë Jakovës, muzikë të Kristo Konos, që u vu në skenë nga kori, orkestra dhe solistët e Pallatit të Kulturës në Korçë. Aty im atë luante një nga rolet kryesore atë të Murr Keçit. Atëhere, mbaj mend zjente e gjithë Korça për vënien në skenë të kësaj operete të parë shqiptare. Në rolet kryesore luanin dhe këndonin: Pirro Suljoti, Marika Balashi, Lefkothe Kane, Gaqo Jorganxhi, Dhimitra Mele, Pandi Raidhi, Andrea Trebicka, Liza Skrami etj. Në korin e madh merrnin pjesë punëtorë, zanatçinj, mësuese etj. Ishte një sipërmarrje e madhe, që doli me shumë sukses jo vetëm në Korçë, por edhe në gjithë Shqipërinë. Në vitin 1956 u riorganizua dhe kori i grupi “LIRA” me këngët karakteristike korçare, grup, i cili ishte formuar në vitin e largët 1928-ë. Aty merrnin pjesë gjithë anëtarët e parë të këtij grupi dhe ishin 12-ë,  me gjithë katër orkestrantët, kitara dhe mandolina. Këta të 12-ë,  populli i Korçës i quante “12 Apostujt e muzikës korçare”. Aty im atë dhe Tole Adhami ishin solistë, kurse dirigjent ka qene Profesor Kostaq Osmanlli.

Unë jam rritur mes këngëve korçare, arieve të operave, që im atë m’i këndonte, të cilat ai i interpretonte dhe në koncerte të ndryshme, i shoqëruar nga pianisti i mirënjohur i ndrituri Boris Plumbi. Të gjitha këto ndikuan në formimin tim si poete. Unë me Profesor Boris Plumbin dhe më vonë me pianistin e mirënjohur Sami Bujari kam studiuar 10 vjet piano në Pallatin e Kulturës së qytetit tim. Kjo më ka ndihmuar dhe lehtësuar shumë në krijimin e teksteve.

-Mendoni se keni arritur aty ku duhet me krijimtarinë tuaj apo kini akoma për të bërë? Çfarë po shkruani aktualisht? Projektet tuaja në të ardhmen?

 Nuk besoj të ketë njeri, aq më shumë krijues që të thotë, se ka arritur aty ku duhet me krijimtarinë e tij. Është një shprehje latine: “I gjatë je o, art, e shkurtër je o, jetë!” Kam disa vjet që kam një vëllim gati me tekstet e mia nëpër  vite duke përzgjedhur ato që unë mendoj që janë më të realizuarat, por do dëshëroja ta shoqëroja me vijat melodike dhe dy CD. Kjo është një punë e vështirë dhe ky vëllim ka vite që po fle. Gjithashtu kam disa vjet që po shkruaj kujtimet e mia për punën time si redaktore letrare dhe poete e këngës, por ende s’e kam mbaruar.

 -Ç’mund të na thoni në lidhje me kulturën muzikore dhe atmosferën artistike në Shqipëri? Cfarë do të dëshironit të kishte bota shqiptare  nga kultura muzikore, nga ajo italiane ku ju jetoni aktualisht?

 Çdo brez krijon këngët e tij dhe thuhet se kënga “është modë”, por unë them që një këngë është këngë kur jep një mesazh të bukur dhe atë e merr publiku dhe e këndon dhe kënga pa melosin nuk jeton dot. Në Shqipëri ka muzikantë të formuar në Universitetin e Arteve dhe ata për mua bëjnë muzikën e vërtetë. Një muzikant nuk mund të kuptohet pa njohjen e një vegle muzikore, notave, solfexhit, harmonisë etj., që e formojnë një muzikant, por kam idenë që ndonjëherë mjafton një kompjuter, merret kopja e ndonjë kënge të huaj dhe hidhet në treg. Kënga italiane i provoi të gjitha rrymat pas viteve ’60 dhe ’70, por tani i është kthyer traditës: melodisë. Ata tre djemtë e trios “VOLO” po pushtojnë botën me këngën e vërtetë italiane. Kështu them, që dhe kënga shqiptare duhet të tingëllojë shqip, pa rënë në folklorizëm.

-Sipas mendimt tuaj, çfarë është qëllimi maksimal i Artit? Ju kanë quajtur artdashësit tanë dhe media të ndryshme “Mbretëreshë e teksteve të këngeve”, por a është ndjerë artistja Zhuliana Jorganxhi e vlerësuar nga shteti?

 Kur e pyetën të madhërishmin Bethoven:”Pse shkruani?!” Ai u përgjigj: “Atë që kam në shpirt dua të shpërthejë!” Ky është dhe qëllimi i një artisti, të verë shpirtin në artin e tij dhe ky art të çojë mesazhe tek çdo njeri, ta fisnikërojë atë. Sa për pyetjen e fundit a jam ndjerë e vlerësuar nga shteti po ju them, se përveç çimimeve dhe vlerësimeve nga institucionet e ndryshme nuk kam asnjë titull dhe jam me një pension minimal prej 150.000 lekë të vjetra, kur kam mbi 50 vjet krijimtari të botuar dhe të interpretuar, por mua më mjafton vlerësimi i artdashësve tanë, të cilët ndoshta kanë filluar të më quajnë me një “titull” shumë të madh, siç thatë dhe ju, të cilin ndoshta s’e meritoj duke më quajtur “Mbretëresha e teksteve të këngëve”. Nuk e bëjnë titujt një artist a krijues, e bën ajo ç’ka ai ka lënë prapa.

-Kur jeni ndjerë krenare për punën tuaj?Dhe pse?

Kur njeriu nxjerr nga duart dhe mendja e tij një punë të pastër, që iu shërben të tjerëve, ose iu jep njerëzve kënaqësi shpirtërore unë them që duhet të ndjehet krenar për atë që ka krijuar. Kjo më ka ndodhur jo rrallë, kur teksti, pra mesazhi i këngës ka hyrë në zemrat e njerëzve si p.sh. për tekstin “Në duart e nënës”, “Në sytë e tu”, “Pragu i vegjëlisë”, “Se kënduam Let it be” etj. kam marrë urime nga shumë njerëz, sepse tek teksti i parë ka një varg. “dhe vehten qortova të zënë në gabime, zemrën kur ta theva, o e shtrenjta ime!”, varg i cili për mendimin tim i përket gjithkujt nga ne, se s’ka njeri mos t’i ketë thyer zemrën qoftë dhe njëherë nënës së tij dhe të mos jetë penduar. “Në sytë e tu” preket një temë shoqërore. Aty tregohet një çifti “i zemëruar, që i ndjek pas një fëmijë si zog i trembur i hutuar!”…Tek “Pragu i vegjëlisë” them se gjithkush kudo që të shkojë do të kthejë sytë tek ai prag vegjëlie, ku hodhi hapin e parë, tha fjalën e parë…”Se kënduam Let it be” është një këngë që i kushtohet brezit tim, i cili “mohoi për një çast Zotin”, “por, se këndoi Let it be, rrojti i përgjuar”…dhe i kërkon falje Zotit: “Falna ti dhe mjaft me lot/ veç tek ti kam për të besuar!”

-Çfarë është dashuria për Ju, dhe kur e ndjen një grua se është e dashuruar!

Dashuria për mua është jeta! Një grua duhet të ndjehet e dashuruar kur nuk e kupton dot asgjë në jetë pa atë që dashuron.

 -Sa ju ka mbështetur familja në karrierën tuaj artistike?

 Familja më ka mbështetur në çdo çast dhe ka jetuar me shqetësimet e mia në periudhën e festivaleve në veçanti familja e motrës sime me kunatin tim të ndriturin Profesor Kostandin Leka, i cili gjatë gjithë jetës sime krijuese ka qënë një udhëheqës i shkëlqyer shpirtëror me vërrejtjet dhe kritikat e tij prej njeriu erudit dhe i jam mirënjohëse gjithë jetën atij, prindërve të tij të ndritur Jolanda dhe Minella Leka dhe motrës sime Rozmari. Unë kam jetuar me familjen e motrës dhe jetoj ende me të, pas 15 vjet jete në konviktet e qytetit “Studenti”, 4 vjet studime dhe 11 vjet si nënpunëse e pastrehuar(1964-1979).

-Një mesazh për brezin e talenteve të reja?

Gjithmonë i kam dashur dhe i kam përkrahur talentet e reja, sepse atyre iu përket e ardhmja! Do dëshëroja, që ata të jenë gjithmonë vetvehtja dhe të çojnë gjithmonë e më lart kulturën dhe artin në Shqipëri, sepse vetëm kultura shpëton një vend dhe e çon atë drejt përparimit!

Ju faleminderit!

Bisedoi:Raimonda MOISIU

Share

NGA RAIMONDA MOISIU/
Dielli e mimozat kurrë nuk kishin ndricuar më bukur se atë ditë…… (Meditim -Esse) Nga Raimonda Moisiu
Sa i kam dashur mimozat! Tërë jetën time i kam dashur marrëzisht këto lule që i quajnë budallaqe. Budallaqe, sic është dashuria – budallaqe. Dashuria ngjan shumë – shumë me mimozat. Mimoza, hmmm, ja, lulja ime më e dashur, sapo del pak diell, veshë fustanin e verdhë të vajzërisë dhe del në bulevardin e pemëve, të cilat ngurrojnë të nxjerin gjethe dhe lule.
Edhe dashuria nuk do të dijë as për ofiqe, as për para, as për rracë, as për shtresë shoqërore, por vetëm për ca rrahje zemrë; sikurse mimoza ca rreze diellore.
A nuk u ngjajmë pra ne mimozave, kur biem në dashuri?
A nuk është aq e brishtë dashuria, sikurse brishtësia e mimozave?
O, sa herë jam dehur prej këtyre budallackave të bukura!
Furgoni i Korcës më zbriti atë ditë para kinema “Partizanit “dikur.Nuk e kisha ndjerë rrugën aspak.Në Pogradec, u ndala për pak. Nuk largohesha dot nga liqeni i kthejllët si syri i trishtuar i një djali të rënë në dashuri me mimozat.
Pranë meje ishte një mimozë. Kish celur e tëra , sikur ishte mbuluar me florinj. M’u dhimbsen shumë. Mua, sa herë që shkoj në atdhe, kam një dhimbje të patreguar për të gjithë. Një herë kam hequr byzylykun tim të florinjtë dhe ia kam vënë në dorë një vajzë jetime me flokë të verdhë si prej lulelimozash.
Ndjeva…dhe ktheva kokën. Një miku im po i afrohej ato caste vetmisë sime ; më thërriti me emër. Më bënë përshtypje shumë sytë e tij ndërsa nxori si një madem të shtrenjtë dicka nga canta. Ishte një roman që fliste për një vrasje. Oh, mua më dhurojnë një roman që flet për vrasje dhe, për më tepër,në ditën e dashurisë?
U ndava me autorin pogradecar Bardhyl Berberi; e dija se, kushedi se kur do të shiheshim sërish. Por, nga mënyra se si buzëqeshte ai me vete, ndërsa më shkruante dicka si kujtim, e kuptova mirë se po më dhuronte një cikëz nga zëmra e tij dhe nga ajo mimozë që ishte pranë . Nga ajo mimozë që rrinte mbi mua, si një tufë e bukur që dashuria i dhuronte liqenit të Pogradecit. Atij që, sikurse edhe kjo mimozë mbi mua, kushedi se sa psherëtima dashurie do të kenë dëgjuar dhe ruajtur fshehur.
Tërë rrugës lexova romanin, që po më tërhiqte shumë – “Vrasje në Shën Valentin”.
Lexoja romanin e fundit të mikut tim, dhe më dukej se, qark mikrobuzit që rendëte me furi, nuk ishin gryka malesh dhe peme gjysëm të cveshura, por liqen, ujra dhe mimoza…
Dhe…arritëm në Tiranë.
Ngado – mimoza.
Tirana kish hapur krahët e mimozave për të më pritur mua, dashnoren e përjetëshme të atyre, të harlisur si ato .
Sa herë shoh mimozat më sjell nostalgjinë e dashurisë së parë.Në një pemë të madhe e të madhërishme, mbushur plot me mimoza,nën rrezet e verdha dhe aromën e tyre, kam provuar puthjen e parë. Një tufë mimoza kisha për jastëk, kur provova misterin e dashurisë; kur shijova castet e të qënit princeshë.
Qëndra e Tiranës gumëzhinte nga njerëzit e shumtë që lëviznin, borijet e makinave, motorët uturitës të autobuzëve, frenat e tyre, edhe hingëllimën e ndonjë kali, që tërhiqte karrocën, packa se ishte qëndër qyteti.Nuk kisha më shumë se një javë që kisha ardhur në atdhe, dhe po endesha në bulevardet e kryeqytetit tim, për të shijuar gjithcka që shikoja e më rrethonte, atë të dashurën, të shtrenjtën, -Aromën e Mëmëdheut.
Mundohesha të hetoja gjithshka, se cfarë kish ndryshuar në një vit.
-Një tufë mimoza, teta, a dëshironi,-dëgjova një zë të butë fëminor nga pas kurrizit. Ktheva kokën e para meje qëndronte një djalë, jo më shumë se 12 vjec. Kishte dy tufa të bukura me mimoza në duar. Donte t’i shiste.
Zilja e celularit më shkëputi një moment…
-Sa e ke një tufë mimoza, shpirti i tetës?
E pyes kot dhe i jap kartmonedhën më të madhe shqiptare që kam me vete.
– Po nuk kam kusur, moj teta.
– Nuk ka gjë, moj zemër.
Po më shihte me sy të habitur që u gëzuan shumë menjëherë.
– Mbaje kusurin dhe bli cokollata dhe një libër a dy.
E puth në faqe djalin nga atdheu im dhe ai i fshin faqet që ia kam bërë me të kuq me mëngën e dorës.
– Po pse nuk ke shkuar në shkollë sot?
– Po , po teta, po sot e bëmë pushim, festuam “Neëborn Kosova,”-një vjetorin e Pavarësisë.
– Uuu, sa mirë…Sa miiirëëëë….Dale, ti më dhurove mimoza dhe unë do të të dhuroj një libër për Kosovën.
Kujtohem se në cantë kam edhe dy tre kopje nga vëllimi i mikut tim shqiptaro-amerikan,poeti Mëhill Velaj – “Lule që rritemi në gurë” – dhe e nxjerr. Kujtoj Mëhillin zemërbardhë këta caste si dhe “zilinë” e tij të trishtuar, kur i thashë se do të shkoj në atdhe, në Tiranë. E kam mik të vjetër Mëhillin dhe e di se do të kishte lënë gjysmën e jetës , sikur të provonte këto caste kaq të bukura në atdhe, sikurse unë … – me këto mimoza të bukura në duar, nën këtë qiell të pastër si sy, nën këtë diell të ngrohtë dhe më këtë bukurosh të vogël nga atdheu si dhe…oh…Heroin tonë Komëbtar në krye të sheshit që mban emrin e tij…
– Po unë nuk ta dhurova tufën e mimozave, moj teta, por ta shita…. E di…nesër…Nesër do të mbledh mimoza prapë…ateherë është dhuratë…Sa e mirë që qënke, moj teta!
– Mirë, mirë…Nesër teta nuk është këtu…ja të të lexoj një poezi nga ky libri për Kosovën.
Dhe nis e i lexoj në syprinën e pasme të librit të Mëhillit duke përfytyruar se sa do të gëzohej ai , kur të merrte vesh se librin e tij ia kisha dhuruar një fëmije që kish festuar në mes të Tiranës ditën Pavarësisë të Kosovës së tij:
Oh,jetoj unë i mjeri, mes ujrash Atlantikut,
fshehur derdh lot më njelmët se ujrat e Adritatikut.
Përjashta lozin, qeshin, më pret gruaja, fëmijë,
c’bëhet te shpirti i babit, asnjeri, s’mund ta dijë!
Askush nuk mund ta dijë, pse zgjohem natën unë,
sirenat e atdheut më thërresin në gjumë!
Moj Kosovë, në u kthefsha te ty dhe njëherë,
a do më njohë njeri, sikur Ago Ymerin?
Ago Ymer Ulqini kish në llërë dhëmbë nga një kalë,
unë i mjeri s’kam tjetër, vec këta lotë të valë….
Celulari sërish.
Bukuroshi i vogël i mimozave vazhdoi te lexonte dhe unë…
“Erdha Kozata!”
Po vinte, ja, atje, te,kafja e intelektualëve e thërresin,kafe “Europa”, Kozeta Zavalani, Gruaja e Botës për vitin 2007, mikesha ime e vjetër e motra korcare.
Më duhej të nxitoja.
Ja, pak metro më tej është “Europa”
Ja ku po qeshnin një gup poetësh të Tiranës, që të gjithë të njohur dhe aq të këndëshëm në vargjet e tyre.
Mua më magjeps gjithcka sa herë që vij në atdhe. Edhe poezitë e këtyre poetëve; edhe vetë ata. Ata që, ja po qeshin me të madhe dhe janë në krah të një mimoze e të një manjole.
Janë Xhevahir Spahiu , Faslli Haliti dhe Riza Lahi.
– Oh, kush na qënka, Raimonda,-shpërtheu, Xhevahiri
Që të tre poetët gëzohen për praninë time me mënyrat e tyre. Xhevahir Spahiu me këtë klithëm gjithë hare, Faslli Haliti me sytë e qeshur dhe përpirës, Riza Lahi me buzëqeshjen e mrekullueshme melankolike.
Pastaj të qeshura sërish. Kalimtarët vështrojnë nga ne ; nga hareja jonë zëlartë..
Ja po vjen dhe Kozeta e veshur bukur, ylli I dikurëshem televizionit shqiptar…
– Ju të dyja me siguri që jeni korcare….A nuk kanë dicka nga blirët e Korcës sytë e këtyre korcarkave, more Faslli?
Xhevahir Spahiu e di përgjigjen që më parë të pasionantit të përjetëshëm, Faslli Haliti, që na vështron në thellësirat e syve Kozetën e bukur dhe mua.
Riza Lahi shikon me dhëmbshuri nga rudhat në fytyrën ekspresive të Xhevahirit pa e hedhur fare vështrimin e tij melankolik mbi sytë tanë, nga janë ngulur rrezet e syve plot adhurim, të dy poetëve të tjerë.
Më pas hymë në brëndësi të kafe “Europa”, e të tjerë miq e kolegë erdhën, poetja rebele e dashurisë ,e talentuara, gazetarja Fatime Kulli, gazetari,Afrim Himaj, analisti,studiuesi dhe një nga ish-liderët kryesorë të UCK-së, Kolonel Dilaver Goxhaj, botuesi Mehmet Gëzhilli,etj. Ishte ngrohtë dhe bashkuam tavolinat jashtë kafenesë. Të përfshirë në biseda të ndryshme me filxhanët me salep, përpara, tufa e mimozave mbi tavolinë, i dhurova miqve të mij librin e sapo botuar, romanin “Pafajsia e Evës”, dhe librin me poezi “Lule që rritemi në gurë”, të poetit dhe kolegut tim nga Kosova , Mëhill Velaj, të shoqëruar me autografe sipas porosisë nga vetë autori. Xhevahiri e shfletoi për një moment vëllimin me poezi të Mëhillit, duke bërë një vlerësim maksimal për kopërtinën e librin në përgjithësi, lexoi këto vargje:

OTRANTOS…KANALIT TË VDEKJES
Me dritëzën e hënës, me qerpikë të lagur ,
me ëndërra parajse e shumë shpresa në gji,
vërsulen si shtriganë të detit skafet natën,
skafistë…dallgë…det… frikë e lemeri.
“Mbahuni fort do arrijmë gjallë, të gjithë,
gjer në Brindizi fryj moj erë e mallkuar!”,
ulërijnë skafistët …Nuk qajnë dot me zë,
nëna me fëmijë, cifte të fejuar.
Nuk është peshkaqen , as janë dallgët e egra
si të ishte duke ardhur vetë vdekja me flotilje
po vjen një anije si fantazma e Eva Braunit*,
anije që vret njerëz me një emër vajze – Sibilia.
O përbindësh, më të zi se peshkaqenët e detit,
përse s’ia ndërruat emrin më parë anijes suaj,
të qe mes jush Sibilia, pasha shpirtin e nënës,
me viktimat e Otrantos do kish dhënë jetën në ujë.
I qetë pret kapiteni ndërsa njerëz përpin deti,
përpiu dhe të fundmen britmë : “Ika nanë”
Sibilia …Sibilia…si ke forcë të kthehesh në breg,
dhe të ankorohesh e qetë në Parajsën italiane…??!!
*Eva Brauni-dashnorja e Hitlerit.
-Ja se cfarë bën magjia e tridhjetegjashtëshkronjave, magjia e gjuhës shqipe, që nuk të bën të gabosh në përcaktimin e fuqisë së ndjenjave poetike, mbi bazën e shkëlqimit të vecantë të shpërthimit të tyre.Një poet duhet ta ketë të vetin këtë shpërthim të jashtëzakonshëm,-sepse poeti që në vargjet që sapo lexova ,dashuron jetën, njerëzit atdheun, bën të vetat vuajtjet e të tjerëve , i derdh në poezi, në vargëzime e gurgullon poetikisht shpirti njerëzor e ndjenja kombëtare e pasuruar me krenari, për historinë, heronjtë , atdheun,Kosovën.Gëzuar një vjetorin e Pavarësisë!- e mbylli patriarku i poezisë, Xhevahir Spahiu komentin rreth librit të Mëhillit.
Heshtje.Të gjithë dëgjonim poetin.
xxx
Po vjen Driteroi,Driteroi me Sadijen- u dëgjua zëri i ëmbël ,i butë i Kozetës .
Drejt nesh po vinte ai i madhi, ai Patriarku i letrave shqipe, Patriarku Devolli! Në krah të mjeshtrit Sadija, e dashura e tij,besnike dhe fisnike tërë jetën. Thinjat që e kishin zbardhur “malin’ krejt, krekoseshin hijshëm në shtatin e dy bashkëshortëve.
U cuam në këmbë.Me zërin e tij baritoni karakteristik, fytyrën e qeshur, cigaren në mes gishtave, i mbajtur nga krahu,nga Sadija e tij, iu afrua tavolinës.
Si zuri vëndin e nderit apo të “dollibashit”, në tavolinë ngrihem dhe e përqafoj fort Driteroin tonë të madh.Iu hodha sytë lulemimozave.Ndrisnin më shumë atë moment.Iu marr erë përsëri.Sa fat më sollët!-iu thashë, e i putha.Sa fat më solle o bohemi i vogël i Tiranës sime me këtë tufë mimozash!Ma bëre ditën më të bukur të jetës!Biseda u ndez më e zjarrtë.Fotot të shumta bëmë së bashku të gjithë sa ishim në tavolinë.Janë kujtime të përjetëshme e të paharruara.
Më pas me Kozeta Zavalanin,”motrën time korcare”-shkuam te shtëpia e Patriarkut devolli.Një shtëpi e bukur, ku mbizotëronte antikiteti, lulet shumëngjyrëshe, pikturat e bukura ,plot kolor të larmishëm e ndjenjë,kombinim i përkryer i modernes në lashtësi me modernen e kohës së sotme.Libra pafund.
Frymëzim pafund!
Një pritje shumë e ngrohtë, miqësore, një bisedë si prindi me bijtë rreth shumë temave të ndryshme. Me gotat e rakisë së rrushit përpara, që Driteroi ynë e pëlqen shumë, trokisnim ato “Gëzuar”,e bisedonim shtruar. Aq shpirtërore u bë biseda sa Sadija u ndje si një mike e hershme me ne sikur njiheshim prej vitesh-vitesh e na tregoi disa intimitete të jetës së saj, me Driteroin.Ato ishin një mesazh i bukur për ne,si nëna,bashkëshorte intelektuale.Pyetjes time se:
– A ka pasur raste të jesh ngritur natën, kur nuk ke gjumë, e frymëzimin e castit ta hedhësh në letër?
– Po ,poezia është si tështima.Kur të vjen nuk e mban dot.Duhet të tështish.Poeti duhet të flerë më laps,letër e gomë poshtë jastëkut.
– Po një poezi mund ta bësh në disa variante?- e pyeta përsëri.
– Po poezia ka delikatesë. Është një konfiguracion i gjërë që mund ta bësh në disa versione.
Biseda vazhdoi, rreth arësimit në Shqipëri e Amerikë, rreth arësimimit të nipërve e mbesave dhe Driteroi yne i madh na tregonte me një dashuri të madhe për nipin e mbesën e tij, ashtu sic dinë dhëmbshur të tregojnë gjyshërit.
I dhurova Mjeshtërit romanin tim të parë “Pafajsia e Evës”, dhe vëllimin me poezi të poetit, Mëhill Velaj.
– Më ke dhuruar një dhuratë shumë të bukur sot në një vjetorin e Pavarësisë së Kosovës, -do të më thoshte Driteroi, ndërsa shikonte librin e Mëhillit.Të lutem uroje poetin e Kosovës tonë të dashur ;Urime dhe Suksese!
Edhe këtu bëmë fotot me ciftin Agolli, në shtëpinë e tyre.
.
Ajo ditë ishte nga më të bukurat e jetës sime.Kisha takuar atë që kisha ëndërr dikur.Më pas me miken time,Kozeta festuam një vjetorin e Pavarësisë së Kosovës, mes bashkëkombasve tanë, dhe me mikeshat e tjera, te sheshi,”Nënë Tereza”.
Delli e mimozat kurrë nuk kishin ndricuar aq bukur si atë ditë….

Share

Share

KUJTESE:Në muajin qershor të këtij viti, futbolli korcar dhe komuniteti shqiptaro-amerikan korcar, në Amerikë, do të tronditej, nga ikja e parakohëshme e djalit guximtar dhe trimit korcar, Petrika Tole, një prej futbollistëve me emër, mbrojtësit me fanellën nr 8 i klubit të Futbollit  “Skëndërbeu” i Korcës, dhe anëtar i ekipit kombëtar Shpresa, në vitet ’70-të,  Petrika Tole/

Nga Raimonda MOISIU/

Sikush nga ne, afër dhe larg,  dëshiron  të sjellë në kujtesë dhe të promovojë vlera qytetare, që në etapa  dhe forma të ndryshme, në ecjen e njerëzve  me kohën e për kohën, nëpërmjet kontributit të tyre modest dhe historik,  kanë komunikuar dhe vazhdojnë të komunikojnë,  mesazhe modeste e komplekse, dialogimin  e së kaluarës, qartësinë e së tashmës dhe udhën e së ardhmes, ndjenja të shpallura këto, për të kuptuar festën e jetës, krenarisë, dhe përjetësisë. Vlera që sigurojnë identitetin e qytetarisë dhe inteligjencës  korçare, sfidës, për të kuptuar dritën që ata lanë pas,  duke bërë të njohur emrin dhe kontributin e vlerave kombëtare dhe historike të jetës social -kulturore, tema dhe jetë interesante, vlera e personalitete që duhet të respektohen e nderohen në cdo kohë dhe  të marrin vendin e merituar në histori, art e kulturë. Sikundër dihet nostalgjia, respekti e nderimi  na bën mirë për të kaluarën, dhe për t’i lënë trashëgim brezave të ardhshëm dhe kujtesës së kombit. Të mos harrojmë se Korca e kulturës e qytetërimt ka pasur njerës që nga filantropistë dhe artistë, sportistë dhe shkrimtarë, intelektualë e qytetarë të devotshëm, që kanë shkrirë, vrullin, pasurinë, shpirtin talentin dëshurinë për vendlindje, komb e dinjitet, dhe ia kanë dalë: Shkruan historinë!  Kësaj here në vëmendje do të dëshiroja të rikthehem te një ndër vlerat sportive të qytetit të Korcës, futbollit korcar, dhe pikërisht, e një prej ikonave të futbollit korcar, Petrika Tole.

Në muajin qershor të këtij viti, futbolli korcar dhe komuniteti shqiptaro-amerikan korcar, në Amerikë, do të tronditej, nga ikja e parakohëshme e djalit guximtar dhe trimit korcar, Petrika Tole, një prej futbollistëve me emër, mbrojtësit me fanellën nr 8 i klubit të Futbollit  “Skëndërbeu” i Korcës, dhe anëtar i ekipit kombëtar Shpresa, në vitet ’70-të,  Petrika Tole. Për t’u njohur me figurën dhe profilin njerëzor, sportiv,  qytetar dhe intelektual të Toles,  falë talentit dhe fizikut të tij prej atleti, energjik, pasionant i futbollit, adhurues i futbollit, falë inteligjencës dhe këmbëve të forta në fushën e lojës, Tole, sikundër e thërrësin korcarët, fitoi shumë shpejt  zemrat e publikut futboll-dashës korcar dhe atij shqiptar në tërësi. Lajmi i trishtë se një nga ikonat e futbollit korcar, një mbrojtës  i mirë dhe luftarak, i pakalueshmi dhe njeriun që adhuruan në futboll,  Petrika Tole u nda nga jeta,  u prit me dhimbje e dëshpërim të thellë nga familja, bashkëshortja e fëmijët,  nga publiku sportdashës korcar dhe shqiptar, vecmas nga ata që kanë patur fatin ta njohin, ta kenë mik dhe koleg, shprehnin ngushëllimet dhe dhimbjen e tyre në rrjetin social e shtypin shqiptar. Në një bisedë ngushëlluese telefonike që pata me bashkëshorten e Toles, znj. Valentina Cini Tole, kërshërisë sime për të ditur më shumë rreth ish -futbollistit korcar, mbrojtësit me nr 8, znj. Tole, e respektoi dhe ndjehu një moment homazhi  malli, mungese, dhimbje, dashurie  dhe admirimi, për njeriun që e pati pjesë të jetës së saj për 30 vjet, duke e vlerësuar edhe si një tribun promovues dhe përcjelljen e vlerave  njerëzore, sportive dhe qytetare.

Origjina, familja dhe talenti i një sportisti me emër

Babai i Petrika Toles, ka qenë boksier me kampionin e amerikës Latine, Rafael Dishnica-Gërnjoti, dhe Pandi Shano, Ali Kastrati, Thanas Qafzezi, etj. Ndërsa xhaxhai i tij, Stavri Tole ka qenë futbollist, por për Petrikën, mund të them, se ai e kishte edhe dhunti, i lindur për të luajtur futboll. Petrika kur ishte vetëm nëntë  vjet aktivizohet në ekipin e fëmijëve me trainierin e mirënjohur korcar, i ndarë edhe ai para disa muajve nga jeta, Trajan Veriga. Më vonëkaloi në ekipet e tjera me tranierët: Kosta Koco dhe Petro Mile, -nis të tregojë, Valentina.

Peti, -sikundër e thërrisnim në familje,- ishte  njeri me një zemër të madhe dhe me vullnet të celiktë. Ai kishte sedër, bënte të pamundurën të arrinte cdo qëllim që i vinte vetes. Në vitet ‘71-‘72, ai ka luajtur me të rinjtë dhe ka dalë golashënuesi më i mirë me 36 gola. Ka luajtur me Shpresat për kampionatin ballkanik, në Rjekë, Selanik,  dhe Shkup. Si viti më i mirë i tij kanë  qenë, vitet  ‘76-‘77-ë,  kur ekipi i futbollit “Skënderbeu”  zuri vend të dytë. Më duhet të përmend një moment emocional, që e sjell gjithmonë në kujtesë:  Në atë kohë unë i ndiqja ndeshjet e Klubit të Futbollit  “Skënderbeu”, të Korcës, si një adhuruese e futbollit dhe skuadrës së qytetit tonë,  pa e ditur se në të ardhmen,  njëri prej tyre e pikërisht Tole, më vonë do ishte bashkëshorti im. Një nga ndeshjet më të bukura të tij, ka qenë me skuadrën e “17 Nëntori”, në Korcë , Petrika shënoi në atë ndeshje, dhe gjithë stadium në korr thërriste emrin e tij, gjatë gjithë kohës; Tole, Tole! Me golin e shënuar nga Tole, ekipi i “Skënderbeu”-t, fitoi ndeshjen. Momenti më i vështirë në karrierën sportive të futbollit, për Tolen, ka qenë përsëri me ekipin e futbollit të “17 Nëntori”-t, por kësaj rradhe në Tiranë.

Petrika në fillim të ndeshjes u godit në kokë, ra në koma dhe u rikuperua pas 21-ë ditë, ndeshje të cilën e kam parë në TV-n.Një moment i vështirë dhe i dhimbshëm për të gjithë ne si familje, por edhe për sportdashësit korcarë. Këtu dua të shtoj edhe dicka tjetër; Petrika luante fort, por nuk godiste, nuk i dëmtonte të tjerët.

Në vitin 1997-ë, emigruam në SHBA-s, nëpërmjet llotarisë amerikane dhe u vendosëm në Cikago, shtetin e Illionis. Sigurisht largimi nga vendlindja, Korca, që Peti e donte aq shumë dhe ndarja me futbollin korcar, ishin brengat e tij, i cili do t’i vuante  deri në fund të jetës së tij. Si gjithë emigrantët edhe në hasëm vështirësitë, por shpirti i lirë dhe optimist i Petit, na inkurajonte për t’i kaluar lehtë ato. Ai nuk dinte të fliste anglisht, po ashtu edhe ne, por me guxim, mëndje të shëndoshë e krahëtë fortë, ai mori patenten CDL-truck-driver-(shofer kamioni), për të drejtuar makinat e mëdha,pra në transportin amerikan. Pra, ai ish -futbollisti, me këmbët e forta në fushën e lojës, tanimë, i binte Amerikës  kryq e tërthor,  me po ato këmbë të forta duke ngarë kamionin e tonazhit të rëndë, ditën e natën,për një javë rresht. Amerika është toka e mundësisë dhe Peti hapi kompaninë e tij, në kontratë me FEDEX, duke punësuar  dhjetëshoferë të tonazhit të rëndë, shumica prej tyre, amerikanë. Petrika punoi shumë fort, fitoi respektin e të gjithëve, por edhe ne na e bëri jetën të bukur e të lehtë në Amerikë.

Petrika e pëlqente futbollin,ishte pasionant dhe adhurues i futbollit. Ai  ndiqtepothuajse cdo ndeshje të ekipit korcar “Skënderbeu” dhe të kombëtares  shqiptare, edhe këtu në Amerikë. Kënaqej me fitoret e ekipit të “Skënderbeu”-t, skuadrës së tij të zemrës që e donte aq shumë, ku u rrit u formua si një futbollist i mirënjohur dhe i dha aq shumë nga shpirti forca e talentit dhe inteligjencës së tij, në fushën e lojës. Emisionet sportive ishin të preferuarat e tij të djelave. Nga skuadrat e huaja pëlqente Gjermaninë. Bashkëshorti im, dhe ai ish-futbollisti i mirënjohur korcar, ishte një shpirt dhe njeri i lirë. Petrika gëzohej për cdo arritje të shqiptarëve këtu në SHBA. Kishte edhe shpirtin e bamirësit, ndihmonte me gjithë shpirt këdo që i kërkonte ndihmë. Petrika, si cdokush nga ne e donte jetën. Kishte shumë plane për të ardhmen, por sëmundja e papritur dhe ikja e parakohëshme, bëri që këto projekte të mbeten në mes. Kishte shumë mall për Korcën, miqtë e tij të shumtë, stadiumin e vendlindjes, i mungonin sportdashësit korcarë, brohoritjet e tyre në korr, dhe një nga dëshirat e herëshme të tij, ishte të kthehej në Korcë. Momentet e fundit të jetës, na la amanet të prehej në vendlindje, dëshirë që ne familja e tij, unë e djemtë me dhimbje e dashuri ia plotësuam. Petrika Tole,një nga ikonat e futbollit korcar prehet tashmë në varrezat e qytetit të tij të shtrënjtë, Korcës. Na mungon shumë, vecmas djemëve të tij, akoma më shumë. Ai ishte shoku, miku, mentori, heroi dhe shëmbulli i sakrificës, punëtorit të palodhur, që me mund e djersë, bëri edhe amerikanët të punojnë për të. Ai ishte simboli i  bashkëshortit shëmbullor dhe babait të përkushtuar e të dashur. Djemtë e adhurojnë shumë personalitetin e Atit të tyre dhe e mbajnë atë udhërrëfyes në jetën e tyre, -përfundon rrëfimi e saj, znj. Tole.

Postcriptum

Në dt.13 shtator 2016, në ambientet e bibliotekës “Thimi Mitko”, të qytetit të Korcës, u mbajt Eventi përkujtimor , Rikthim ndër vlera, – In Memoria -të dy ish-futbollistëve të ekipit “Skënderbeu” i Korcës, i dy ikonave të futbollit korcar, ndare nga jeta këtë vit, -Maksim Tuxhari, i vlerësuar  si Balerini i Futbollit Korcar, dhe Petrika Tole,- mbrojtësin e mirë të kohës, futbollistin e përkryer,  trimin e guximtarin, Tolen e “Skënderbeut”, dhe futbollit Shqiptar, du futbollistë me simbolikën e përbashkët -fanellën me nr 8! Një aktivitet i këndshëm dhe një përkujtim i mrekullueshëm i ideuarnga publicistja dhe shkrimtarja korcare me banim në Amerikë, Raimonda Moisiu dhe mbështetur  plot qytetari e profesionalizëm, nga  legjendat e futbollit korcar e shqiptar, ikonat;, Teodor Vaso dhe Aleko Pilika, për njohjen e vlerave dhe kontributit të tyre cilësor të këtyre figurave të futbollit korcar. Më duhet të theksoj edhe mbështetjen morale e financiare, të familjeve Tuxhari dhe Tole. Për t’u njohur  me figurën e tyre miq shokë kolegësi ikonat e futbollit korcar ndër vite, Dhimitraq Dembo, Aleko Pilika, Neim Tuxhari, Vasillaq Thimo, Xhambazi, Stratobërdha, aktori i mirënjohur korcar Guri Koco, etj,  dhe të afërm sollën kujtime,  mbresa dhe momente të paharruara e mbresëlënëse për profilin e tyre njerëzor, sportiv qytetar dhe intelektual.

I përjetshëm kujtimi dhe kontributi i tyre sportiv.

Share

Share

Ne Foto: Gjate vizites ne Shqiperi 21 Shtator 2014, Papa Francesku ne restorantin e Kadri Morines/
Kadri Morin ka lindur dhe është rritur në trevën e njohur tregëtare prej kohës së Mesjetës, -në fshatin Shikaj të komunës së Vaspasit, Kukës. Dhe pikërisht në majën e malit qëgjendet mes lumit Drin dhe Krumës, ngrihet madhështore si vetë historia Kalaja e Lekë Dukagjinit, -e cila- jo vetëm është pasuri e çmuar historike e kombëtare, por ka edhe një domethënie të rëndësishme,përvetë pozitën gjeografike rreth 400 metra mbi nivelin e detit. Sipas zakonit shkrehën edhe pushkën, për ardhjen në jetë të djalit të parë në familje, mbas tre vajzave.Ka lindur në natën e Kadrit, dhjetë ditë para mbarimit të muajit të Ramazanit. Babai i tij një besimtar i devotshëm, e quan birin e vetëm, për hir të natës së shenjtë që lindi, – Kadri. Djaloshi kukësian pavarësisht merakut dhe këshillës të prindërve për të mos shkuar në majë të malit, ai e vizitonte shpesh atë, sepse nuk mundej të jetonte dot pa ajrin e pastër të malit, gurgullimën e luginës, cicërimën e zogjve, gjurmët e historisë dhe hijeshinë e kalasë së Lekë Dukagjinit, të meditonte, biles edhe kur e mbulonte bora.Era e gjakut e thërret për mirënjohje, në ndikimin që pati për formimin e tij shpirtëror, profesional, si ekonomist-bisnesmen dh intelektual. Koha ecën me hapa të ngadaltë, dhe Kadri Morina nuk e pati menduar se në dhjetëvjeçarin e parë të shekullit 21-ë, do të bëhej një nga investitorët më të suksesshëm e të fuqishëm në ekonominë e tregut shqiptar. Ndonjëherë edhe ka falimentuar, por i vetëdijshëm për uljet e ngritjet e bisnesit, kurajoz dhe i pademoralizuar, me besim e optimizëm, hidhej për sfidën e rradhës. Sot për sot Kadri Morina është një nga investitorët e sukseshëm e të rëndësishëm në ekonominë e tregut shqiptar. Në vitin 1993-e, nën drejtimin dhe përkushtimin e tij, u themelua“Euro-AlbaEA, dhe më pas zgjeroi investimet në fushën e ndërtimit, dhe atë të kulinarisë. Së fundmi investimet i tij i ka shtrirë edhe në Kosovë, me blerjen eKompanisë e Sigurimeve “Dardania”, sfidë e re disa milioneshe.
Kadri Morina përveçse një investitor modest, shëmbullor dhe i suksesshëm në tregun kapitalist shqiptar, gëzon ndjeshëm virtytin e bamirësisë. Bamirësinë e sheh si diçka të shenjtë.Sponsorizimet financiare të këtij investitori lenë gjurmë mirësie e inteligjence. Ka dhënë kontributin e tij financiar në restaurimin e Xhamisë së Et’hem Beut në qendër të Tiranës, jo vetëm për rëndësinë shpirtërore si një kult fetar, që ka kjo xhami, por edhe si një vlerë kombëtare, monumentale dhe historike, por kontribuon në rehabilitimin e afreskeve të xhamisë, pajisjet elektrike,etj, ngjyrimin e afreskeve duke ruajtur origjinalet. Për këtë sponsorizim madhështor e shpirtëror, Shoqata “Tirana”, e vlerëson duke i dhënë titullin më të lartë “Fisnikërija e Tiranës”. Është vlerësuar Qytetar Nderi i Hasit, Durrrësit, në Komunën e Mali të Zi, etj. Ka sponsorizuar në ndërtimin e kulteve fetare, në Peshkopi, Marikaj, Zall Bastar. Sikundër thuhet se; Mirësia prodhon inteligjencë!Sponsorizoi drekën e Papa Franceskut,në vizitën që ky i fundit, bëri në Shqipëri.Jo rastësisht u zgjodh Kadri Morina që Papa të shijonte drekën nga duart e një myslimani, për të treguar virtytin e shpirtit shqiptar, tregues tejet i veçantë ky se Shqipëria është mbretëria e tolerancës fetare që ekzistonnë Ballkan. Investitori dhe filantropisti shqiptar Kadri Morina u dekorua me medaljen e 319-ë nga 4000 medalje që ekzistojnë dhe jepennga Papa Francesku.
Ai vazhdon të ndihmojë financiarisht njerësit në nevojë, njerësit e sëmurë për kurimin e trajtimin e tyre jashtë shtetit.Jep kontributin e tij financiar për Fondacione të ndryshme, Shtëpisë së Fëmijës “Zyber Hallulli” Tiranë. Nuk kursehet aspak të sponsorizojë në botimin e librave historikë, Festivalin e Filmit, libra të autorëve të ndryshëm shqiptarësi një dashamirës i artit e letërsisë. Në këtë bashkëbisedim me investitorin dhe filantropistin e suksesshëm, Kadri Morina, ai na rrëfen me modesti dhe përgjigje unike e të admirueshme, se si arrriti ai të ngrejë bisneset e tij dhe investimet ne fusha të ndryshme të ekonomisë së tregut në Shqipëri e më tej.Gjithesesi dy dashurite e tij, sic zbulohen ne interviste jane:Familja dhe Çështja Kombëtare. Për më shumë ndiqni bisedën.
Bisedoi: Raimonda MOISIU/

-Si e filluat karrierën tuaj dhe si u integruat në fushën e bisnesit?Si është eksperienca tuaj duke punuar në sektorë të ndryshëm?

Tradita e familjes sime ka qenë fermerë, në gjëndje të mirë ekonomike për kohën që jetonim.Të parët e fisit kishin emigruar në Turqi, Anadoll , por që edhe kishin bërë prokopi. Mbaj mend që gjyshi na kishte sjellë një tevlik dhe një mulli kafeje. Ishim dy shtëpi të pasura të zonës; Sali Aga dhe gjyshi im -Niman Alia.Te Sali Aga shkonin merrnin këpucët për dasmë, ndërsa te shtëpija e gjysh Niman Alisë- merrnin mullirin e kafesë, për gëzime apo mort. Pozicioni i shtëpisë sonë ka qenë në anë të rrugës së madhe, -ku bashkoheshin lidhjet tregëtare midis Kukësit, Tropojës dhe Prizrenit. Prindërit e mij, si një derë fisnike që ishin, e mbanin derën hapur gjithmonë. Hynin e dilnin shumë mysafirë, veçanërisht tregëtarë, të cilëve u binte rruga për të bërë tregëti. Vija re që gjendja ekonomike e popullit të zonës sonë ka qenë tejet e varfër.Me dashurinë, dëshirën dhe vizionin për t’i parë sa më mirë bashkëfshatarët e mij, vendosa të sfidoj. Morra guximin të reagoj, për këtë gjendje të mjerueshme të tyre. Me aq sa më lejonte pushteti i kohës, takova Ministren e Bujqësisë të asaj kohe Themie Thomain. I them tekstualisht: -:Zonja Ministre, vij nga Kukësi, duam një plan shtesë me 300 kg esencë pishe, se e gjithë organizata e partisë do të mbytet në Drin, populli i zonës është në mes të katër rrugëve. Dhe nuk vonoi shumë, brenda një ore erdhi përgjigjja pozitive nga ministrja, duke na i plotësuar kërkesën.Nga 30 lek që ishte ditë e punës, shkoi në 150. Unë jo vetëm u gëzova nga kjo mbështetje, por tashmëkisha treguar edhe disa vlera dhe ambicje të mijat për t’u marrë me tregëti. Pra prirjet e familjes time për tregëti dhe fakti që përmenda më lart, më maturuan para kohe, për t’i hyrë më pas rrugës së biznesit. Pasi mbarova detyrimin ushtarak, qëndrova në Tiranë, me punësim në Ministrinë e Mbrojtjes, instruktor i rinisë. Që këtu zë fill ambicja ime për bisnes.Në vitin ’90-ë më thërrasin në zyrën e komandës, dhe më kërkojnëtë sjell disa kamiona me patate nga Kukësi. Mendoni flitej për disa kamiona jo për një. Koha ishte e tejet e vështirë. Sepse gjeje patatet, por nuk kishte kamiona. Si fillim gjeta 5 kamiona, ma pas edhe 51-ë kamiona të tjerë dhe çmimi i patates nga 80 lek për kg,-kaloi në 170 lekë për kg. Në disa muaj pata sukses dhe fitime financiare jashtëzakonisht të kënaqëshme. Kjo më inkurajoi dhe më dha forcë e kurajo për të ecur përpara, por edhe me idenë që fitimet t’i investoja në sektorë të tjerë.

-Cila është filozofia e një investitori të suksesshëm në këndvështrimin tuaj? Cilat janë obligimet tuaja të bisnesit tani e në të ardhmen?

Ekziston një thënje popullore shumë sinjifikative: “Paraja e hedh ujin përpjetë!”Kjo proverbë e përfolur qysh në kohën e Lekë Dukagjinit, gjeti vend së pari te të parët e mij, të cilët kishin besimin se një ditë uji do të vinte lart në kala. Dhe vërtet, “uji hidhet përpjetë”sot, në zemër të luginës, ku është ndërtuar Hidrocentrali i Fierzës. Ashtu si në atë kohë edhe sot kur shkoj me pushime në vendlindje shoh gjurmët e mallit e dashurisë, nostalgjinë, ndërrthur ngjarjet dhe kujtimet, sjell ndërmend brezat, në antitezë e analogji me të renë e të vjetrën. Era e gjakut më thërret për mirënjohjen e thellë ndaj tyre, ndikimit dhe efektit që ata/ato patën në formimin tim shpirtëror, qytetar, intelektual dhe profesional veçmas në fushën e bisnesit. Koha bën të sajën, ecën herë me hapa të ngadaltë, herë me hapa të shpejtë, por ai impresioni mbetet ashtu sa afër e larg, si vërshimi i ujit nga Diga e Fierzës, përplasja e tij, që sjell dritën, për të lënë gjurmë të pashlyeshme, me dritësimin e kohës e kujtesës. Nuk e pata shkuar ndërmend se në dhjetëvjeçarin e parë të shekullit 21-ë, do tëshëndrrohesha në një nga investitorët më të suksesshëm e të fuqishëm në ekonominë e brishtë të tregut shqiptar. Kam pasur ulje e ngritje gtai edhe në falimentim, por nuk jam dorëzuar , sepse jam i vetëdijshëm për rrisqet; uljet e ngritjet e tregëtisë, por me kurajo e besim, pa u demoralizuar hidhesha “në sulm” për sfidën e rradhës.

-Jeni i mirënjohur dhe i cilësuar si një nga investitorët e sukseshëm në fushën e bisnesit veçmas asaj të ndërtimit? A mund të na thoni çfarë ndjesish dhe obligimesh ju shkakton kjo?

Sikundër e përmenda më lart atë kapital financiar që fitova nga tregëtia e patates, e investova fillimisht duke katër fabrika buke nga Turqia-franxolla. Përgati një vit bisnesi eci mirë, me fitime të konsiderueshme dhe të kënaqëshme. Por kjo nuk zgjati shumë dhe më troket në derë falimentimi në disa qindra mijra dollarë. Kur baba im e morri vesh, më qortoi dhe ndërkohë më jep disa këshilla:
-Nuk është bërë kush i pasur me bukë e ujë.
-Para me fajde mos merr kurrë!
-Taksidarin e shtetit shlyeje gjithmonë.
Isha i ri si në moshë e biznes, por isha edhe i vetëdijshëm për sfidat që më prisnin. E dija fare mirë se nuk do të kishte vetëm fitim por edhe humbje. Nuku dorëzova, i vura detyrë vetes;Të humbasësh me klas dhe të fitosh me guxim! Sepse jeta i përket atij që guxon. Kështuqë me atë kapital të vogël që më mbeti, , -si pesë maune- i hyra transportit të çimentos. Qëndroja vetë me orë të tëra në shi e furtunë në karrocerinë e maunes për të mbajtur plasmasin që të mos lagej çimentoja. Në vitin 1993-e, nën drejtimin dhe përkushtimin tim maksimal, u themelua“Euro-AlbaEA. Më pas fillova të zgjeroj investimet në fushën e ndërtimit. Pak-nga-pak. në vitet ’96-ë,’97-ë kur edhe ra shteti, pikërisht në vitin -’98-ë,- së bashku me vëllanë ngritëm një zdrukthari për mobilje, dritare për firmat ndërtuese, të cilat i sillnim nga Sllovenia. Aktualisht vazhdoj të jem investitor në fushën e ndërtimeve e në industrinë imobiliare, ku kam të punësuar qindra veta, dhe administratën me një bord drejtues të kompanisë së ndërtimit. Më pëlqen të riskoj e sfidoj! Para disa viteve me guximin e sfidës së rradhës në investime, bleva një nga lokalet më të mira dhe të mëdhaja në Shqipëri në qendër të Tiranës “Piazza”-apo si njihej në atë kohë –Lokali i Ekrem Bardhës, ndërsa sot jam i lumtur që thonë të “Pazza” e Kadri Morinës.. Lokali është shumë i bukur, ku ndërrthurret modernja me klasiken. Për mua ky është jo vetëm lokal argëtimi e relaksi, por edhe një institucion ku bashkohen e ndërthurren idetë, kulturat, ballafaqohen e takohen brezat. Pra, është një vlerë kombëtare e historike, në qendër të metropolit shqiptar. Të jemi sinqertë dhe transparent se Z.Ekrem Bardha ka bërë një investim madhështor.Unë e kam ruajtur ashtu si e ka lënë ai.Nuk kam bërë asnjë ndryshim, biles edhe personelin që ka pasur ai vazhdon të punojë edhe sot.”

-Ju jeni i angazhuar në kaq shumë fronte njëkohësisht e prapë gjeni kohën të informoheni mbi çështjet aktuale Shqipetare. Si arrini të menaxhoni projektet tuaja të bisnesit, profesionale e filantropike, ambicjet tuaja në fushën e biznesit, dhe obligimet tuaja familjare?
Bamirësinë e shoh si diçka të shenjtë. Krahas investimeve që përmenda më lart, nuk lija pas dore edhe sponsorizimet në fusha të ndryshme dhe ndihmat për njerëzit në nevojë. Kjo vinte edhe si rezultat i ambientit familjar ku isha rritur, ku dera jonë rrinte gjithmonë hapur dhe ndihmonim njerëzit e varfër. Kam dhënë kontributin tim financiar në restaurimin e Xhamisë së Et’hem Beut në qendër të Tiranës, për rehabilitimin e afreskeve të xhamisë, ngjyrimin e afreskeve duke ruajtur origjinalet, pajisjet elektrike etj.Kam financuar në ndërtimin e kulteve fetare, në Peshkopi, Marikaj, Zall Bastar, Durrës. Sponsorizimet e mija shtrihen në fusha të ndryshme, ndihmoj studentët duke ju dhënë mundësinë të studjojnë jashtë shtetit, findacione të ndryshme që nga Shtëpija e fëmijës “Zyber Hallulli” në përkthimin e Kuranit, art, kulturë, p.sh. Festivalin e Filmit në Durrës, në histori e letërsi kam sponsorizuar në botimin e librave historikë e letrare, deri edhe në shërbimet funerale, njerëzit në nevojë, kurimin e fëmijës M. për transplatimin e një organi, dhe vazhdoj të jap kontributin tim financiar për ruajtjen e vlerave kombëtare dhe historike. Fizikisht dhe financiarisht kam ndihmuar luftën në Kosovë, për Kosovën e atdheun jap shpirtin e jetën.

-Ç’ mund të na thoni për zhvillimet politike në Shqipëri. A ndikojnë ato në procesin e zhvillimit të rajonit Ballkanik, në Shqipëri e Kosovë?

Kësaj pyetje po i përgjigjem me një kujtim të dhimbshëm e të hidhur.Ishte vetëm 18 vjeç, dhe punoja si tip menaxheri e veterineri në kooperativë. Dikush këmbëngultë për rihapjen e dosjes së babait që do të më sillte pasoja më vonë. Më implikojnë në Gjyqin e Famshëm të Kukësit, për esencën e rrëshirës së pishës. Mbas një kalvari dhimbjesh dhe terrori psikollogjik shumë të rënduar për moshën time, me një sërë kërcënimesh, pyetjesh e séanca hetuesie,-duke më kërcënuar orë e minutë: “Trego se do të futim në burg, falë qëndresës sime, unë ia arrita të dalë i pafajshëm. Pamvarësisht moshës ishë shumë skeptik se e drejta do të dilte një ditë. E ndjeja që drejtësia nuk ekzistonte. Nuk më dënojnë, por fatkeqësisht miqtë e shokët e tij i dënuan nga 20 vjet. Kishte filluar lëvizja studentore me në krye Azem Hajdarin, dhe e ndjeja që edhe unë kisha ëndrra e aspirata për një demokraci, dhe ju bashkova idealit demokratik duke u rreshtuar në krah të heroit të demokracisë, duke e ndihmuar ekonomikisht dhe me informacion për lëvizjet e ushtrisë. Këtu më duhet të saktësoj diçka tepër të saktë: Ditën që studentët e dhjetorit kanë dalësë bashku me popullin në protestë për të rrëzuar bustin, dolëm me tank, te Pallati i Brigadave, për të ruajtur varrin e Enverit. Urdhri ishte nga lart me municion luftarak të hequr nga tanku dhe armët. Morrëm fishekë manovër për kundërajrorë, vetëm të gjuanim në ajër. Që të nesërrmen e rrëzimit të bustit dorëzova armën dhe rroben ushtarake. Paçka këtyre situatave jo të këndshme që kam kaluar, bisnesin nuk e përzjej me politikën, dhe kërkoj që edhe politika të mos më sjellë asnjë pengesë në investimet e tija. Dua dhe pëlqej në maksimum bashkimin e trojeve, por jo në kuptimin ekstrem., dua Shqipërinë etnike, pa piramida në kufi, një lëvizje e lirë mes trojeve shqiptare. Për çështjen kombëtare dhe Kosovën jam gati të shkrij pasurinë dhe jetën time. Më 17 shkurt 2008 lokali, ditën kur u shpall Pavarësia e Kosovës, TV Shtetëror, lokal e privat jepnin drejtpërsëdrejti pamjet festive nga “Piazza”, në qendër të Tiranës. Nga gëzimi, enthusizmi, dhe mbështetja fizike e financiare që idhashë Kosovës , e shëndrrova lokalin në një ambient festiv, për 24 orë, ku çdo gjë ishte falas, pijet, ushqimi. Më duhet të theksoj se bar restorant “PIAZZA” është kthyer tashmë edhe një qendër e takimeve të figurave të ndryshme si presidenti, kryeministri, partive politike, opozitës, personalitete të huaja të akredituara në Tiranë.
– Kush është Kadri Morina dhe mesazhi tuaj pë komunitetin në të gjitha trojet nga Kosova, Shqipëri deri në Çamëri?

Jam lindur dhe rritur në një trevë të njohur tregëtare të kohës së Mesjetës, -në fshatin Shikaj të komunës së Vaspasit, Kukës. Aty në majën e një mali qëgjendet mes lumit Drin dhe Krumës, ku është ndërtuar Kalaja e Lekë Dukagjinit, -e cila- ka një domethënie të rëndësishme jo vetëm për vetë pozitën gjeografike rreth 400 metra mbi nivelin e detit, por është një pasuri kombëtare e historike. Prindëritmë këshillonin shpesh për të mos shkuar në majë të kalasë. Mirëpo që të shkoje në atë lartësi, nuk të besonte askush. Ndërsa mua më pëlqente të sfidonte.. Më pëlqente shumë të ngjitesha çdo ditë, të mbështesja kokën pranë historisë qindra vjeçare të kalasë dhe meditoja, biles edhe kur e mbulonte bora.
Si familje u lidhëm me luftën nac-çli,-jo direkt-por i ndihmonim. Në shtëpinë ka fjetur shtatë ditë e netë Fadil Hoxha,-mbas betejës në Qafën e Camit të Shënmrisë. Me ardhjen e pushtetit popullor, si gjithë familjet e tjera edhe ne besuam në atë që ata propagandonin se do të sillnin shumë të mira, do të ndërtohej demokracia,-arësyeja që familja ime- Morina-e mbështeti. Familja ime me mbiemrin Morina mbahet nga familjet më fisnike të zonës. Babai im, Tahir Morina kaushtruar zanatin e kuzhinierit.E thërrisnin në besueshmëri të plotë për ta futur në shtëpi. Sepse ashtu e kërkonte zakoni e tradita, nderi i familjes, që për shqiptarin dhe familjen Morina është e shenjtë:-mikun që ta fusje në shtëpi duhet ta njihje mirë, që të mos të shihte fustanin e gruas, motrës, vajzës, të shkurtër apo të gjatë. Edhe sot e kësaj dite bashkëqytetarët e thërresin Babë Tahiri. Tahir Morina ka punuar shumë, ditën e natën, vetëm e vetëm për të shkolluar pesë fëmijët e tij; tre vajza e dy djem. Për fisnikërinë dhe influencën e babës tim, në trevën e Vaspasit tregojnë një histori. Për një kohë, në vitet e para të pushtetit popullor, ai ka qenë sekretar i Partisë. Në një mbledhje të popullit, për prishjen e marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik,-i deleguar ka qenë Tahir Minxhozi. Baba im, Tahiri Morina merr fjalën : “Me lejë Sh.Sekretar, kam një pyetje :Si mund ta ndërtojmë socializmin pa mbështetjen e kësaj fuqie të madhe?! Tahir Minxhozi i ndodhur ngushtë, dhe i befasuar nga guximi i tij, i thotë: “Çohu, çohu ti që bëre pyetjen!Si quhesh?”-Tahir Morina ! -Ty përgjigjen ta jap në mbledhjen e Partisë! Keshtu e mbylli mbjedhjen Tahir Minxhozi. Që në mbledhjen e parë të saj, babain e përjashtojnë nga Partia. Pas 6 muajsh i kërkojnë të bëjë lutje për revizionim dhe deputet. Por burrëria dhe fisnikëria e këtij birifisnik të Kukësit nuk u përul. Por baba, me një mllef shpirtëror i përgjigjet:-Hiqmuni nga sytë, nuk dua t’u shoh më! Që prej asaj dite në shkollë filluan të më shikonin me sy të dyshimtë. Kam qenë një çun i pakët në trup, por tejet i shkathët. Bëja batuta me shokët, më pëlqenin shumë, dhe isha mistrec –pëlqeja t’i vija në lojë shokët,-gjithmonë me dashamirësi, respekt e mirëkuptim. Motrat më ruanin si sytë e ballit se mos lahesha në Drin, në rrjedhën ku bashkohet Drini i Bardhë me Drinin e zi, në Kukësin e vjetër. Më pas vazhdova shkollën e mesme për veteriner, për 4 vjet në konviktin “Kosova” në Krumë.Jeta konviktore me dha suportin e një pjekurie të parakohëshme.Kisha fituar lirinë, pavarësinë, isha vetvetja. Gjithçka duhet ta bëja e përballoja vetë, megjithëse meraku, kujdesi i familjes veçmas vëmendjen e përkushtimin e babës e kisha mbi kokë, jo vetëm financiarisht po e po, por edhe materialisht e financiarisht, dhe tregonte kujdes të veçantë për rezultat e mësimeve.Mbarova të mesmen me mesataren 9.2. Kisha një dëshirë e pasion të vazhdoja shkollën pedagogjike, pa lënë në hije edhe një dëshirë tjetër, për të vazhduar ekonomikun. Për shkaqe ekonomike e arësye familjare kthehem në fshat dhe fillova punë në zanatin e veterinerit. Në të njëjtën kohë aplikova për të vazhduar ekonomikun me korrespodencë. Isha i ri në moshë, kisha ëndrra vizione e aspirata, ambicioz për të bërë karrierë, diplomohem edhe si ekonomist, dhe me pjekurinë e moshës kam kërkuar me këmbëngulje të rihapej dosja e babait tim të shtrenjtë. Sot jam i martuar, dhe kam katër fëmijë. Njërit nga djemtë i kam vënë emrin e gjeneralit amerikan, i cili ndihmoi në Luftën e Kosovës Ëesly Klark. Kumbarë në pagëzimin e fëmijës me këtë emër është rregjizori i famshëm shqiptaro-amerikan, Stan Dragoti. Miqësia me Stan Dragotin, nisi pak vite më parë e pikërisht te Bar-Restorant “Piazza”. Kjo miqësi do të kulmonte në një festë të madhe në zemër të Neë Yorku-t, kur unë udhëtova enkas përtej oqeanit për të festuar kumbarinë me rregjizorin e shquar shqiptaro – amerikan në shenjë respekti e admirimi për rregjizorin dhe gjeneralin amerikan, në pagëzimin birit tim, me emrin: Wesly Klark. Propozim që StanDragoti i madh e priti me shumë gëzim. Ja si m’u shpreh rregjizori i shquar shqiptaro-amerikan, Stan Dragoti: “Unë vetë nuk kam fëmijë, por duke qenë kumbara i djalit tuaj, unë sot u bëra me fëmijë! Të gjithë sa ishin në sallë u emocionuan nga dlirësia e mirësia e shpirtit shqiptar. Ëesley sot është në klasën e dytë fillore. Djali i madh quhet Kreshnik, me rezultate të shkëlqyera në studime, me prirje inteligjence për matematikë, i cili ka fituar Olimpiadën e matematikës.Kreshniku është në vitin e dytë për marrëdhënie ndërkombëtare te Epoka University.Ndërsa djali, Klajdi studion në Cambridge University, me rezultate të shkëlqyera për administrim biznes dhe ka qenë pjesëmarrës në Samitin Botëror të ujit në Stamboll. Vajza Klara ka talent për muzikë dhe dëshiron të bëhet pianiste. Klara krenohet me pjesëmarrjen e saj në koncertin e Selin Dion, në Las Vegas. Ajo ç’ka dua të shpreh këtu, tërë barrën e shtëpisë, kujdesit, rritjes dhe edukimin e fëmijëve ia kan lënë nuses time, Kozetës. Kjo mirëkuptohet për shkak të impenjimeve të mija të shumta ndaj biznesit e investimeve. Në momente të caktuara ndjehem keq, por Kozeta dhe unë me mirëkuptim, besim, respekt e dashuri për familjen e fëmijët tanë i kemi ndarë detyrat. I shpreh mirënjohjen, falenderimin dhe admirimin tim për të:Faleminderit, Kozeta, për këtë familje kaq të bukur që kemi ngritur-, veçmas ju me përkushtimin dhe inteligjencën tuaj.
Bisedoi:Raimonda MOISIU

Share

Share

Intervistë e Raimonda Moisiut me poetin Bardhyl Maliqi në 60 vjetorin e lindjes/
-Ka qindra vlerësime për poezinë tuaj nga disa prej portaleve dhe mediave ballkanike, me thënie nga më suprizueset, po përmend disa: profesoresha kroate Ana Ivelaj ju quan Zëri poetik modern i Ilirisë antike, gazetari dhe shkrimtari Ivan Raos ju quan gjigand i poezisë shqipe, poeti Maliqi flet me plotninë e shpirtit dhe me ndjesinë e zemrës. Në fakt, vepra e tij si një vepër jashtëzakonisht e rëndësishme letrare, tani ka nevojë për t’u pranuar dhe dëshmuar edhe në rrafshin europian. Poeti dhe shkrimtari boshnjak Senahid Neziroviç ju konsideron bard të poetikës së krahasimit etj. Këto janë vlerësime reale apo si rëndom edhe tek ne, të hiperbolizuara?
Të gjitha vlerësimet e rëndësishme janë bërë nënga personalitete të kulturës ballkanike, në to ka edhe dashamirësi, edhe subjektivizëm, edhe kufij relativë të njohjes edhe hiperbolizim, por ka dhe një mbështetje të argumentuar dhe reale. P.sh. Profesorja kroate Ana Ivelaj ishte shumë e motivuar nga poema ime Ankthi i Statujave dhe hiqte paralele me kulturën shqiptaro-kroate me atë ilire të Dalmacisë.Po kështu edhe profesore Nevenka Nekiç. Ndërsa profesorë të tjerë kroatë pëlqenin klimën e poezisë, truallin metaforik të saj, motivet interesante etj. Vlerësimi Gjigand i poezisë shqipe është thjesht një hiperbolë letrare, ashtu siç është vlerësimi me çmim special për poemën time Akuarel për Zagrebin më tepër shenjë mirënjohje dhe dashamirësie e Unionit Paneuropian të Kulturës Kroate. Më tepër më duken të mbështetura në një vlerësim real çmimi special i marrë në Kongresin e dytë të UNESKOS për Ballkanin zhvilluar në Atalanti (2011), pasi poema Perandoria e zogjve ishte plotësisht në aksin e tematikës së kongresit për vllazërimin e botëve, siç thotë edhe letra e vlerësimit që i përcollën ata Ministrisë sonë të Kulturës dhe Ministrisë së Arsimit. Po kështu çmimi i Maratonës Poetike të Sarajevos ka më tepër mbështetje dhe argumentim, pasi poema Kur ndriçojnë pikëllimet ka një theksim të realiteteve të sotme socialpsikologjike ballkanike, këtë e thekson edhe në motivimin e çmimit akademiku Sabahudin Hadžialić (Sarajevo.2012) etj.
– Disa libra të botuar, të fushave të ndryshme: letersi, pedagogji, psikologji, gjuhesi, e veçanërisht tërheqin vemendjen disa vëllime me poezi në gjuhën shqipe, angleze, kroate, rumune, botime të shumllojshme në dhjetra antologji ballkanike, 12 Çmime kombëtare e ndërkombëtare për penën tuaj, që dëshmojnë gjithnjë e më shumë se jeni ndër poetët e mirënjohur në dekadat e demokracisë në atdhe. A ka diçka të tillë në fëmijërinë tuaj që ju hapi rrugën për t’u bërë poet?
Fëmijëria më troket në kujtesë nga thellësitë e pavetëdijes, ajo me çikrikun e kohës nxjerr amfora kujtimesh të mbytura. Ndaj them se ç’vlerë kanë koralet apo luftanijet e zhytura në dete, para këtij dritësimi të çuditshëm? Gjyshja ka qenë e veçanta e patjetërsueshme e femijërisë sime. Ajo ishte nje grua e imët, por e fortë, kishte një djalë, vetëm babanë tim, dhe unë duke qenë fëmija i parë u bëra manari i saj. Ajo këndonte bukur, dinte mijra këngë. Ishte sqimëtare në zgjedhje, shumë e saktë në korrektime, ajo ishte Aristoteli im i parë, kam thënë dikur. E them edhe tani. Ka kohë që s’jeton më. Por Ëngjëll im mbrojtës zbret në tokë dhe ndalet tek rrota e mullirit, ku bluanim blihur. Aty m’u përgjakën gjunjët për herën e parë; atëherë kur qiparisi ishe më foshnjë se unë, një bistak fillestar. Tani mrekullohem vërtet, se sot ai është dhjetë bojë njeriu dhe kallet i gjithë brenda meje, ndaj unë ndihem i fortë sa dhjetë burra, si kurrë më parë. Ndaj them se ishull vetmitar nuk është kjo plagë që dhemb, shtëpia e fëmijërisë është thelb i saj, sa herë e gërvish aq herë përgjaket, atje në brendësinë e një shteti të huaj, ku çamërit kanë djepet dhe varret, atje ku shqip ligjërojnë burimet dhe shqip e kanë emrin arat dhe malet e rrëgjuar prej mallit. Atje ullinjtë e stërlashtë, limonët dhe portokajtë kurrë nuk harrojnë t’i ndezin llambadarët në të katër stinët e pritjes, me zemër në dorë prej dhimbjes dhe mallit.
-Cfarë ju ka pëlqyer në adoleshencë për të lexuar? Cilët nga autorët tanë pëlqeje më shumë?
Më tepër se librat kam lexuar natyrën, e kam adhuruar atë, e adhuroj edha tani. Por edhe për të lexuar kam lexuar mjaft. Ne leximin e kemi pasur edukatë, në shtëpinë tonë kishte libra të gjyshit, të babait dhe tonat, ndërsa sot ka edhe libra të fëmijëve tanë. Mbase leximet e mia i kanë favorizuar punët intelektuale të prindërve të mi. Nëna ishte mësuese e babi përgjegjës i qendrës kulturore të qytetit të Konispolit, aty ishte edhe kinemaja edhe biblioteka. Po të perfrazoja poezinë time “MANGALLI I YJEVE” do të pasqyrohej pikërisht kjo klimë leximi. Unë aty them se qielli më dukej si një mangall i madh i përmbysur. Nën thëngjijtë e tij sa herë më zuri gjumi, mbi qilimin e barit kur shfletoja Botanikën, pas venitjes së yjeve në brigjet e një lumi. Dhe më zgjonin kecat duke më kërkuar kryet për dyluftim, dhe më zgjonin ftujat duke kërkuar kripë në grushtin tim. Dhe më zgjonte zëri i gjyshes duke më thirrur emrin nëpër natë, dhe më zgjonte kërcinjve një thupër lofatë… Qielli një mangall i madh i prushuar, jashtë bëka ftohtë, unë zgjas të ngroh duart! Më beson apo jo Monda, por unë edhe sot zgjas duart t’i ngroh në mangallin e yjeve. E nëse përfytyrojmë një çast se këta yje janë shpirtrat e poetëve dhe shkrimtarëve, atëherë do të thosha se në femijërinë time dominonin librat e përkthyer nga gjuha ruse, angleze dhe frënge. Edhe autorët tanë i kam dashur shumë. De Rada, Naimi, Migjeni, Poradeci, Kadareja, por edhe shkrimtarët e trevës sime, atyre me origjinë nga Çamëria e kam fjalën, si Mitrush Kuteli, Faik Konica, Bilal Xhaferi etj. E megjithatë libri i parë që kam lexuar vërtet ka qenë një libër i dhuruar nga shkolla si nxënës i dalluar, “Heroizmat e Fatbardh Pikaloshit”, i Profesor Bedri Dedes. Kur ia kam thenë këtë profesorit e vërejta mirë se ju bë qefi. Kam qenë me studime pasuniversitare atëherë. Isha në shoqërinë e Profesor Bedriut dhe të Ismail Kadaresë. Kur i thashë Ismailit se disa nga poemat e tij i dija përmendësh, i rrezëlliu fytyra. Shkrimarët s’janë veçse fëmijë të rritur, gëzohen edhe për gjera të vogla.
– Cila ka qënë poezia apo tregimi i parë që keni shkruar?
Në femijëri kam pikturuar, piktura ka qenë dashuria ime e parë, për moshën parashkollore e kam fjalën. Megjithëse mund të them sa ato kanë qenë pasione binjake. Pas mbarimit te arsimit te detyrueshëm konkurova dhe fitova për të shkuar në liceun artistik, por një i njohur i familjes në praninë time i tha babit, ku do punojë pas kësaj, bojaxhi në komunale, ose dizinjator. Bojaxhi behej edhe pa shkollë. Babi e dëgjoi me zemër të thyer. Çoje per gjuhë frenge, or burrë. Frengjishtja është gjuhë kulture, gjuhë diplomacie dhe arti. Dhe kështu u takuam bashkë në shkollën “Asim Vokshi” në Tiranë. Por pas nje jave erdhi nje urdhër i çuditshëm nga Ministria e Arsimit. Ata që kanë bërë rusisht në arsimin e detyrueshëm do ta vazhdojnë për rusisht të mesmen e gjuhëve të huaja. U mërzita shumë dhe desha të shkoja përsëri në lice. Por përdhunshëm u detyrova të vazhdoja për gjuhët e huaja. Mësueset shqiptare të rusishtes ishn robote të rregullave garmatikore. Mësuesja ruse më thoshte ditën e provimit me gojë të maturës, vazhdo fol se po i shpreh bukur mendimet. Gjirokastritja mistrece ndërhynte. Leri këto pallavra, po futu në analizë gramatikore. Kjo ishte arsyeja që në atë çast vendosa që arsimin e lartë ta ndiqja për letërsi ose filozofi. Megjithatë rusishtja më ka shërbyer mjaft. Poetët rusë isha në gjendje t’i përktheja mjaft mirë. Rusishtja më shërben edhe tani. Nëse e mban mend kabinatet e shkollës dhe stendat e letërsisë dhe të humorit i dizenjoja unë. Fillimisht kam shkruar poezi. Poezinë e parë e kam shkruar dhe botuar në revistën “Pionieri”, kur isha në klasën e pestë. Ishte një poezi për krojet. Konispoli kishte disa kroje, por ato kishin pak ujë dhe në to kishte radhë të gjata, grumbulloheshin shumë njerëz. Bëheshin biseda nga më të ndryshmet. Ato ishin universitete falas. Këtë gjendje përshkruaj. Natyrisht anën pozitive të saj. Figura që mbaj mend ishte se krojet jan si gjinjtë e nuses që mëkojnë me qumësht fëmijët. Toka ishte nusja. Po të shihje të mbjellat, drurët frutorë, vreshtat dhe ullishtet e Konispolit do të më thoshe se ke të drejtë. Këtë përfytyrim ruaj nga krijimi im i parë.
– Cilat janë temat më të pëlqyeshme në krijimtarinë tuaj? Sa janë motivet vetiake?
Temat më të pëlqyeshme janë ato që lidhen me vendlindjen, me famljen time, me Konispolin dhe me Çamërinë; në kuptim të mirëfilltë ato janë edhe vetiake, ra kanë një nënshtresëzim të fortë psikologjik. Të gjithë poetët dhe shkrimtarët i mëkon vendlindja. Ajo është perëndesha e tyre e frymëzimit. A mund ta kuptoni De Radën pa Makin dhe Kalabrinë, po Naimin pa Frashërin, Kadarenë pa Gjirokastrën, Lazgushin pa Po(g)radecin, Dritëronë pa Menkulasin apo Migjenin pa Shkodrën? Gjatë promovimit të botimeve të mia në Kroaci dhe në Bosnjë kjo m’u tha qartë nga profesorët kroatë. Prof. Dr. Ana Ivelaj apo Prof. Dr Nadia Nekiç u janë referuar posatçërisht këtyre krijimeve, p.sh. poemave: Shirat e vjeshtës (poemë për Konispolin), Jon, i dëshiruari im, Kur ndriçojnë pikëllimet, (poemë për Sarandën), Një lis me degë na u rrëzua (poemë për babanë), Farëzat e grurit (poemë për nënën) etj. Por ka edhe një tjetër qerthull tematik të rëndësishëm. Thelbin e tij e ka ravijëzuar për herë të parë kritika boshnjake gjatë Maratonës Poetike të Sarajevos. Unë po e them me gojën e një ish nxënësi tim, Ylli Kolës, që ka studiuar filozofi. Ai thotë kështu: tek ky libër nëpërmjet ” zogjve ” janë nënkuptuar tema të cilat janë plagë të nxehta në këto momente për planetin , ambientalizmi, rracizmi, politika, liria etj. Por përzgjedhësi i krijimtarisë në marathonën poetike vëren edhe diçka tjetër, ja se si shprehet ai. “Historia e brendësisë së jetës me shkurtësinë e saj, të qenit i ri dhe i guximshëm brenda shpirtit të tij, poeti mund t’i bëjë pyetje të përçarta vetëvetes duke pirë kafen e përjetësisë. (Përzgjedhësi i Maratonës së Poezisë Sabahudin Hadžialić, Sarajevo, më 21.3.2012)
– A mund të na thoni një nga poezitë tuaja më të dashura? Për të dhënë një poezi cila është pjesa më e vështirë?
Mund të përzgjidhja disa prej tyre, por po iu referohem poezive të cilat iu parapëlqenin poetëve dhe kritikëve, p.sh. Ali Podrimjes. Kjo është një temë të cilën unë e kam diskutuar disa herë me të. Për mua pjesa më interesante, është nxitja, motivi poetik, ajo ç’ka bëhet shkas për ta shkruar një poezi, tregim apo ese. Psh. Tek poezia Pasqyrat, unë i referohem një rasti konkret ku unë dhe 7 vajza të shkollave Antoni Athanas, Hasan Tahsini dhe Namik Delvina të shpallura fituese në konkurset e Ministrisë së Arsimit dhe të Fondacionit për një shoqeri të hapur po shkonte në Tiranë. Psqyra e autobuzit lëvizte dhe fatorinos i mbetën duart në të. Po kështu vajzat loznin, qeshnin, ngacmonin shoferin, këndonin këngë me hoka etj. Kjo paralele mes dy pasqyrave ishte intresante. Po ua citoj poezinë meqë është e shkurtër, ajo është vlerësuar me çmim në një konkurs ballkanik të zhvilluar në Sarandë në qershor 2007. Pasqyrat janë vajza tekanjoze, /Naïve, çapraze, herë-herë nervoze./Në cipën e hollë, të shëndritshme, delikate,/Shpirti … në gracka iluzionesh të kapet.//Pasqyrat janë si femrat: gjithnjë gënjeshtare,/Me forma joshëse, konvekse, konkave./Dhe në do të njohësh të gjithë të vërtetën,/Në sytë e tyre shikohu gjithë jetën.//Në çaste intime, të bukura, ireale,/Shfaqen siç janë: të këndshme, reale,/Me gjithë dobësitë dhe vyrtytet njerëzore./Femrat! / Ah femrat,/pasqyrat tekanjoze!…Poetët Xhevahir Spahiu, Mujo Buçpapaj, Ivan Djumoviç, Nevenka Nekiç, Kostas Nusias, etj. u pëlqen më tepër poema për babanë. Poetja dhe piktorja kroate Danica Vukelic tha se kishte lexuar qindra poema dhe poezi për nënat, por me këtë poemë për babanë nuk mund të krasahohet asnjë. Ajo thjesht është një vepër madhështore!

– Në tërësi ju jeni një poet i shëndetshëm, me besimin solid për jetën; megjithatë herë-herë vihen re doza melankolie të ndjeshme, Si bashkëjetojnë optimizmi me pesimizmin te ju?
Interesante, me ty Monda. Nuk besoj se ke lexuar gjithçka që shkruhet për poezinë time në podiumet e prezantimit të librave apo në shkrimet kritike, por kjo ishte qartësisht ajo qe u shpreh gjatë prezantimit te botimit tim në bibliotekën kombëtare të Zagrebit, ku isha i ftuar nga Shoqata e Artisteve “August Senoa”, qe përktheu, botoi librin tim dhe organizoi ketë promovim krijimtarie në bashkëpunim me Unionin e Shqiptareve të Kroacisë. Por kjo më qartsisht duket në fjalët referenciale të profesores kroate Nevenka Nekiç “Grackat e hiçit modern pёrqafojnё globalen duke shmangur heshtat e misterit tё perёndeshave ilire, duke thithur sensualitetin e jetёs, qё vjen nga hingёllimat e hergjeleve dhe diku ju mund tё dёgjoni zёrin e buçimёs sё ujvarave, qё nuk mund ta thyejnё harmoninё e universit qё ravijёzohet nё buzёqeshjen e vajzave. Kёto skena tё shpejta piktoreske e japin plotёsinё e jetёs si nё stilin barok dhe besimin nё kujtesёn e pёrjetёsisё siç thotё poeti. Komponentja atdhedashёse e kёtyre kёngёve si dhe e poemave tё tjera vjen prej elementit dhe ngjarjeve personale nё aspektin e formёs. Kjo ndihmon qё marrёdheniet empatike tё tij tё bёhen edhe tonat, jo vetёm pёr shkak tё mёnyrёs se si i jep, por edhe tё ngjashmёrisё dhe gjykimit historik. Nё kёtё libёr me ndjeshmёri dhe poetikё tё vёrtetё na vjen Bardhyl Maliqi me vargjet e brishta, me jehonёn e kёngёve pёr femijёrinё, me metaforat e gjelbra, dhe fjalёt e rralla tё shpallura si urtёsi. Dhe pa marrё parasysh se sa e pikёlluar ёshtё kjo poezi, ajo mё shumё ka jetё, dashuri dhe bukuri. “ Bashkjetesa e të kundërtave është thelbi i realitetit filozofik dhe jetësor. Shiko p.sh. filma në eksplorer natyre apo planet eksplorer dhe do te bindesh se diversiteti dhe uniteti i të kundërtave është realitet e jo fantazi. Unë përgjithësisht kam vështrim pozitiv mbi jetën, kjo është vaksina ime kundër stresit të realiteteve tona të përditshme sociale e politike, kundër diktaturës së sendeve, mungesa e të cilave na robëron, na bën borxhëli, na kthen në konsumatorë dhe në vartës të droguar nga prehja, parazitizmi, interneti, politika, pseudopatriotizmi etj.
– Ju jeni poet. Qindra vargje poetike lirike, patriotike, qytetare me ton protestues e intelektual të përmbledhura në disa vëllime me poezi. Po citoj disa tituj të tyre; Lulet e Shegës, Pasqyrat, vëllimet me poema Ankthi i Statujave, Perandoria e zogjve etj. Por ju keni vepra të rëndësishme edhe në fusha të pedagogjisë, gjuhësise, komunikimit, etikes, psikologjisë, eseistikës, kritikës letrare etj. Po citoj sërish diasa tituj: Shije të rrezikuara, Qortimi i hartimeve, Morfologjia-tekst per studentët, Shkollat me dyer të hapura, Etika rrjedhave të komunikimit, Detyrat e shtëpisë, etj. Ç’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional? A buron kjo prej shkollimit tuaj kompleks?
Saktësisht po! Pas mbarimit të fakultetit për gjuhë dhe letërsi dhe një stazhi pune pas pesë vjetësh m’u dha rasti të ndjek studimet pasuniversitare për pedagogji e psikologji. Pika ime e fortë ishte nota mesatare e fakultetit që më krijoi mundësinë e zgjedhjes. Kisha ëndërr të hulumtoja në brendësinë e procesit krijues, për këtë duhej patjetër psikologjia. Doja të isha mësues i vërtetë, i sukseshëm dhe jo papagall me universitet, për këtë më duhej pedagogjia. Dhe ja arrita. Studimte e dyta pasuniversitare i kam po në këto fusha, flas për masterin shkencor dhe doktoraturën. Kjo më çoi natyrshëm në një fushë tjetër krijimtarie. Unë nuk i shoh të ndara, por të integruara në botën time. Kam dashur të jem kështu. Ajshtajni në letrën që i shkruan të bijës i thotë se sekreti i madh i universit është dashuria!
– Çfarë shërben si frymëzim për të shkruar poezi? A keni ndonjë ndjesi të veçantë kur ju shkruani një poezi të bukur, të ndjeshme e të mirë?
Ka mjaft mundësi përgjigjesh për këtë pyetje, frymëzimi për të shkruar poezi është botë përjetim dhe këndvështrim personal, se përndryshe do të ishin të gjithë poetë e për më tepër poezitë do të ishin shkruar me kopjativ, por nuk është kështu. Vargjet nuk janë fije makaronash që përgatiten nga amvisat në shtëpi sipas një teknologjie të caktuar të zënise së brumit. Poezia ka përparësi të ndryshme në poetë të ndryshëm, saktësisht çdo poezi është e ndryshme qysh në ngjizje, kjo i jep asaj origjinalitet. Veshja e jashtme e mendimit është çështje kohezioni, detajet e përdorura, figuracioni, lloji i vargut janë në varësi të gjetjes artistike. Kështu p.sh. në poemën time për babanë thelbësore ishte se isha krenar për të, ko më çon te figura e lisit me degë, te madhështia e tij si burrë, ndërsa poema për nënën dominohet nga ndjesia e keqardhjes, e vetëdijes për sakrifikimin që ajo e kishte të ngjizur shpirtërisht, kjo më çoi te figura e farëzave të grurit që treten në barkun e dheut për të çelur bimët e reja. Ajo ishte mësuese, ishte dhe nënë që u sakrifikua tërë jetën për edukimin e të rinjve. Pas vdekjes së babit nëna mbeti vetëm, pati probleme me vetëdijen, me kujtesën etj. Kërkonte kaçurelat e mija të femijërisë në kokën e një burri që po shkonte drejt të gjashtëdhjetave, kërkonte babanë dhe unë i thosha se ka shkuar tek mbesat në Anerikë dhe ajo e besonte. Kur shkruan një poezi që ty të ngop brenda vetes, ke një ndjesi të veçantë, nuk mund të them të bukur, pasi mund të jetë mallëngjyese dhe trishtuese. Unë për vete kam ndjesinë e fluturimit. Dhe kjo jo vetm kur shkruan për zogjtë si në rastin e poemës Perandoria e zogjve.
– Më thatë se keni interes për psikologjinë e krijimit. Keni interes thjesht si krijues apo si studiues? Cfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?
Psikologjia e krijimit më intereson vërtet dhe më intereson në të dyja rrafshet, si krijues dhe si studiues. Laboratorët poetikë nuk funksionojnë njësoj, këtu ka shumë rëndësi botëpërjetimi, kujtesa emocionale, ndjeshmëria, aftësia përsiatëse, bota e kureshtjes dhe e interesave, ëndërrimi, projektimi i rrugëzgjidhjeve. Do të mund të merrrja mjaft shembuj konkretë, por do të shkonte gjatë. Në romanin Nata e Ustikës, Petro Marko thotë me gojën e Ricos se vajzat italiane janë si prtokajtë nën dritën e hënës, a do të thonte kështu nëse autori nuk do të ishte nga bregdeti i Himarës (Dhërmi)? Pse Mjeda p.sh zgjedh mollët e kuquna në degë dhe qershijat lidhë më një rrëfanë? Kjo lidhet me trvën ndaj më poshtë vazhdon, ku fillojnë kufijtë e geget, rrojnë dy çika me një nanë. Kur kjo ndodh me figurën stilistke, pa mendoni se sa psikologji krijimi ka në botën e brendshme të çdo persaonazhi? Më pyesni për muzën, nëse është ose jo aftësi gjenetike. Studumet mbi inteligjencat e lindura, prirjet, aftësitë, dhuntitë dhe talentet tani kanë një përgjigje më të plotë për këtë. Ato kanë një bazë gjenetike, e cila nëse nuk kultivohet me punë ndodh të atrofizohet, herët ose vonë. Veçse të kemi të qartë një gje muzat nuk i takojnë vetëm letërsisë dhe arteve, as vetëm shkencës, por krijimtarisë në përgjithësi. Edhe bujku që bën një vetullore ulliri në tokë të pjerrët, edhe projektuesi i Kullës së Pizës ishin krijues apo jo?
– Ju i kini kushtuar një studim interesant e profesional; “Botës së femrës në Eposin e Kreshnikëve”, i dedikohet tërësisht brishtësisë dhe dlirësisë femërore, këtij simboli shpirtëror të njerëzimit. Cili është “çelësi sekret” që ju mbartni në këtë studimin tuaj?
Bota e femrës në Eposin E Kreshnikëve ka qenë tema e studimit pasuniversitar në vitet 1983-84, isht një studim në rrafshin e etnopsikologjisë, ku kam pasur dy drejtues shkencore, prof. Bedri deden në psikologji dhe bashkepunëtorin e vjetër shkencor (flas me terminologjinë e kohës) në folklor, por kam pasur edhe një prijës shpirtëror dhe shkencor njëherësh, studiuesin Veis sejko nga Konispoli, një jurist me dy fakultete që punonte si cigareshitës për shkak të regjimit diktatorial. Kam lexuar mjaft studime shqiptare dhe të huaja në lidhje me eposin. Por dua të bëj një saktësim. Studimi nuk i dedikohet tërësisht brishtësisë dhe dlirësisë femërore, këtij simboi shpirtëror të njerëzimit, thelbi është se femrat shqiptare apo të huaja jepen me veçori dhe tipologji të karakterit të femrës shqiptare, ato nuk ishin vetëm të bikura e intriguese si Tanusha, as vetëm të besës dhe përkushtiit njerëzor si motra e Gjergj Elez Alisë, as vetëm trimëresha si Fatime Sokolja apo vajza e plakut të moçëm (Omeri i ri) etj. Çelësi i suksesit unë mendoj se ishte nga njera an me bashkçpunimin me njerëz kompetentë e nga an tjetër fakti e në shkollën e mesme unë kam qenë në një klasë vetëm me vajza dhe i njihja mirë ato, siç të thuash u njihja shpirtin dhe botëkuptimin. Natyrisht ka dhe ndryshime të përvijuara nga greminat e historisë që qëndrojnë mes dy kohëve, por thelbi mbetet i njejtë.
– Cfarë mendoni për statusin aktual të kritikës? A ka kritikë të mirëfilltë sot për sot? Cili ka qënë keqkupimi më i ndjeshëm gjatë karrierës tuaj krijuese?
Duhet të jemi realistë kur flasim për kritikën letrare. Nuk mund të kërkojmë qiqra në hell, ne nuk kemi fuqi ekonomike të përgatisim kritikë dhe t’i punësojmë ata për të qenë të tillë. Por krijues me prirje kritike ka pasur gjithmonë. Nga Saranda ka qenë Adriatik Kallulli, andej është Josif Papagjoni e Bashkim Kuçuku si edhe unë. Problemi sot qëndron jo vetëm tek përgatitja speciale, as vetëm te vokacioni i lindur apo pagesa, por edhe te koha fizike. Kur unë punoj si mësues në kohën e punës më kufizohet liria e leximit të plotëruar, pasi pa njohje tërësore s’mund të gjykosh për krijimtarinë e një brezi apo të dhjetra dekadave. Pra kritika do të jetë e pjesshme dhe e zbehtë. Por ish redaktorë të kohës së diktaturës mendoj se nuk e kanë të drejtën morale dhe aftësimin profesional për të listuar krijuesit në rrafshe vlerësimesh kritike. Habitem si e marrin kurajon këta njerëz, më e pakta që mund të them është se janë hipokritë dhe të paturpshëm. Keqkuptimi im më i ndjeshëm me kritikën? Inekzistent. Kritika shqiptare thjesht më ka anashkaluar ajo ballkanike më ka hiperbolizuar. Por ka edhe mjaft përjashtime. Të huajt p.sh. e vlerësojnë mjaft parathënien e librit Perandoria e zogjve. E pra atë e ka shkruar një shkrimtar shqiptar. Vldimir Muça quhet. Nuk kam pasur njohje personale me të. Ai lexoi disa poema të miat dhe shkroi esenë POEMA SI RREZËLLIME TË SHPIRTIT JONIAN.

Share

Share

Esse-analizë letrare rreth vëllimit poetik “Lumenjtë kthehen në shtëpi” të Dhimtër Pojanakut./
Nga Raimonda MOISIU/
Poezia në kuptimin gjithpërfshirës është “pjellë e fantazisë” së intimitetit të shpirtit e lidhur ngushtë vetvetiu me gjenezën njerëzore. Poezia është thellësisht metafora e jetës, me sinqeritetin e saj eternal dhe universal. Poezia përmban brenda vetvetes embrionin e një lidhje të çfarëdo motivi apo veprimi, që ekzistojnë në morinë e mundshme të natyrës njerëzore. Poezia është memuari i fjalës, i ëndrrave, i momenteve të lumtura e të trishta, pasioneve, dëshirave, psikikes e shpirtërores. -mes brengës e mallit, nostalgjisë e kujtimit, urtësisë e mencurisë, vlerës e antivlerës, bukurisë e groteskes, vdekjes e jetës, admirimit dhe mirëkuptimit, miqësisë dhe respektit. Poeti kontemporan, i shquar i vargjeve lirike shqiptare Dhimtër Pojanaku botoi vitin që kaloi “Lumenjtë kthehen në shtëpi”, libër i dalë nga shtëpia botuese Skanderbeg books”, Tiranë, një nga vëllimet poetike më të mirë dhe i vlerësuar bindshëm nga kritika e kohës. Leximi i poezive zbulon simbolikën e thellë dhe temat universale, penën mjeshtërore poetike të Pojanakut, i cili demonstron një përsosmëri të rrallë filozofike dhe ndjeshmëri artistike, ndërton urën emocionale, që bën efektin e qartë në përditshmërinë e jetës së njeriut; mediton ndjeshëm në udhëtimin e trishtë e të lumtur në të përditshmen njerëzore. Pojanaku deklamon idetë nëpërmjet tingujve lirikë dhe artistikë, me natyrën e vërtetë të dashurisë, filozofisë për jetën dhe vazhdimësisë së saj. Që në titull e merr kuptimin e dyfishtë të librit “Lumenjtë kthehen në shtëpi”, si një frazë që i referohet aktit të vërtetë të kohës, një të kaluar e idealizuar, që i ka shërbyer poetit për të dhënë detajet –peisazhin dhe figuracionin poetik, misionin e gjallimit të jetës, që kalon shpejt, sikundër rrjedhin dhe gurgullojnë lumenjtë, me kohën e për kohën. Ky dualitet që në titull , është metaforë intriguese, meditative dhe elokuente në artin e poezisë, por që Pojanaku e përdor me mjeshtëri artistike dhe filozofike. Lexuesi i kujdesshëm është i vetëdijshëm se poeti me këtë interpretim, ka bërë një marrëveshje në heshtje, beson në ura të padukëshme mes lumenjve dhe shtëpisë në kohë e hapësirë, për të na rrëfyer të vërtetën e gjëndjes shpirtërore. Me anë të mikrofabulave plot ndjenjë dhe emocion, na vetëdijeson se natyra e jetës njerëzore është e pashmangëshme ndaj mplakjes dhe vdekjes, gëzimit dhe hidhërimit. Sido që të jetë, jeta është e bukur, dhe ne duhet ta jetojmë! Poeti Pojanaku është poet thellësisht intuitiv, ai gjen forcën e nevojshme për të qenë autonom, hulumton me humor, ironi, sarkazëm dhe trishtim, duke sfiduar kështu me fuqinë e tij, që lumenjtë me rrjedhën e tyrë të kristaltë kthehen në shtëpi, në cdo kohë e stinë, ngrohtë apo ftohtë, që do të thotë se jeta dhe dashuria ekzistojnë si pjesë e mëmës natyrë, në tokë, ajër, qiell dhe ujë. Pasioni, vitaliteti dhe intimiteti lirik, karakterizojnë penën e tij poetike, “bisedojnë” lirshëm, dhe ndjejnë sensin e një shpirti të trazuar me dhimbjen, mallin dhe dashurinë, që mbartin më shumë se një kuptim; përjetimin e ndjenjës dhe emocionit sa afër , aq edhe larg, emocion i brishtë, i ciltër dhe i fortë. Pojanaku shfrytëzon bindshëm mjeshtërinë e vet artistike e filozofike në konceptimin e vargut poetik, dhe fizionominë e tij, skrupuloz në kërkim të fjalës së bukur, meditimit, ndjeshmërisë së lartë, dhe koloritit të pasur i figurave të goditura metaforike, Pojanaku në cdo varg demonstron ton të ri poetik, në endjen e vargjeve dhe gdhendjen e strofave. Gjatë këtij procesi poetik. me ritëm mbresëlënës, rima, gjuhë të rrjedhëshme, leksik i kujdesshëm, metaforat, tematikë e pasur, harmoninë dhe nga erudicioni i karaktereve, Dhimitër Pojanaku është gjithmonë në veprim-hap shtigje të reja në lirikën shqiptare.
Në vëllimin poetik “Lumenjtë kthehen në shtëpi”, që në hyrje është dedikimi i poetit për familjen, vecmas dashurive të jetës, bashkëshortes dhe dy fëmijëve të tij. Poezitë janë të mirëvendosura në tre kapituj, me nëntitujt respektivë: “Lojërat e natës”, “…Në dhomat e mbyllura”, dhe “Pastele të harruara”. Vetë poeti Pojanaku mbetet peng i lirisë me veten, me botën që e rrethon dhe traditat e ndryshme të vargut lirik, me fuqi mbresëlënëse e kuptimplotë, përpjekjekjo, për të përfaqësuar realitetin, mitiken dhe ndjenjën, tendencën e lidhur zakonisht me “post-modernen” ose avant gardës, për të komunikuar me botën e brendëshme dhe të jashtëme në më të shumtën e poezive.
“ Përmbi të marrë duhet të jem,/Përderisa,/Shpirtin jap,/Dhe asgjë nuk ndodh./Ende plogështia mbars trishtim,/Ftohtësira virgjëron akuj,/Myshqet rrethojnë me xhelozi gurë./Të marrë duhet të jenë,/hedh shpirtin tim si kaprua,/Të qetësoj egërsirat,/Dhe ato,/Nuk e shohin,/Nuk e përfillin. (poezia “Hire”,f.9, kapitulli -“Lojërat e natës”,). Poeti Pojanaku ka vendosur kuptimin alegorik, që në titullin e kësaj poezie të titulluar “Hire”. Ai ka vendosur shpirtin e tij, për të na rrëfyer fizionominë e realitetit, në konseguencën e mendimit varg pas vargu, përballjen e sinonimeve, dhe në sjelljen e natyrshme të figurave, të cilën Pojanaku e bën si nga afër ashtu edhe nga larg, ku të gjitha shqisat e shpirtit dhe fizike përjetojnë emocionalisht të gjithë faktorët që luajnë rolin e tyre ndaj realitetit, universit njerëzor e shpirtëror dhe dukurive të tyre psikollogjike, besimi në të vërtetën e sfidës për mbijetesë. Autori me mjeshtëri letraro – artistike e filozofike prezanton kontrastet e dy aspekteve të personalitetit të tij poetik. Shpirti i poetit nuk shikon, por vështron ndjeshëm “Hiret”, “për të hedhur shpirtin tim si kaprua”, dhe heton e vepron me cdo shqisë “Të qetësojë egërsirat”, duke motivuar kështu luftën për jetën dhe përmirësimin e të kundërtave në hapësirën e dimensionit njerëzor dhe stalagitet e shpërbërjes në hapësirën e boshtë të farsave sociale, që : “nuk e shohin/” dhe “nuk e përfillin”-vargëzon poeti, për të analizuar dhe interpretuar me ndihmën e artit dhe forcën e ndjenjës. Të gjitha shqisat janë në akord me përjetimin emocional, dhe metafiziken e natyrës dhe humanes.
“Nën blozën e shkundur,/Xixëllonja thëngjije,/Moj,flaka katile,/Moj, flaka katile,/Dancojnë e nuk vdesin,/Pilivesat thëngjije,/Moj flaka, katile, /Moj Fla…ka,/Ka…ti…le.”(poezia “Jetë Qyngjesh”, f.31) në këto vargje ndjehet forca shpirtërore dhe forca e tij poetike është se ai krijon vargje thellësisht nën efektet e tij mbi lexuesin, duke përdorur fjalë ndjellëse dhe imazhet në poezinë e tij. Hulumtimi i parreshtur i dualitetit dhe polaritetit të jetës, poeti na i jep me një “incident dramatik natyror” i tensioneve destruktive krijuese të cilat “nën blozën e shkundur”, “dancojnë e nuk vdesin”, poeti përkufizon pikëpamje komplekse dhe intensitetin simbolist, si pozitive ashtu edhe negative, përjetuar mes vargjesh me vizionin meditativ që ekzistojnë mes trupit dhe shpirtit, reales dhe mitikes, qetësisë dhe lëvizjes. Me fuqi të shquar poetike Pojanaku zbulon një botë të cudtishme nëpërmjet “Jetë qyngjesh”-qyngjet në vetvete nënkuptojnë “rrugë apo bulevarde të cuditshme” të populluar nga xixëllonjat, bloza dhe flaka katile, -me të cilat Pojanaku nënkupton shtresat dhe farsat sociale, demonstron idetë e tij nëpërmjet metaforave dhe filozofisë për jetën, figura këto që kanë krijuar negotacionin delikat dhe meditacionin brilant, luftën dhe efektet e saj në hapësirat sociale e qytetare, dhe mendjet njerëzore, pasqyrë jete të fasadës së jashtëme e të brendëshme të “Jetë qyngjesh”. Poeti ka shprehur ndjeshëm mendimin e ndërgjegjshëm e të nënndërgjegjshëm, meditacionin brilant, që na rrëfen se syri dhe shpirti i poetit Pojanaku është ai i një poeti vizionar lirik.
“Loti i ndarjes”-(f.33.)/doli nga guvat e shpirtit,/Dhe u ndal,/Dy gisht nën qerpikë./Trembet,se po ra,/Shkrumbon dhenë./”
Është krijim melankolik –i lindur si rrjedhojë i castit kalimtar trishtimi, meditimi, dilemës e melankolikisë. Autori nëpërmjet emocioneve të tij, i vetëdijshëm në atë që shpreh, Pojanaku legjitimon nga dalin lotët, mbasi ato janë të pranishme në gjithcka tonën që flet për ndjenjën e “identitetit” dhe nevojën tonë për përtëritje. Një përgjigje krejt e natyrëshme për të shprehur kur jemi të lënduar, fizikisht, mendërisht e moralisht, dhe poeti vargëzon:”Xhevahiret e botës,/Fantaksur para tij,/Zgjatin kthetrat,/ Tasakatojnë,/Ta terratisin.”. Pojanaku e di këtë fare mirë dhe na kujton se cdo lot që derdhim, derdhet për një arësye të lumtur apo të trishtë, lotë që derdhen në kohët e frikës dhe tragjedisë, vuajtjes dhe trishtimit, të ndara nga lotët e gëzimit.
“Loti i ndarjes,/Sulmet shpërfill/E,/Shndrit,/Llamburit,/Burin prej përdëllimit./”,
Loti kurrë nuk shpërfillet as injorohet, edhe kur jemi të vetmuar apo të braktisur, por vetë loti “sulmet shpërfill”—thotë autori në një varg,-sepse loti është perla që pastron shpirtin, është mendimi i bukur frymëzues, është burim force dhe inkurajimi. Loti rrjedh edhe kur njeriu është i lumtur përtej fjalëve respekt e dashuri, dhimbjes e lumturisë që merr e jep nga dashuria e trishtë apo e ëmbël, nga gabimet e bukura që bëjmë në jetë dhe forca tërheqëse e tyre për t’i përsëritur ato. Jeta është e tillë që të mbështjell edhe me shqetësimin e dikujt, tëndin, timin, të atij apo asaj, të gjithsecilit nga ne, dhe na jep forcë për të përballuar cdo gjë që shtrihet para nesh, lotët futën në vargjet e ndjenjës, gjëjnë shtegun për të vaditur shpirtin, na cojnë në psherëtimën e thellë, aty ku bashkëjeton dhe ecën shpirti me jetën. Mjeshtëria e këtyre vargjeve të skalitura nga mendja dhe pena e Pojanakut, është përfomanca e arritur e autorit në atë mënyrë që ai i përshtat këto ndikime shpirtërore në stilin e tij artistik, filozofik me përvojat dhe idetë, duke bërë anestezinë e lotit që del nga bukuria e të fshehtat e shpirtit.
“Afër Fundit” (f.69) –“Ai në një qoshe,/Ajo në një tjetër,/Diku në mes,/Dashuria.”/ Poeti Pojanaku zbulon botën e cuditëshme dhe kërkon normalitetit brenda asaj bote dhe brenda ekzistencës, që e duam dhe e ëndërrojmë –brenda dashurisë njerëzore.Për të kuptuar se nuk ekzistojnë vetëm lidhjet dialektite mes njerësve, por dashuria është e gjitha e lidhur me shpirtëroren e psikiken, me metamorfozën e jetës-dhe kjo është pjesë e njerëzores. Pojanaku sheh këtë traditë profetike të shfaqjes së ideve, ndikimeve dhe stil, që evoluon zërin e tij lirik.
“Si tre hire,/Clodhin frymët./Një dorë e padukëshme,/Trazon hirin, të zbulojë misteret e zjarrit…/.”
Poeti Pojanaku komplikon dhe humanizon, bën të prekëshme një gamë të tërë të përvojave jetësore dhe percepton monologun e dashurisë, heshtjes, dhe guximitsë ndjenjës të fortë të dashurisë,- përshkrim i sinqertë i një realiteti melankolik e të lumtur, në qartësinë e shprehjes, imazhet dhe tonin, i thjeshtë emocional, pesimist dhe optimist.
Ka plot poezi të tjera që janë shëmbuj të vlefshme dhe të rëndësishme të talentit të tij poetik, që vërtet meritojnë një analizë serioze. Është jo vetëm besimi im në pikat e forta dhe rëndësinë e poezisë së Pojanakut, por edhe besimi dhe shprehia e kritikës së kohës, e cila e cmon poetin Dhimtër Pojanaku si një poet i shquar i vargjeve lirike shqiptare në traditën letrare dhe letrat shqipe.
“Balada e Flamurit”-titullohet poezia që mbyll vëllimin poetik, “Lumenjtë kthehen në shtëpi”. “C’është ky ajër që të rrethon,/Ai merr frymë, e ti valon,/Nga vjen kjo shqipe e bën fole,/Mbi gjak martiri që dot nuk fle./Po c’qenke ti, o tribunar,/Armikun tund e ivë zjarr,/Ti qenke sa një mijë bori,/O dashuri, o kuqezi./”
Poezia është enthuziazmi i virtytit, dashurisë, dhimbjes, mallit, ndjenjë e ngrohtësi, brishtësi, ironi e sarkazëm, vetëdije dhe guxim, histori, patriotizëm dhe atdhedashuri, qytetari dhe inteligjencë, që janë të lidhura kryesisht me emocione të tilla nën aureolën e njerëzores e dashurisë, vetë poezia duket sikur është një atom në univers që e konsideron natyrën e njeriun thelbësore, nga e cila rrjedhin fjalët e shkruhen vargjet. Poeti Dhimitër Pojanaku është nga poetët më të vlerësuar dhe më me ndikim në letrat shqipe, dhe jo vetëm kaq! Por edhe përtej kufijve! Pena poetike e Pojanakut, konkuron në kompeticione prestigjioze kombëtare, ndërkombëtare dhe europiane, Laureat i shumë Çmimeve Kombëtare dhe Ndërkombëtare, ndërsa poezitë e tij janë përkthyer në disa gjuhë të huaja. Së fundmi në kompeticionin poetik, “Centro Giovani e Poesia-Triuggio”, mes 548 poetëve nga e gjithë bota, Pojanakut iu akordua Cmimi Special, “Poezia e Popujve”, cmimi që jepet vetëm për poetët më të mirë të huaj. Këto vlerësime dinjitoze nga kritika e kohës e kanë shëndrruar poetin Dhimitër Pojanaku, në protagonistin më të shquar të letrave shqipe, ballkanike dhe europiane dhe tani për tani është dhe mbetet epitoma që mbart pjalmin e artit poetik bashkëkohor dhe vargjeve lirike shqiptare.

Raimonda MOISIU
Hartford CT USA
Gusht 2015

Share

Share

Nga Raimonda MOISIU/Dhuna në familje është tashmë një çështje serioze në shoqërinë e sotme shqiptare, dramë njerëzore e sociale,  e cila po neglizhohet dukshëm nga shoqëria dhe drejtësia. Kjo lloj dhune prek gruan dhe anëtarët e familjes e të gjitha moshave. Kur dhuna është e pranishme në familje,  gruaja dhe fëmijët janë të parët që preken e lëndohen, keqtrajtohen dhe vriten. Për aq kohë, sa jeta e gruas dhe e fëmijëve është e pasigurtë  në komunitet e shoqërinë tonë, të gjithë ne si shoqëri jemi të pasigurtë. Lufta kundër dhunës ndaj gruas, krimit në familje dhe mbrojtja e fëmijëve (ardhmërisë), është sfida e një shoqërie demokratike. Ngjarjet monstruoze dhe horror të krimit ndaj gruas, fëmijëve dhe familjes, kanë tronditur mbarë opinionin publik shqiptar në çdo qelizë të saj dhe janë në  pikën më kritike në  vendin tonë, përgjatë gjithë vitit 2016-ë.  Natyra e krimeve horror të  dhunshme, që ndodhën fundjavën e kaluar,  me vrasjen e një gruaje, hedhjen e bashkëshortes dhe  nënë e  dy fëmijëve nga kati i katërt, Liljana Rukos në Fier, dhe krimit tjetër monstruoz mbytja në gjumë i të miturve në familjen  Toshi, Korçë, konstaton dukshëm shkallën e aktivitetit kriminal të dhunshëm e krimit të egër,  ku shpërbërja e familjes mendoj se është shkaku themelor i kushteve social-ekonomike, varfërisë afatgjatë dhe varësisë së saj në përqindjen më të madhe ndaj krimit.  Këto lloj krime horror tregojnë se sa kokëfortë është realiteti i dhimbshëm i katastrofës morale dhe sociale,  në një botë e shoqëri, ku po lulëzon agresiviteti, urrejtja, hakmarrja, dhunë fizike dhe verbale, sharje, frikë, tmerr monstruoz,  dramë dhe dhuna mashkullore e shpeshtë dhe e pandalshme ndaj grave dhe familjes, degradimin e dhunëshëm të përsonave që janë pjesë e familjes, njëkohësisht edhe  pjesë  e shoqërisë, përballja e këtij realiteti  me obskurantizmin e mentalitetit shqiptar dhe pasojat e  mjerimit shoqëror,-si nxitës të krimit në familje. Mjerimi  moral lind Trishtimin! Mjerimi shoqëror nxit Krimin! E ndryshoka njeriun këtë qënie njerëzore e hyjnore me kaq shpirt  të bukur. Sa shumë janë shtuar të mjerët  në atdheun tim! Bashkë me varfërinë e tyre dhe trishtimin, ulëritjet e përditëshme për të mbijetuar, janë rritur  edhe njerëzit me streset e ditës, nuk ekziton më shpirt, por ka deformim të trajtës jetësore dhe deformim të shpirtit njerëzor, një problem i mprehtë e therrës social e tragjedi njerëzore  mbarëkombëtare. Njerëzimi i botës moderne vazhdon të vrasë mendjen për t’i dhënë përgjigje një pyetje të thjeshtë. Është krejt e thjeshtë dhe merita e njerëzve të botës së artit, ku jeta ka përfshirë një pjesë prej nesh, është në formulimin e kësaj pyetjeje, përgjigja e së cilës shoqërohet me miliona e miliona argumente, që nuk rreshtin, sikurse janë objektet qiellore të universit. Cila është pyetja? Ja ta formuloj e shpjegoj në detaje; “Si është e mundur që atë qënie njerëzore, së cilës  bota njerëzore i ka thurrur aq poezi, këngë lirike, dhe dasme,-gruan- atë qënie po ashtu kjo botë njerëzore  përpiqet ta poshtërojë  në botën e pështirë të thashethemeve apo në punë, t’ia nxijë jetën veçmas në familje,  e dhunon fizikisht e verbalisht, ta gjymtojë e vrasë, ndërsa ata meshkuj sado xhahilë e të vrazhdë të jenë treguar kulturisht, kur është puna te këngët e poezitë e dashurisë, “dorëzohen’, duke i kënduar botës femërore me tinguj të dhimbshëm shpirti!

Kujt? Pikërisht GRUAS!

Kësaj jete njerëzore, të cilës i përgjerohen bijtë, dhe për të  janë gati të xhindosen meshkujt e elipsit të saj, vetëm sapo dikush të shprehë një sharje për të. Gruas, kësaj qënie që ka dëgjuar mijra e mijra vjet, fjalë përgjëruese dashnorësh të përvëluar për të, dashnorë që japin pasurinë, ofiqet, burrërinë deri dhe kanë tradhëtuar atdheun vetëm për të hyrë njëherë të vetme në shpirtin e saj.  Mirëpo lind pyetja dhe dilema: “Çfarë po ndodh me gratë e thjeshta punëtore apo shtëpiake që punojnë për familjet e tyre, rolet e tyre në familje e shoqëri, pështjellimi shpirtëror dhe përçmimi mashkullor, dhuna psikologjike dhe fizike, që ushtrohet ndaj tyre mes ndjenjës e nënshtrimit epshor dhe shfrytëzimi seksual i trupit, të fajshmes e së pafajshmes, rrahjes dhe masakrimit horror vrasës të tyre  nga bashkëshortët dhe meshkujt e tjerë të familjes  dhe jetës së tyre. Vrasjet e tmerrshme të Liljana Rukos dhe fëmijëve të familjes Toshi,  brenda një dite, janë tregues që bindin masën e gjerë të shoqërisë se dhuna ndaj grave dhe fëmijëve, është jo vetëm çështje sociale, por edhe një sinjal alarmi që duhet të shqetësojë më shumë se kurrë shoqërinë shqiptare. Sinjal që shteti, shoqëria civile, drejtësia  dhe shoqëria shqiptare të mos rrinë spektatorë, ndërsa dhuna shtohet në jetën e përditshme të grave, fëmijëve dhe krimit në familje. Dhuna ndaj grave dhe krimi në familje po kontribuon në shpërbërjen e familjes dhe në mungesën e respektit të dashurisë njerëzore për shenjtërinë e jetës në të gjitha kushtet dhe fazat e saj. Dominança e dhunës mashkullore dëmton familjet në të gjitha brezat,  mjeron dhe varfëron komunitetin, përforcon format e tjera të dhunës në shoqëri, kufizon rritjen ekonomike dhe minon zhvillimin. Ndaj të njëjtin mendim me miken time,  shkrimtaren e shquar Flutura Açka, e cila thotë se “ Dhuna në familje e vrasja e grave është një alarm mbarëkombëtar, por nuk është fenomen shqiptar!” Është mëse e vërtetë që nuk ndodhin vetëm në Shqipëri. Edhe këtu në Amerikë, ndodhin krime të tmerrëshme në familje, shuhet një familje e tërë nga njerëzit e familjes, biles  disa ngjarje horror familjare,  janë bërë lajme mediatike botërore, për nga dhunë psikologjike, verbale, fizike, masakrimi e deri te  vrasje e grave dhe fëmijëve. Po,  është mëse e vërtetë, sipas shkrimtares,  ka një ndryshim, në masat që merren jashtë! Sepse Te ne mbizotorën HESHTJA! Së pari ne duhet të thyejmë Heshtjen! Krime të tilla kthehen në diskutime psikologjike të krimit duke përfshirë rishikim të marrëdhënieve ndërmjet personalitetit, intelektit, sëmundjes mendore dhe sjelljes së dhunëshme, zgjedhje racionale e teori rutinë këto për shkakun e integrimit të krimit, që bëhen jo vetëm material për gazetat, analistët, shoqatat joqeveritare, drejtësinë e politikën, etj, por dalin në konkluzionin  se të gjitha veprimet e njeriut duke përfshirë edhe dhunën, vrasjen, masakrimin, injorancën, pedofilinë dhe perversitetin janë produkte racionale të vendimmarrjes në nivel individual! Por unë mendoj se  tendenca që po shohim në krimet e dhunëshme së fundmi në familje, ndaj gruas e fëmijëve  është e nxitur  kryesisht edhe nga një faktor tjetër; mjerimi shoqëror, që  për mendimin tim, është faktor nxitës i krimit në familje. Pra jeta e grave, vajzave, fëmijëve dhe e familjeve është tejet dramatike dhe forma më diskriminuese dhe shkelje e të drejtave të tyre, dhuna ndaj tyre shkakton mjerim shoqëror  të pallogaritur, shkurton jetën dhe gra të panumurta që i gërryen dhimbja e ankthi nën kërcënim e frikë për jetën e tyrë, të fëmijëve dhe të familjes.  Për gati dy dekada kam jetuar në një lagje me familjen Toshi, lagja nr 4 e Korçës, e njohur ndryshe edhe si Lagja e Birrës. Naum Toshin dhe familjen e tij i njoh shumë mirë. Sigurisht krimi horror që ai bëri, më  tronditi  shumë mua këtu në Amerikën e largët dhe jo vetëm qytetin tim  të Korçës, por edhe opinionin mbarë shqiptar,  krim me përmasa tronditëse e shokuese, që nuk mund të gjesh fjalë për ta përshkruar këtë horror çnjerëzor, fati i keq dhe tragjedia  e atyre fëmijëve të mitur. Gjendjen sociale ekonomike dhe psikologjike pak a shumë e njoh të familjes Toshi, falë kjo si banore dhe e profesionit tim si mësuese në shkollën e asaj lagje. Pra, mendoj, se në anën tjetër të spektrit të këtij krimi monstruoz  ndaj dy fëmijëve të mitur, qëndrojnë “krenare” gjurmët dhe pasojat e mjerimit shoqëror që në formimin parësor të  personalitetit.  Variablat si varfëria, pabarazia sociale, dhuna fizike, sociale e morale, krimi dhe diskriminimi, inferioriteti maskilist, injoranca dhe arësimimi, papunësia, imoraliteti,   dhe pasioni kronik   në fëmijërinë e herëshme, -varte  qentë dhe macet e lagjes në pemë, – tregojnë në një farë mënyre se çfarë e mbizotëronte jetën e tij. Pikërisht, shumë pranë shtëpisë së horrorit aktual,  kanë ndodhur në një hark kohor prej disa vitesh -disa krime të kësaj natyre; ndodhi vrasja e nxënëses time Mirela Gora, krim dhe inçest në familje, nga babai i saj, vrasja e Liljana Arapit, së cilës një plak 84 vjeçar i preu kokën dhe trupin e saj e  hodhi në landin e plehrave në të dalë të qytetit të Korçës. Një nënë e re korçare, banore e asaj lagje, përfundoi në pranga për një krim që askush më shumë në botë do e ndjejë përjetë, shpirti i saj i mjerë; rrahu fëmijën e saj të mitur derisa vdiq! Dhe po një nënë tjetër, edhe kjo banore e Lagjes 4, mbyti dy fëmijët e saj e më pas u vetëvra, duke u hedhur në rrotat e makinës, ndërsa një vajzë e re e bukur e brishtë, një studente e shkëlqyer me medaljen e artë  vrau veten, se nuk kishte një grusht para, të vazhdonte studimet. Kjo është  tmerrësisht e frikëshme, e dhimbëshme, tragjike  dhe dramatike!  Që këtu fillon epidemia mjerane edhe  kësaj tragjedie, pasojat e ambientit dhe njerëzve që e rrethonin. Janë krime monstruoze që kanë simbolikën e natyrën  përbashkët; Krim në familje!  Në diskursin publik dhe  social  vërejmë dy pamje të dhunës   dhe krimit; njëra që  është e justifikuar nga varfëria ekstreme dhe  kërkesat e ambientit rrethues, çastit, kushteve  social-ekonomike,  dhe tjetra nga mjerimi shoqëror, që lind gjithashtu shtypjen, përbuzjen dhe nxit eleminimin fizik. Njëherë e një kohë thuhej se varfëria shkakton krimin, por sot mendoj se krimi po shkakton varfërinë. Shpërbërja e familjes ka çuar në një shkallë të lartë të dhunës në familje. Rezultatet e disa politikave sociale e familjare për familjet me prindër të divorcuar, nëna apo baba që i rritin vetë fëmijët, braktisje të familjes nga bashkëshortët, varfëria  ekonomike etj, plagë e drama  sociale, po paguajnë “çmimi të dhimbshëm e dramatik”, për këtë, me një rritje të krimit e dhunës në familje, me krimin e të miturve  dhe  të rriturve. Vërejmë se sistemi i drejtësisë penale po shërben gjithnjë e më pak, në dënimin e krimeve monstruoze, duke i liruar keqbërësit para kohe,  faktorë kryesorë në këtë tendencë të rritjes së dhunës e krimit. Pra në diskursin publik e social vërejmë dy qasje konkurruese; njëra është qasja tradicionale e zbatimit të ligjit, që tregon mënyrën se si të merren me dhunën e krimin, duke vënë në zbatim politikat agresive e të forta të ligjit  nëpërmjet burgosjes dhe dënimeve të rrepta. Nga ana tjetër unë  mendoj në lidhje me atë qasje që quhet rehabilitimi social i krimit të dhunëshëm.  Kjo qasje ka tendëncën ta shohim krimin si të shkaktuar nga plagët  sociale dhe mjerimi shoqëror, shërimin e tyre nëpërmjet programeve dhe politikave sociale, duke kërkuar shkaqet e dhunës e krimit që në rrënjë. Faktikisht shoqëria ka nevojë për të dyja qasjet të kombinuara me njëra tjetrën; zbatimi i ligjit dhe politikat e programet sociale për familjen e shoqërinë.  Shteti e shoqëria duhet të ndërrmarrin hapa konkretë e të rreptë ndaj kriminelëve e keqbërësve, sikundër kemi nevojë  edhe për programet e politikat sociale, për të parandaluar sa të mundemi dhunën ndaj gruas,  fëmijëve dhe familjes, të ruajmë e mbrojmë brezin e ri e të sotëm, që të mos bëhen shkelësit kronikë të së nesërmes. Vrasja e Lilana Rukos së ndjerë,  erdhi si rezultat i mbështetjes së pamjaftueshëm sociale dhe implikimin e  kompleksiteti me fuqinë e arrogancës të moszbatimit të drejtësisë e ligjit, nga gjykatat e korruptuara. Bota mashkullore jo se nuk e do gruan, E do pafundësisht. Ato këngë e poezi dashurie që kanë lindur janë aq shumë sa të krijohet përshtypja se raporti i dashurisë së mashkullit për gruan, në raport me të anasjelltën, nuk ka të krahasuar.  Bota mashkullore e do gruan, por e do atë në botën hyjnore të artit, por pse sillet aq keq pa burrërri  në jetën e përditëshme…! Opinioni publik shqiptar, prindërit dhe fëmijët janë të shokuar, të tronditur, të frikësuar, të terrorizuar dhe të shqetësuar, për të  “Mos Paç Fatin e Liljanës”, -shprehet gazetarja Rudina Xhunga në një shkrim të saj, që  unë do i shtoja, “Mos paçim fatin e atyre fëmijëve të mitur”,që nesër, të mos na mallkojë historia.  Është jashtëzakonisht e rëndësishme që Drejtësia, Policia e Shteti, të identifikojnë e skedojnë personat me prirje të tilla, të çlirojnë duart e kryqëzuara, të  thyejnë heshtjen, e të përmbushin me përkushtim;detyrimet morale, sociale, ligjore, shtetërore, dhe të  drejtat e gruas dhe  fëmijëve, për të qenë të lirë, të sigurtë e të mbrojtur. Të mbrojmë fëmijët, gruan dhe familjen,  t’i themi ndal dhunës dhe vrasjes së tyre, ata janë pasqyra e shoqërisë, reflektimi e shpresa e së ardhmes, ndal dhunën e vrasjen e tyre, krimit në familja, siguria dhe garancia për të ardhmen e një familje e brezi të shëndetshëm fizikisht, moralisht e qytetarë të denjë të shoqërisë me ngrohtësinë, edukimin dhe dashurinë ndaj tyre, për vete e shoqërinë në tërësi.

Raimonda MOISIU

Shkrimtare & Publiciste

SHBA

Share

*Na sollët Atdheun, dhe  Ne kënduam me Ju, si në Atdhe në Jacksonville, Florida/ 

*Reportazh rreth koncertit madhështor të Trios së Yjeve të Muzikës Shqiptare, vëllezërit korcarë, Stefi & Endri Prifti, dhe Bujar Qamili, organizuar nga kryetari i Vatra Jacksonville, Florida USA, z. Adriatik Spahiu /

Shkruar nga Raimonda MOISIU/

Më  2 Janar 2017, ditën e hënë, që përkonte dhe me ditën e dytë të vitit të ri,  me nismën dhe mbështetjen e dega Vatra Jacksonville, Florida, nën kujdesin e drejtpërdrejtë, të kryetarit të kësaj dege dhe stafit që ai drejton, z. Adriatik Spahiu, vatran dhe aktivist i shquar i cështjes kombëtare, organizuan Koncertin muzikor madhështor, gazmor  e mbresëlënës, në ambientet e Hotel Mariot Jacksonville, Florida, Manifestimin tradicional të Vitit të Ri 2017, duke përsëritur kështu ritualin e përvitshëm mes qindra qytetarëve të komunitetit shqiptaro-amerikan.

Në krye të sallës, në podiumin qëndror,  krahas fonisë dhe DJ muzikor, qëndronin flamuri ynë kuq e zi, dhe ai amerikan. Pasi u këndua hymni shqiptar e ai amerikan, në një atmosferë tejet optimiste dhe emocionuese,  me ndjenjën e atdhedashurisë dhe shqiptarisë, ndjesi margaritarë këto që i bëjnë krenarë shqiptarët si vetë historia e identitetit shqiptar, mbrëmjen festive do e deklaronte të hapur vatranja dhe anëtare e Asamblesë të Federatës Panshqiptare Vatra ,  znj. Shpresa Galla,  e cila përvec urimit për vitin e ri, prezantoi dhe artistët shqiptarë. Më pas e mori fjalën Kryetari i degës Vatra Jacksonville, vatrani dhe një zë i rëndësishëm në komunitet, z. Adriatik Spahiu, i cili përpos falenderimit për  qindra të pranishmit   në këtë Supër Koncert Festiv, përcolli edhe urimin më të bukur: “Gëzuar Vitin e Ri, 2017-ë”, për më shumë gëzim, lumturi në vatrën familjare të gjithsecilit, dhe  një vit më të mbarë,  të begatë plot sukses në cdo fushë të jetës e karrierës. Z. Spahiu iu uroi mirseardhjen miqëve të ftuar të degëve simotra Vatra,  përkatësisht Kryetares të Degës Vatra Orlando, Florisjana Metollari me bashkëshortin e saj, Ermalin,  vatranëve të degës Tampa, Kryetares së Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro- Amerikanë, znj. Raimonda Moisiu, bisneseve shqiptare të komunitetit, të cilët ndihmuan moralisht e financiarisht në realizimin e këtij manifestimi madhështor tradicional. Ishte një mbrëmje festive supër gazmore e shoqëruar nga  zërat e bukur  të vëllezërve korcarë, Stefi & Endri Prifti,  dhe bilbili e këngës shkodrane, Bujar Qamili. Përjetime të këndshme e të ngrohta, nën ritmin muzikor të serenatave korcare, muzikës popullore dhe të lehtë, të interpretuar me mjeshtëri, elegancë, talent e profesionalizëm, nga yjet e muzikës shqiptare, të mirënjohurit vëllezërit korcarë, binomi i ndjeshëm , -ARTIST& NJERI-, Stefi Prifti dhe Endri Prifti, me të Madhin e Brilantin e muzikës popullore dhe jareve shkodrane Bujar Qamili, të cilët me zërin e tyre të vecantë, të ëmbël e melodioz,  shërbyen  si një kumt hisorik duke  shpalosur identitetin e artit, kulturës kombëtare, ndricimin e vlerave artistike, tradites e gjuhes shqipe, muzikës shqiptare, gurrës popullore eposit kreshnik,vlerave kombëtare dhe identitetin e shqiptarisë në tokë të huaj. Me përfomancën e tyre të  shkëlqyer, profesionale dhe shpirtin artistik, vëllezërit korcar të njohur tashmë anembanë botës shqiptare, si  këngëtarët e preferuar e shumë të dashur për publikun shqiptar, Stefi & Endri Prifti, së bashku me brilantin  i potpurisë shkodrane, Bujar Qamili,  për gjatë gjithë natës, të palodhur e të paepur, u dhuruan bashkëtdhetarëve të tyre në Jacksonville, Florida, momente mbresëlënëse e të paharrueshme, jetë e ngrohtësi. Të gjithë së bashku u bëmë njësh me muzikën, mes tingujve të serenatave korcare, dhe këngëve shkodrane, duke  krijuar atmosferë hareje dhe lumturie të paparë. Festonim dhe këndonim së bashku,  hidhnim vallen nën ritmin e këngëve dhe muzikës popullore nga të gjitha trevat e Shqipërisë. Atmosfera u ndez dhe  arriti kulmin me këngët; “Shqipëri o Nëna ime”,  kënduar nga i madhi Bujar Qamili, dhe “Xhamadani Vija-vija”, kënduar nga vëllezërit Prifti. Të gjithë së bashku shpërfaqëm vlerat madhështore të kulturës shqiptare, treguam vlerat e Shqiptarisë. Borova Cinema-Photography Production, me drejtor ekzekutiv, fotoreporterin Piro Borova ishte e pranishëm nga fillimi deri në fund të pasqyrimit të kësaj mbrëmje të bukur dhe emocionuese festive, duke intervistuar bashkëkombasit, të cilët përcillnin urimet nëpërmjet TV Borova. Urim shumë të vecantë përcolli për bashkëatdhetarët, ish-kryetarja  e  Gruas Demokrate Korcare, një figurë e ndritur, mësonjëse e mrekullueshme dhe zonjë e hekurt,  në fillimet e demokracisë në Korcë,  znj. Vasilika Mato Dhimtri, aktualisht drejtoreshë e shkollës shqipe,  hapur nga Dega e Vatra Jacksonville, që së bashku me  mësonjësen e mëncur e të dashur, Lavdie Mato, përpiqen që dijet dhe mëndjen e tyre ta venë në shërbim të komunitetit shqiptaro-amerikan, vecmas për fëmijët që lindin në Amerikë, duke iu mësuar gjuhën shqipe, historinë e vëndit të origjinës, muzikën e kulturën shqiptare.  Na ndodh që evenimente apo aktivitete të tilla festive,  na lenë mbresa të veçanta dhe përjetime të këndshme, në një vështrim të përgjithshëm evidentojnë personalitetin e artit e kulturës të kombit tonë, në Amerikën multinacionale. Dhe kënga e vallja ushtoi deri në agimin e ditës tjetër. Në fund u përqafuam dhe me fjalët e ngrohta: Na sollët Atdheun, dhe  ne kënduam me ju, si në Atdhe! Mirë u takofshim përsëri! Ajo c’ka e bënte tejet mbresëlënëse dhe shqiptare, ishte se natën e 2 Janarit, 2017-ë,  shteti i Floridës   nga Jacksonville deri në Clearëater ishte “invaduar” dhe ushtonte nën ritmin e  muzikës  shqiptare, mga serenatat korcare dhe  muzika  popullore e të gjitha trevave, nën interpretimin e të mrekullueshmve  e të talentuarve  Stefi & Endri Prifti, nga  potpuritë e jaret shkodrane e  figurës së ndritur e të respektuar, artistit,  Bujar Qamili, nga  ikona e muzikës shqiptare ndër kohëra, bilbili i këngës myzeqare, Bruna Sota Hoxha dhe me bashkëshortin e saj, Riku Hoxha, nga zëri i ëmbël dhe i ngrohtë i korcares së bukur, artistes së  talentuar dhe shumë e dashur për publikun shqiptar, këngëtarja Anxhela Peristeri dhe këgëtarit të mirënjohur dhe i talentuar i Shqipërisë së Mesme, Altin Shira, të cilët na sollën copëza të ëmbla nga Atdheu, na ëmbëlsuan shpirtin këtu në dhe të huaj, në Floridën e largët.

 Postscriptum-Pak histori rreth qytetit dhe komunitetit shqiptaro-amerikan në Jacksonville, Florida.

Qyteti i bukur dhe me shtrirjen tokësore  e kontinentale më të  gjerë  në SHBA-ës, me mbi 840 milje katrore, Jacksonville,  Florida, filloi të mëkëmbej  në fund të shekullit 18-ë. Fillimisht si toka kullotëse për bagëtitë e imëta dhe kryesisht lopët e kuajt,  nga kolonistët britanikë. Por zhvillimi më i madh i qytetit  ndodhi në fund të shekullit të 19-ë, kur Jacksonville  u shëndrrua në destinacionin turistik dimëror për turistët e shumtë që vinin nga Veriu dhe Midëest-i i Amerikës. Më 3 maj 1901-ë, qendra urbane  e qytetit të Jacksonville (doëntoën) u përfshi  nga një zjarr i madh, i cili nisi si rezultat i llavës së nxehtë të blozës,  që dilte  nga oxhaku i një barake pranë fabrikës së fibrave në Cleaveland. Ky zjarr i përmasave të jashtëzakonëshme në pjesën juglindore të SHBA-ës ndezi edhe torfën e thatë që gjendej në hapësirën e fabrikës së fibrave. Zjarri nisi në mesditë,  kur shumica e punëtorëve të  fabrikës së Cleaveland-it, ishin në pushimin e drekës, por nga koha që ata u rikthyen në punë, gjithë blloku i qendrës,  ishte përfshirë në flakë. Zjarri, i cili vlerësohet se një nga më të mëdhenjtë e shkatërrimtarët  në historinë e Amerikës, shkrumboi qendrën, qindra residenca banimi dhe bisnese,  mbi 10 mijë të pastrehë në rrjedhën e tetë orëve. Guvernatori i Floridës i asaj kohe, Ëilliam S. Jennings  shpalli gjendjen e ligjit ushtarak (Marshall) në Jacksonville duke dërguar njësi militare të ndërhyrjes së shpejtë, për të shpëtuar jetë njerëzish. Pavarësisht  shkatërrimit total të qendrës urbane të qytetit, u raportuan vetëm shtatë të vdekur. Rindërtimi filloi menjëherë dhe qyteti iu kthye normalitetit dhe autoriteteve civile, në disa javë, më 17 maj, 1901-ë. Kështuqë zhvillimi i qytetit të Jacksonville u ndërpre përkohësisht apo u zhvillua me hapa të ngadalshëme, për shkak edhe të problemeve ekonomike të viteve ‘20-ë, ‘60-ë, ‘70-ë, të  shekullit të kaluar, por gjithsesi qyteti ka përjetuar rritje të qëndrueshm të ekonomisë,  me ngritjen e ndërtesës të re federale të qytetit në vitin 2003. Që prej vitit 1940, Jacksonville ka qenë gjithashtu dhe vazhdon të jetë, një prej porteve më të mëdha e të rëndësishme të Marinës Amerikane.  Për shkak të strukturës së saj të konsoliduar, qyteti është një metropol i begatë  me mbi një milion banorë dhe  ka popullsinë më të madhe komunale në mes të qyteteve të tjera në shtetin e Floridës. Në vitet ‘20 të e shekullit të kaluar, qyteti filloi të dallohet në tërheqjen e trafikut të rëndësishëm automobilistik, pikë kyce kalimi  e rëndësishme për të hyrë në shtetin e Floridës, duke e quajtur  qytetin “Porta për në  Florida”, (Gateëay to Florida). Në Jacksonville-in e vjetër dhe historik jeton e punon një komunitet i fuqishëm dhe i rëndësishëm shqiptar,  i cili konkuron ndjeshëm nëpërmjet forcës së krahëve dhe dijes, komunitet punëtor dhe i besueshëm, menaxhon bisnese të vogla, të mesme e të mëdha, në sinkron me bisneset e kulturave të tjera, duke punësuar qindra bashkëatdhetarë dhe amerikanë, partnerë dinjitozë dhe të përkushtuar në rritjen  e ekonomisë dhe mirëqënies, jo vetëm individuale por edhe asaj amerikane,  të shtetit e qytetit ku ata jetojnë. Të gjithë  faktorët natyrorë, njerëzore dhe fizike bashkëpunojnë dhe bashkëbisedojnë për të ndërtuar urën lidhëse mes brengës së mërgimit dhe dashurisë për atdheun, mes mirëqenjes ekonomike për vete dhe komunitetin, realizojnë  mundësitë të eksplorojnë dhe ndikojnë në rivlerësimin e vlerave social-ekomike kulturore e politike, duke prekur njerëzoren, qytetaren, inteligjencën dhe mundësitë e barabarta në diversitetin e pasur kulturor,  kontributin e tyre aktiv, qytetar dhe intelektual, nëpërmjet forcës së krahëve e duarve, mendjes e dijes, mes gamës së gjerë të kulturave dhe komuniteteve të tjera në Florida.  Nga familjet e para  që shkelën tokën e Jacksonville-it, Florida ka qenë fisi Taragjati, i pari i tyre, Tish Taragjati. Bisnesmenë shqiptaro-amerikanë, tashmë të integruar suksesshëm në ekonominë e tregut amerikan, dhe me një kontribut të jashtëzakonshëm në jetën ekonomike-social-kulturore të komunitetit shqiptaro-amerikan,  në Jacksonville, Florida, të ngrohur me idenë dhe krenarinë e të qenit shqiptar, por edhe si qytetarë të kulturuar e emancipuar në Amerikën e madhe e të lirë, ku ka vend për të gjithë, shanse e mundësi të barabarta. Krahas kompanive me emër  të bisnesmenëve amerikanë,  vlen të përmendim, bisnesmenët shqiptaro-amerikanë, për arritjet e tyre të ndjeshme, të prekëshme e të realizueshme të kompanive që ata kanë ngritur, si Vicens Jubani, me emrin e bisnesit Village Bread, i cili ka punësuar shumë shqiptarë e amerikanë, bisnesmeni Andi Opari në fushën e transportit rrugor,  Albatrass Express Inc., dhe  First Coast Express Inc., e bisnesmeni-it, Marin Perkeqi, të cilët po ashtu kanë punësuar dhjetra shoferë shqiptarë e amerikanë të tonazhit të rëndë,  bisnesmenë si, Aleks Lushaj, Lek Lleshi LLC, Dibran Flamur Fezga investon në Comfort Plumbing Service, Gaspër Lukaj në industrinë kulinare, Sandër Martini, Hasan Hakrama, Gjon Lleshi, Indrit Këllezi, Arben Hysi, Borova Cinema-Photography Production, me drejtor ekzekutiv, fotoreporterin Piro Borova, Kelmend TV Mark Duka, Bashkim Bardhi në Value Plus Inc., Ilia Mato Gjergji Grinjori në Maintenance& Service Group.Inc., Orgest Lushnja me kompaninë Eagle Realty, etj,  etj. Komuniteti i biznesit shqiptaro-amerikan në Jacksonville Florida, me punën e tyre të palodhshme mbështesin fuqishëm shpirtërisht e materialisht, si burimin e çdo idealizmi dhe kanë mundësuar realizimin me sukses dhe përfaqësimin më mbresëlënës, interesant dhe historik, në shtetin e Floridës, por edhe më gjerë në Diasporën shqiptare, jo vetëm për ndjenjat atdhetare, patriotike e kombëtare, por edhe për unifikimin dhe promovimin e vlerave tona kombëtare dhe identitetit shqiptar, zhvillimin ekonomik e kulturor, ruajtjen e gjuhës amtare, kulturës e traditave shqiptare e patriotike, integrimin e identitetit shqiptar krahas kulturave të tjera në tokën amerikane. Por,  jo vetëm kaq! Komuniteti shqiptaro-amerikan tregon e përjetëson historinë e identitetit kulturor shqiptar, nëpërmjet vlerave kombëtare, traditës, gjuhës shqipe, muzikës shqiptare, gurrës popullore dhe eposit kreshnik,  si prespektiva të trashëgimisë, për vete dhe gjeneratës së ardhmshme në mërgatën amerikane. Më dt. 18 -ë Nëntor 2012, u  themelua Dega Vatra Jacksonville Florida, me inisiativën e aktivistit të cështjes kombëtare,  z. Adriatik Spahiu, dhe mbështetjen e komunitetit shqiptaro-amerikan, i cili më pas do të celte edhe degët e tjera të Vatra, në Orlando e  Tampa, deri në Hartford të Kënektikat.  Është hapur Shkolla Shqipe në të gjitha degët e Vatra që operojnë në qytetet ku ka komunitet shqiptaro-amerikan, në shtetin e  Floridës. Zë i fuqishëm në komunitet është edhe organizata Gruaja Shqiptare në Florida.  Në shtetin e Floridës, kanë jetuar,  punuar dhe shkruar  veprat e tyre shkrimtarët e ndarë tashmë nga jeta, por që kanë lënë pas dritën e veprave të tyre, Sotir Lashova dhe Marash Mali. Në Jacksonville dhe qytetet përreth tij, jetojnë e zhvillojnë aktivtetin e tyre krijues e qytetar sikundër; njeriu dimensional, reporteri, gazetari, shkrimtari, përkthyesi, kritik arti dhe publicisti, Pjerin Logoreci, djali i Artistes së Popullit, Maria Logoreci, aktori i mirënjohur dhe popullor korcar, Petraq Marjani, aktorja e shquar e skenës e ekranit, Xhuljeta Kulla, mjeshtëri i rrëfimit dhe poeti  në kuptimin shpirtëror, artistik e filozofik, Thani Naqo, shkrimtari i shquar dhe publicisti, ish diplomati, Pëllumb Kulla, poeti, publicisti dhe analisti mediatik Ilir Levonja, prozatori dhe publicisti, Lekë Gjoka, poeti dhe publicisti, devolliu fisnik Laun Kalana, etj, etj. Më duhet të sjell në vëmendje se në shtetin e Floridës jeton dhe zhvillon aktivitetin e saj aristik -muzikor, ikona e muzikës shqiptare ndër kohëra, bilbili i këngës myzeqare, Bruna Sota Hoxha  me bashkëshortin e saj, muzikantin, Riku Hoxha, dhe këngëtarja e talentuar që rrëmben nga publiku artdashës duartrokitjet dhe admirimin e tyre, Aida Dyrrah. Për komunitetin shqiptaro-amerikan në Jacksonville dhe shtetin e Floridës ka shumë për të treguar, për shpirtin e vrullin tyre shumë punëtor, dashurinë, mirënjohjen, respektin, talentin dhe dëshirën, shpirtin krijues dhe zërin e rëndësishëm e të vecantë të  integrimit të vlerave më të mira kombëtare, historike, kulturore, zërin e identitetit tonë kombëtar në adaptimin e vlerave më të mira të kombit amerikan, i cili na ka hapur  krahët duke na bërë  pjesë të trungut të lirisë e demokracisë,  si respektues  të ligjeve e zakoneve të një vend demokratik e të lirë, sikundër është Amerika.

Raimonda MOISIU

Fleming Island, Jacksonville,

Florida USA ,

Janar, 2017

Intervistë me poetin, shkrimtarin dhe publicistin shqiptaro-amerikan, Lek Gjoka/

Poeti Lek Gjoka ka lindur në Kallmet të Lezhë, nga e ka origjinën edhe peshkopi shqiptar dhe një nga autorët më të lashtë të letërsisë shqipe, imzot Frang Bardhi./

Në vitin 2001-ë botoi vëllimin poetik “Lotët e puthjes” që pasoi në vitin 2003, me vëllimin poetik “Diellin e kapa për veshësh”. Në vitin 2008-ë vjen me vëllimin e tretë me poezi “Dallgëzim i oqeanit shpirtëror” që e vazhdon në 2013=ën, me vëllimin e katërt poetik “Retë i kam mbyllur më çelës” si dhe me librin me tregime “Përroi i djallit”.

Libri “Takim me vdekje” është libri i gjashtë, në zhanrin e prozës, tregimit, që doli nga botimi në dhjetor të vitit 2016-ë, në Jacksonville Florida SH.B.A, ku edhe ai jeton, punon e krijon, prej 17-ë vite.

Është bashkautor në disa antologji poetike si në Shqipëri ashtu edhe në diasporë si “Balada e largësive”(1995), “45 Poetë për Lezhën” (1996), “Pas Migjenit” (2001), “Zemra prindërore”(2008) etj.. Gjithashtu boton krijimtari dhe publicistikë në gazetat dhe revistat e diasporës shqiptare në SH.B.A, si “GazetaVatra.com , “Illyria”, “Jeta Katolike” “Dielli” “Bota sot” etj.

Autori Lekë Gjoka jeton familjarisht që nga viti 1998-ë, në Jacksonville Florida SH.B.A me bashkëshorten Bardhe Bushpepa dhe dy fëmijët Donald dhe Daniela Gjoka.

Unë pata rastin të bisedonim si dy kolegë e miq, në Jacksonville Florida, dhe poeti e shkrimtari Lekë Gjoka, me shumë dashamirësi dhe dhe mirënjohje rrëfeu rrugëtimin e tij mbresëlënës krijues. Në fund të bisedës ai përcjell edhe një mesazh të për letrat shqipe:

”Sot ka shumë poetë mitomanë dhe plagjiaturistë, dhe një pjesë prej tyre marrin poezitë e të tjerëve Copy& Paste, në rrjetet sociale, veçmas në Facebook dhe në internet, dhe kur e shikon që poezitë tënde apo të X poeti me emër, i shikon në “vëllimet poetike” që ata pa pikë morali i botojnë si të tyret. Arti ka një sitë të madhe, që në mjaft raste, ajo e sit krijimtarinë e çdo poeti të talentuar, edhe të këtyre mitomanëve.

Bisedoi: Raimonda MOISIU

-Sapo më ra në dorë vëllimi tuaj poetik “Retë i kam mbyllur me çelës”. Përpos urimeve, çfarë ju shtyhu ta titulloni me këtë titull?

Vëllimin poetik “Retë i kam mbyllur me çelës” është vëllimi i katërt me poezi i cili ka një cikël poetik me të njëjtin titull. Përmban mesazhin e jetës në planetin Tokë, ku retë e luftërave, dhimbjeve, varfërisë sjellin çdo ditë luftën për ekzistencë mes jetës e vdekjes, lotë e trishtim, ndaj duhet që ne njerëzit e këtij planeti, veçmas politikanët, janë ata që firmosin vdekjen me luftëra dhe trazira. Ata, duhet të ndërgjegjësohen dhe të firmosin paqen. Në mënyrë figurative kam ndërtuar, çelësin shpirtëror dhe këto re i mbylla me atë “celës”, duke sjellë te këta njerëz shijen e jetës, të dashurisë dhe të paqes, të gjithë jemi të përkohshëm në këtë botë të padrejtë.

Vëllim poetik është i ndarë në tre cikle të jetës sonë, dhe të tre ciklet kane një poezi, nga ka marrë edhe titullin cikli dhe hapen me ndjenjën më sublime të jetës;- me dashurinë, me dhimbjen dhe me gëzimin e saj, se dashuria kurrë nuk e ngatërron rrugën e saj. Titullin i ciklit të parë e kam pagëzuar me “Sa peshon një puthje?”, sepse ka disa dashuri; dashuria për Nënën, për të dashurën, gruan, për fëmijët, për Mëmëdheun, për Paqen në botë. etj.

Cikli i dytë poetik titullohet me të njëjtin titull sikur është libri dhe e thashë më sipër se përse e kam titulluar ashtu.

Ciklin i tretë ia kam kushtuar kohës dhe titullohet “Kohën e kapa për dore” ku ka poezi për muajt e vitit, ditën e javës, Vitin e ri, Krishtlindjet etj. Pra ne njerëzit e këtij planeti jemi bashkë udhëtarë me kohën, ndaj në këtë vëllim poetik, kam thurur vargje dhe këtyre jam munduar t’iu jap jetë në të gjitha aspektet e jetës, mes dashurisë dhe kohës që ikën me vrap, sa kur shikon thinjat në flokë kujtohesh se sa shpejt ikën jeta ndaj duhet ta jetojmë jetën me sa mundësi që kemi, të largojmë e mposhtim stresin, të sjellim gëzim dhe paqe dhe të jemi human në këtë jetë sa të bukur por edhe shumë të ngarkuar me lot, dhimbje dhe varfëri ekstreme.

-Cilat kanë qenë përfytyrimet më të hareshme se një ditë do të bëheshit poet e prozator? Kush ka qenë, tregimi, apo poezia e parë që ju keni shkruar?

Asnjëherë nuk kam shkruar që të bëhem poet, dhe prozator që të fitoj çmime apo famë. Shkruaj, sepse Zoti më ka dhuruar këtë pasion dhe dhunti, dhe nuk dëshiroj që të vdesë, por në njëfarë mënyre dëshiroj edhe unë t’i shërbej shoqërisë dhe njerëzve që më rrethojnë, duke iu çuar mesazhin e dashurisë njerëzore.

Mbaj mend që poezinë e parë e kam shkruar në kohën e diktaturës komuniste, kur isha në vitin e tretë të shkollës së mesme dhe ia kushtoja një bashkëfshatarit tim nga Kallmeti i Lezhës, shkrimtarit të letërsisë së vjetër shqiptare Frang Bardhi.

-Kush ka ndikuar në mënyrë të veçantë dhe ju ka frymëzuar apo inkurajuar, për t’u bërë shkrimtar?

Ndikimin më të madh për frymëzim e kam nga jeta ku edhe vete kam kaluar ne një oqean jetë, plot dallgë, vuajtje, lot, jam përballuar me vdekjen disa herë në mërgim, por falë zotit dhe jetës, që po e jetoj jetën

-Cilat janë shprehitë tuaja të të shkruarit, p.sh., shkruani çdo ditë, përdorni kompjuterin apo shkruani me dorë. Dëgjoni muzikë apo dëshironi qetësi, ndërsa shkruani?

Shkruaj kur ndjenjat me thotë atë që përjetoj ta hedh në letër, t’i jap jetë dhe frymë, muzë.

Shkrimtari dhe poeti nuk matet kurrë sa shkruan dhe nëse shkruan për ditë apo jo, por sa frymë ju jep në vargje jete personazheve të tij, që të mbesin në përjetësi dhe në mendjen e lexuesve.

–Çfarë është një “muzë”. Është aftësi gjenetike sipas mendimit tuaj?

Muze është dhunti gjenetike, që me shumë punë krijon një vepër për lexuesit.

-Poezitë tuaja, janë mes mendimit artistik dhe filozofik. E ndjeni reagimin e lexuesve dhe çfarë sekreti ka Leka, nëse mundeni ta ndani me lexuesin e krijuesin e gjerë?

Falë rrjeteve sociale si Yahoo dhe tani Facebook, që përveç gjerave negative, ku të gjithë janë të“barabartë”, kanë edhe të mirat e tyre, sepse pa shpenzime poezinë, tregimin apo një shkrim publicistik, e ndan me lexuesin. Personalisht ndjehem mirë ku çdo poezi, tregim apo shkrim publicistik, e hedh në faqen time publike në Facebook (madje edhe kur i ripublikoj) dhe shikoj se për 24 orë e lexojnë disa mijra lexues, ndjej një kënaqësi të madhe shpirtërore, sepse mesazhi që unë dua të përcjell, ia ka arritur qëllimit. Për mua lexuesi është çmimi më i madh, që dëshiroj ta kem në krijimtarinë time, nuk kam as ego apo të shqetësohem se përse shoqata apo individë të ndryshëm, si dhe institucionet përkatëse shtetërore i japin çmimet në bazë miqësie, qoka, dhe rrallë herë në bazë të veprës.

– Përveç talentit që është meritë e juaja, kujt ia dedikoni arritjet tuaj në letërsi?

Vetes në radhë të parë, jetës në udhëtimin e trishtë e të lumtur të saj, si dhe familjes ku një vend të veçantë zë edhe bashkëshortja ime Bardhe Bushpepa, për përkrahjen në krijimtarinë time.

-Sa iu ndihmon angazhimi profesional në kultivimin e pasionit tuaj për letërsinë?

Ndoshta mungesa e vendlindjes ka edhe ajo një ndikim të madhe në pasionin tim e të shkruarit , është një katalizator me shumë. Puna që kam bërë në Florida nuk ka ndonjë ndikim në pasionin e letërsisë.

-Përveç librave të botuar me poezi, “Lotët e puthjes”2001, “Diellin e kapa për veshësh”,2003, “Dallgëzim i oqeanit shpirtëror”, 2008, “Retë i kam mbyllur më çelës” 2013. Ju gjithashtu keni provuar veten në gjininë e prozës, me librat me tregime “Përroi i djallit”(2013) dhe “ Takimi me vdekjen”(2016). Kush ka qenë frymëzimi për tregimet e librit?

Frymëzimet e mija për në fushën e prozës është jeta që kam kaluar unë dhe shoqëria që më rrethon ajo virtuale dhe e përditshmja reale.

-Ju ndjek vazhdimisht në krijimtarinë tuaj, duke qenë kështu një lexuese e rregullt e saj, mendoj se poezia e proza tuaj nuk është fantazi, por në to është bota e brendshme njerëzore. Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave të njerëzve e të vendeve, në ndërtimin e një “bote të re”, me tipike burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?

Sigurisht çdo krijim artistik ka dhe duhet të ketë fantazi, por tregimet në të dy librat e mij, janë bazuar nga ngjarje jetësore të ndodhura dhe përjetuara. Personazhet , emrat e tyre janë sipas vendit, ku edhe kanë ndodhur ngjarja dhe sigurisht nuk janë emra të personave konkretë, me ndonjë përjashtim të rallë. Zakonisht një pjesë e madhe e personazheve janë ajo shtrese shoqërore, të cilët përbëjnë shumicën e planetit dhe shumë veta gjejnë vetveten në tregimet e mia. Sigurisht në mjaft raste real, tregimet duken sikur kanë ndodhur në kohën e Migjenit, por jo, janë edhe të këtij shekulli, që ne po jetojmë. Mjaft miq të mij, shpesh herë më marrin në telefon, dhe më thonë, se lexova në gazetën Illyria, Dielli etj., atë X tregim dhe dij një histori pothuajse identike me jetën e një shokut tim, që në fakt unë nuk e njihja fare, pra e thënë troç kam si detyrim moral të përshkruaj jetën e njerëzve të thjeshte, sepse edhe vetë kam erdhur nga ajo shtresë dhe nuk dua të shkëputem kurrë nga sinqeriteti dhe thjeshtësia, pasuria më e madhe e çdo njeriu i çdo lloj shtrese superiore të jetë.

-Zhanrin e prozës, -të tregimit – “e bëtë ju që të vinte te ju” apo është preferenca tuaj? Cilat janë elementët thelbësorë të tij?

Tregime kam shkruar që në rininë time. Aty është vete jeta ime, e cila më jep shtysë sikur më thotë:- Vazhdo, jepu jetë e frymë personazheve tënde, sepse është gjithmonë dikush, dhe mund t’i japësh shpresë për jetën, duke pasur ngjashmëri jete me personazhin që ai lexon, me mesazhin që jap mundohem t’I largoj disi nga streset e mosmarrëveshjet e ditës, të jetës e mërgimit, gjithmonë në emër të dashurisë njerëzore.

-Ju i paraqisni personazhet nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën, apo anasjelltas?

Kur shkruaj një tregim për disa ditë, unë jetoj shpirtërisht me ngjarjen dhe shkrihem në një me gjendjen emocionale të personazheve të mij. Kur filloj e shkruaj gjithçka rrjedh vetë, farë thjeshtë ndoshta edhe falë pasionit, dëshirës dhe dhuntisë. Madje ka raste në ndonjë tregim me dhimbje, pasi e kam mbaruar, dhe e e lexoj, më shkojnë edhe lot, nga jeta plot vuajtje e tij.

-A të ka rastisur gjatë jetës tuaj të jeni takuar apo të keni pirë kafe me ndonjë nga personazhet e tregimeve tuaja?

Po me disa, por me njërin jetoj për ditë, çdo sekondë të jetës sime. Ai jam vet unë në librin e fundit “Takim me vdekjen”, që ka dhe një tregim me të njëjtin titull.

– Cilat janë sfidat më të mëdha, për ju si autor i disa vëllimeve me poezi dhe prozë?

Poezia është diçka, që do fjalë dhe figura artistike, metafora të goditura e përzgjedhura, një mesazh të qartë filozofik e artistik, ndërsa proza është rrëfim artistik e narrativ të karaktereve, që lexuesi, kur ta lexojë duhet ta përfytyrojë atë ashtu sikur e përshkruan në rrëfim.

Sfida më e madhe në poezi dhe prozë është të jesh vetvetja,që personazhit në tregim apo dhe poezi duhet t’i japësh jetë, për të përçuar te lexuesin mesazhin e dhimbjes e dashurisë njerëzore, paqes shpirtërore.

-A do ta keni të vështirë të rrëfeni në të shkruar një romancë dashurie rreth jetës intime të një gruaje?

Jo nuk besoj se e kam të vështirë, por nuk kam ndonjë shtysë personale, sepse më pëlqen të vazhdoj të jem vetvetja dhe të hedh në letër, ato që unë i përjetoj.

-Kur ktheni kokën pas ndër vite, si e shikoni krijimtarinë tuaj përgjatë viteve? Cilat janë drejtimet dhe objektivat interesante për të ardhmen?

Në fakt çdo gjë e kam lënë të jetë spontane. Nuk kam ndërmend ta mat krijimtarinë time me numra, sepse numrat kanë vlerë vetëm në moshë dhe jo në krijimtarinë letrare. Kam shumë projekte, por varet se sa realizohen, sepse vetë jeta të sjell gjëra të pa pritura.

–Për lexuesit e kësaj interviste -kush është poeti dhe prozatori, Lek Gjoka?

Lek Gjoka është një shqiptar nga Kallmeti i Lezhës, i cili që nga moshën 20 vjeçare udhëton nëpër rrotullat e ndryshkura dhe të lara me gjak të mërgimit në Greqi, Itali, Mal të Zi dhe që nga 1998-ë në Jacksonville Florida. Jeta ime ka kaluar nëpër mjaft dallgë shpirtërore dhe trupore, pas një aksidenti në Fernandina Beach, në shkurt të vitit, 2015-ë, nga i cili akoma vazhdoj të kem pasoja të mëdha, mbas nëntë ndërhyrjeve kirurgjikale. Por ngrohtësia familjare, shoqëria pa interesa dhe pasioni për artin është shpresa e vetme që më bën të besoj, se përsëri do të bëhem mirë nga shëndeti, të vazhdoj udhëtimin jetësor dhe familjar në trenin e jetës.

-Çfarë dëshiron të ndash me kolegët dhe audiencën e lexuesve, që janë duke e lexuar këtë intervistë?

Thjeshtësia, paqja dhe humanizmi janë pasuria më e madhe e çdo njeriu, ndaj është mirë t’i dashurosh këto virtyte njerëzore.

-Mesazhi për botën hyjnore të artit…

Sot ka shumë poetë mitomanë dhe plagjiaturistë, dhe një pjesë prej tyre marrin poezitë e të tjerëve Copy& Paste, në rrjetet sociale, veçmas në Facebook dhe në internet, dhe kur e shikon që poezitë tënde apo të X poeti me emër, i shikon në “vëllimet poetike” që ata pa pikë morali i botojnë si të tyret. Arti ka një sitë të madhe, që në mjaft raste, ajo e sit krijimtarinë e çdo poeti të talentuar, edhe të këtyre mitomanëve. Andaj iu bëj thirrje kësaj race krijuesish, të jeni sa më të ndërgjegjshëm, mos luftoni që të hyni në fushën krijimtarisë, me zhurmën dhe e forcën materiale dhe atë të plagjiaturës, apo duke paguar njerëz që t’iu shkruajnë libra, ego e çmendur e vetgjymtimit intelektual e qytetar, duke fituar edhe çmime imagjinarë, sepse do të vdisni shumë shpejt, pranojeni artin e të shkruarit si pasion e dhunti, si diçka të shpirtit të shenjtë, hyjnore në shërbim të dashamirësve të artit e letërsisë.

Drilon Hoxha për Diellin: Ju rrëfej  si e shkrova dhe e realizova filmin aksion “Drejt Fundit”/

– Intervistë ekskluzive me regjisorin dhe aktorin e ri e të talentuar, Drilon Hoxha- Bisedoi:Raimonda MOISIU/

Pasioni, Dëshira dhe Dashuria për kinematografinë, djaloshin nga Berati antik dhe mijëravjeçar, e kanë shoqëruar që në fëmijëri. Drilon Hoxha është një aktor i ri dhe i talentuar shqiptar. Ai ka lindur në Berat më  16-ë Qershor 1991, dhe më pas familja e tij zhvendoset në Tiranë.  . Mbas mbarimit të shkollës së mesme artistike “Jordan Misja”, në Tiranë, për pikturë vazhdon Institutin e Lartë të Arteve, dhe diplomohet për regjizurë dhe aktrim. Në moshën 17-ë  vjeçare, pikërisht në vitin 2008-ë, konkuron për herë të parë në shfaqjen televizive, “Ti vlen”, ku u vlerësua nga juria për talentin e tij, si “Imitues”, plot sarkazëm dhe humor. Aktori i ri premtues në talent, vazhdoi këtë garë deri në gjysmëfinale. Disa vjet më pas, në moshën 19 vjeçare mori pjesë  në spektaklin “Albania Got Talent”, përsëri si imitues,

imitim i fortë që e shoqëroi derisa arriti në finale.  Po atë vit aktori i ri i talentuar Drilon Hoxha, u përzgjodh në një nga shfaqjet më të mira të humorit “Portokallisë”, duke imituar shkëlqyeshëm, “personazhin kryesor”, atë – të liderit demokrat Sali Berisha. Ai qëndroi aty, për një sëzon të plotë. Ndërkohë, pasioni dhe dëshira e tij ishte për role në filma dhe roli i tij i parë si aktor në film është në komedinë e filmit “Çimi”, dhe  premiera e atij filmi u çfaq më 9 gusht 2013-ë. Dy vjet më vonë në  22 Tetor, 2015-ë, regjisori dhe aktori shqiptar,  Drilon Hoxha vjen me filmin e parë në zhanrin AKSION, në Shqipëri, i titulluar “Drejt Fundit”, kësaj here si regjisor, skenarist dhe aktor, në rolin kryesor. Pra  viti 2015-ë shënon hapjen e prodhimit të tij të filmit aksion “D.H. Production”. Në këtë bisedë tejet interesante e mbresëlënëse, Driloni rrëfen pasionin e tij për artin dhe filmin në tërësi, si i lindi idea për të shkruar skenarin e filmit “Drejt Fundit”, dhe përse. Gjithashtu ai shpalos në këtë bisedë edhe ambicjet dhe projektet në të ardhmen. Për të mësuar më shumë ndiqni bisedën.

Bisedoi: Raimonda MOISIU

-Përgëzime dhe urime për përzgjedhjen e filmit “Drejt fundit”, në zhanrin aksion dhe faktit si filmi ka pasur sukses dhe keni marrë vlerësime e komente pozitive.  Besoj se duhet të jeni shumë i kënaqur për këtë arritje të suksesshme…

-Së pari iu falenderoj. Sigurisht që ndjehem mirë aq më tepër kur vë re se  puna ime vlerësohet dhe lexoj komente pozitive si nga dashamirës të filmit po ashtu edhe nga kritika e kohës. Shpresoj që  ky të  mos jetë as  suksesi i parë, as i fundit.

-Ç’mund të na thoni, se çfarë nënkupton për ju të jesh regjisori i filmit aksion “Drejt fundit”? Çfarë iu inspiroi të bënit këtë film? Pse ky titull?

-Të jesh regjizor dhe protagonist në të njëjtën kohë nuk është diçka e thjeshtë, por është pasion, përkushtim dhe mund e djersë. Gjithashtu mendoj se vullneti dhe dëshira janë çelësi kryesor për të realizuar atë që dëshiron, në rastin konkret, filmin, dhe arritjen e një  suksesi të kënaqshëm e të mirëfilltë. Filmin e titulluam  “Drejt fundit” pasi vetë personazhi po shkonte drejt një fundi, drejt një rruge pa krye e pa kthim. Personazhi Çimi duket sikur e kërkon në çdo moment fundin e gjithçkaje që e rrethon.

– Fabula e skenarit të filmit është bazuar në ngjarje reale apo është “thriller”?  Pra, ju punuat në bazë të ndonjë dorëshkrimi apo…? Kush e shkroi skenarin?

Skenari është përzgjedhur e shkruar  nga unë. Nuk mund të them se është bazuar në një ngjarje reale, por mund të them me plot gojë,  se shumë histori si këto na rrethojnë çdo ditë  në Shqipëri  dhe përvojat jetësore që hasim çdo ditë në të përditshmen njerëzore, të cilat unë i përmblodha në një minutazh prej dy orësh.

– Në këtë film ju keni angazhuar, figura të mirënjohura të artit, këtu e kam fjalën për Silvana Braçen, një nga shoë-girl” shqiptare, më të admiruarat e të kërkuarat në shfaqjet televizive, aktorë të njohur e të rinj, njerës realë dhe të thjeshtë. Ju i zgjodhët  ata para apo pasi  shkruat skenarin?

-Sigurisht që  pasi mbaruam skenarin në versionin final, jemi munduar të përshtatim çdo personazh, duke filluar qa  nga aparenca, pamja  e deri në  karakteristika më të imta,  për të përcjellë emocionin e duhur. Figurat e njohura të ekranit do t’i jepnin filmit një veçanti akoma më të madhe.

-Dhe më pas si regjisor i filmit –ju- si një artist që jeni, – i cili merr një dramë të dhimbëshme sociale  të fuqishme në lidhje me jetën sociale-ekonomike-politike  në të përditshmen njerëzore, mes  krimit e ndëshkimit!  Si ia keni dalë ta bëni këtë?

-Unë mendoj nëse ia arriin të futësh  keto tre elementë në një dramë, atëhere ke arritur të  përcjellësh jo vetëm emocionin e duhur por ngjarjen si reale së bashku me mesazhin, që si shoqëri duhet të jemi të sinqertë ta pranojmë, qoftë i lumtur qoftë i trishtë.

-Keni xhiruar në mënyrë kronologjike?

-Po është mmëse e vërtetë që xhirimet kanë zgjatur rreth dy vjet. Një  film aksion kërkon shumë punë, pasion e spontanitet, përkushtim e inteligjencë..

– Ishte vështirë të xhiroje në vend të tilla larg me reliev të thyer, skutave të krimit, në Tiranë,  apo edhe afër? Përveç kushteve atmosferike të motit, si diell, shi, borë, etj, cilat ishin vështirësitë e tjera?

-Përveç kushteve atmosferike nuk besoj se kemi hasur ndonjë vështirësi tjetër.

– Unë do të doja të përmendja, si keni punuar me muzikën e filmit. Çfarë është më e rëndësishmja e muzikës dhe tingujve natyrorë për ju? Cilat ju preferoni?

-Filmi shumicën e kohës ka një instrumemnal, i cili i përshtatet aksionit,  por sigurisht që në momentet e dramës, ajo muzikë duket sikur kthehet në dhimbje të madhe shpirtërore. Muzika është çelësi kryesor i përcjelljes së një emocioni. Instrumentali muzikor  i filmit është realizuar nga Ervin Gonxhi,  ndërsa dublimin Edlir Begolli.

-Cilat janë sfidat më të mëdha që ju keni hasur në realizimin e këtij filmi? Ç’mund të na thoni në lidhje me stafin tuaj? Me cilët keni punuar më ngushtë në këtë film?

-Stafi ka pasur shumë bashkëpunim.Të gjithë realizonin detyrën përkatëse që u takonte. Jam munduar të punoj me çdo aktor, në mënyrë, që ta trajtonin personazhin, në mënyrën e duhur dhe me artikulimin e qartë të fjalëve.

– Si është pritur filmi deri më tani? Çfarë lloj mbështetje keni marrë deri më tani?

-Roli kryesor në premirën “ Drejt fundit”, ” është luajtur nga ju,  si iu bën kjo të ndjeheni?

-Është pritur goxha mirë, brenda dy javëve kemi marrë  dy  milion klikime në Youtube. Çdo ditë  marr urime pa fund. Ndjehem mjaft mire, që filmi është pëlqyer nga të gjithë.

-Çfarë mendoni për pikat më të forta që ju kini paraqitur në karrierën tuaj si regjisor? Po dobësitë?

-Për pikën e dobët nuk mund të kem një përgjigje se jam ende në kërkim të saj, por është edhe audienca e filmit që vlerëson  dobësitë. Ndërsa pika e fortë e një filmi është si puna e “një trainer I mirë duket nga lojtarët e dobët, se me lojtarët e fortë dihet që ecën dhe korr fryte të këndshme e të realizueshme, pra  besoj është e kuptueshme pika e fort.

– Cili është roli juaj më i preferuar në karrierën tuaj si aktor ? Po si skenarist dhe regjisor nga e merrni frymëzimin për të shkruar një skenar filmi?

-Roli im i preferuar deri më tani është Çimi, pasi është një personazh me  ndërthurje të ndryshme karakteresh,  rol epik e historik,  të cilin e bën mjaft të veçantë. Për sa i përket skenarit më pëlqen të shkruaj gjëra interesante dhe që mbajnë në aknth një publik të tërë.

-Ç’mund të na tregosh rreth vetes dhe rreth lidhjeve tuaja, vini nga ndonjë familje artistësh?

-Unë kam lindur në Berat dhe jam rritur në Tiranë. Biles origjina ime reflektohet edhe në të folurën time me dialektin dhe aksentin beratas, të cilit për hir të së vërtetës unë i qëndroj besnik në rolin e Çimit në film, me seriozitetin dhe humorin e tij. Kjo për ta bërë filmin sa më  real dhe të ndjeshëm. Nuk është se vij nga një familje artistë, megjithëse  se artin etë trashëguar nga brezat  më  parë të qytetit antik e i lashtë, 2500 vjeçar i Beratit.

-Mund të na tregoni pak më shumë për karrierën –dhe cili është background-i tuaj akademik?

-Karriera ime ka filluar në  Spektakëlin Televiziv  “Ti vlen”, duke pasuar  në një tjetër Spektakël “Albania Got Talent”, dhe si aktor i Portokallisë,  për një periudhë kohe,  jo shumë të gjatë. Pasioni dhe dëshira për kinematografinë më kanë  shoqëruar gjithmonë,  derisa më në fund arrita projektin tim 100 % “Produkt Drilon Hoxha”.

-Çfarë projektesh kini aktualisht?

-Kemi nisur një projekt të ri, një film tjetër shqiptar të titulluar “Jeto ndryshe” realizuar nga D.H:Production, me producent Dashnor Asllani. Jemi në bashkëpunim me kolegë nga Kosova  dhe Maqedonia. Do xhirojmë në shumë vende jashtë Shqipërisë, aktualisht përfunduam xhirimet në Kosovë.

-Urime e Suksese!

-Ju faleminderit!

Bisedoi: Raimonda MOISIU

Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe personalitete nga bota shqiptare në Amerikë, përcjellin mesazhe ngushëllimi, për ndarjen nga jeta të Mjeshtrit të Penës  dhe Patriarkut të Letërsisë Shqipe-Dritero AGOLLI.

Ka gjëra në jetë që ndodhin krejt papritur dhe ndryshojnë rrjedhën e jetës mes të bukurës e së përditshmes njerëzore, na krijohet ndjesia e një realiteti, i cili kërkon të ekuilibrojmë përpos gjendjes  shpirtërore  edhe përjetimin  e  dhimbjes, pikëllimit, humbjen e njerësve më të dashur, të familjes e shoqërisë. E pra vijnë ato caste në jetë  që të prishin paqen shpirtërore! Lajmin e trishtë se u shua Patriarku Devolli, Patriarku i Letërsisë Shqipe, Dritero Agolli erdhi edhe këtu në Amerikën e largët.  Kryesia e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe personalitete të komunitetit shqiptaro-amerikan në Amerikë shprehën ngushëllimet e sinqerta dhe të ngrohta për ndarjen nga jeta të Mjeshtrit të Penës Shqiptare, Dritero Agolli.

Kryetarja e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-amerikanë, shkrimtarja dhe publicistja, Raimonda Moisiu,  shprehu  ngushëllimet e sinqerta, trishtimin dhe dashurinë, për ikjen nga jeta të shkrimtarit të shquar, Dritero Agolli: “Kombi e Atdheu, komuniteti i letrave shqipe këtej e përtej Atlantikut, të gjithë së bashku, humbëm një shkrimtar të papërsëritshëm dhe të pazvendësueshëm, burrin devolli të mëncur dhe plot urtësi, njeriu i  virtyteve  njerëzore, qytetare e intelektuale, artdashës i cmuar, mahnitës dhe popullor në stilin e tij poetik dhe  rrëfimtar terrifik, i cili ligjëroi dhe shkroi aq  ndjeshëm e bukur, në prozë, poezi, dhe publicistikë,  për tabanin popullor, tokën dhe baltën devollite të vendlindjes, që e lindi dhe rriti, tokën e shenjtë të atdheut, të cilat mbetën  frymëzim, muzë e jetë, deri në ashtin e frymës së fundit.  Dritero Agolli është  shkrimtari i shquar dhe  Bardi i poezisë shqipe,  Mjeshtër i Penës dhe i Rrëfenjës, i cili me talentin e forcën letrare artistike e filozofike, sillte karaktere realistikë me një sens të mprehtë të  jetës e mbijetesës, depërtonte brenda së bukurës e njerëzores, dhimbjes e dashurisë, jetës e vdekjes, duke i transformuar ato, në një subjekt drite e shprese, mes artistikes e filozofisë së jetës e për jetën. Besnik i idealeve të tij  në udhëtimin e trishtë e të lumtur të jetës, si shkrimtar që  u përket dy epokave të letërsisë shqipe ai asnjëherë nuk e mohoj veprën e tij,  duke mbetur kështu  autor i shquar, jo vetëm në letërsinë shqipe, por edhe në atë ballkanike dhe unike europiane. Aty ku ka jetë ka edhe vdekje! Edhe pse një sentëncë e njohur kjo, për Patriarkun devolli të letrave shqipe, ai përsëri gjente forcë e dashuri, të ngushëllonte veten, ne, njerëzit që e donin dhe e rrethonin, duke mendur gjithmonë se jeta dhe drita e trashëgimisë që shpirti krijues lë pas, vazhdojnë përjetësisht pas vdekjes. Ai ishte dhe mbetet Bardi i Poezisë dhe Mjeshtër i Rrëfimit, i vlerësuar nga koha e historia, teksa ne ende vazhdojmë dhe i dëgjojmë poezitë, rrëfenjat, tregimet e shkrimet e tij, sepse vepra e Dritëroit të Madh, vazhdon të jetojë përmes atyre rrëfimeve dhe vargjeve poetike, tabanit popullor, artit e ideve. Ai është i pavdekshëm, si është magjia e ndjesisë dhe thellësia e mendimit, i sigurtë e guximtar për vlerën e tij, ai vazhdon të jetë pjesë e rëndësishme e jetës dhe botës shqiptare. Shkrimtari i Madh Dritero Agolli, modest përtej modestisë, popullor dhe i dashur për këdo, sa ishte gjallë kurrë nuk rendi pas famës, por ai e arriti atë parakohe me veprat e tij, ndikimin e thellë të atyre veprave në shoqëri, art kulturë dhe historinë e një kombi. Në emrin tim personal e të familjes sime, në emrin e SHSHSHA-së që unë kryesoj shpreh ngushëllimet  familjes së shkrimtarit të Shquar Dritero Agolli dhe komunitetit të letrave shqipe kudo në botën shqiptare! Prehu në Paqen e Amëshuar Mjeshtër i Penës! Të qoftë Dheu i Atdheut dhe i Devollit i lehtë! I përjetshëm Kujtimi dhe Drita e Veprës që ju latë pas!
Amen!- mbyll mesazhin e ngushëllimit, znj.Moisiu.

Ndërsa President Nderi i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, poeti dhe publicisti nga Lugina e Preshevës, Adnan Mehmeti në mesazhin e ngushëllimit në emrin e tij , të familjes dhe SHSHSHA-së, shprehet: “Shumica e anëtarëve të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro- Amerikanë e kemi takuar dhe vizituar personalisht. Gjithmonë  kemi mbajtuar lidhje të  ngushta me të nëpërmjet veprës së tij shkruar ndër vite, deri në ditën e fundit të jetës së tij. Dritero Agolli jetoi gjithë jetën në Shqipëri, por ne u lidhëm shpirtërisht me të, duke botuar, lexuar dhe vlerësuar nga krijimtaria e tij e pasur letrare në botimet e shoqatës sonë. Dritëroi është një humbje shumë e madhe për gjithë popullin shqiptar, por vargjet e tij janë pasuria më e madhe të cilën la përjetësisht në duart e cdo secilit nga ne. Ngushëllime familjes dhe letrave shqipe për këtë njeri të madh, që na la pas një vepër të madhe plot dashuri, art, kulturë dhe histori. U Prehtë Shpirti i tij  në Paqe!

Një mesazh tejet prekës dhe ngushëllues  për ndarjen nga jeta të Driteroit të Madh, ka përcjellë edhe  Sekretarja e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro Amerikanë, shkrimtarja, poetja dhe studiuesja, dr. Yllka Filipi: “A thua u shua në heshtje Krijuesi?  Në vazhdën e natyrshme të ikjeve përtej, Dritero Agolli ende dremit, ndjek erërat e trazuara, retë e stuhitë, keqardhjet, ekzaltimet, profecitë mes gjëmimit dhe pikëllimit të pandashëm të jetës, përkrah Naimit, Cajupit, Mjedës, Nolit, Migjenit, Poradecit, Kutelit,  aty ku gjallohet edhe pas vdekjes. Vepra e tij është dëshmi e jetëshkrimit shpirtëror, gulcim dhe ankth i shqiptarit nëpër kohëra, në detin e trazuar të historisë   së kombit. Semantika e vdekjes së Agollit është thjesht ikje pa bujë në iluminat, drejt shkëndijave të dritës që përcjell vepra e pasur që na la trashëgimi. Un-i i tij poetik është figura e dyzuar e krijuesit dhe e shqiptarit të vërtetë. Sipas Sharl Bodler “Poeti gëzon privilegjin e pakrahasueshëm të jetë vetja dhe të tjerët, si të dojë.” Udhë të mbarë drejt qiellit të dritës Dritero! Në rafte a në ëndrra trandu prapë, si një blerim, a një shkrepëse, a një Mall! Trupi t’u lodh, por shpirti t’u bë fjalë dhe jehonë.”

Studiuesi Thanas L. Gjika shkruan: Më 4 shkurt 2017 u nda nga jeta poeti i talentuar Dritëro Agolli. Die u përcoll me madhështi në banesën e fundit me respekte të mëdha, për të shkruan e folën personalitete nga më të shquarit e kulturës dhe të pushtetit. E qanë si të ishte krijuesi dhe intelektuali model që duhet të ndjekin shqiptarët. Partitë politike si Partia Socialiste dhe nëna e saj PPSh-ja i kanë dashur dhe i duan ushtarët e talentuar, sepse ata vlejnë sa për mijëra ushtarë të thjeshtë. Mirëpo pikërisht tek dashuria, kujdesi dhe privilegjet që u japin partitë politike krijuesve të talentuar qëndron fatkeqësia e tyre, sepse aty është burimi i së keqes, kapja e tyre, korruptimi, skllavërimi ndaj politikës së këtyre partive. Skllavërim i cili shpie në ngjizjen e pjesës së sëmurë të jetës dhe të veprës së tyre.

Në krijimtarinë letrare të Dritëroit, pjesa e hartuar gjatë diktaturës komuniste sipas parimeve të realizmit socialist dhe ajo e krijuar gjatë tranzicionit si jorgan për të mbuluar gabimet e krimet e PPSh-së e PS-së, përbën pjesën kanceroze të veprës së tij. Kjo pjesë e veprës së tij do të vijë duke u pastruar nga botimi në botim derisa të arrihet një koleksion vlerash të vërteta artistike që u përkasin të gjithë shqiptarëve dhe jo vetëm anëtarëve dhe simpatizantëve të këtyre dy partive.

Privilegjet që u jepte partia shtet dhe lajkat që u bënin kalemxhinjtë e saj krijuesve të talentuar si poetëve Ismail Kadare, Dritëro Agolli, etj; regjisorit Viktor Gjika, piktorit Zef Shoshi, skulptorëve Kristqa Rama, Muntaz Dhrami, Shaban Hadëri, Sali Shijaku, etj, shumë kompozitorëve etj; përbënin pëlhurën e merimagës me të cilën partia i kapte si me kthetra për të mos i lëshuar kurrë këta bij të talentuar, që ajo i shfrytëzoi për të përjetësuar e glorifikuar sundimin e saj. Ashtu si përfundoi me turp sundimi i partisë shtet, ashtu po lihet e do të lihet mënjanë nga dita në ditë, si vepër e turpshme, qesharake dhe e dëmshme edhe vepra e këtyre krijuesve e hartuar sipas parimeve partiake të realizmit socialist. Për fatin tonë të mirë këta krijues u përpoqën që krahas kësaj lloj krijimtarie të hartonin edhe vepra thjesht realiste. E këtu është pjesa e shëndoshë e veprës së tyre, të cilën e duam e do ta duam sepse ajo u përket të gjitha shtresave të popullit tonë dhe të gjitha kohëve.

Të tillë krijues janë talente të shquar, por jo Njerëz të Mëdhenj, sepse Njeriu i Madh ndihmon me çdo sakrificë popullin e vet dhe popujt e botës të shkojnë drejt lirisë, kurse ata me pjesën e sëmurë të veprës së tyre i shërbyen partisë shtet për skllavërimin e popullit shqiptar…

Ndërsa publicisti Dalip Greca, Editori i gazetës historike më shumë se një shekullore e shqiptarëve të Amerikës, gazetes Dielli, e cila me 15 Shkrurt feston pervjetorin e 108 te botimit, në mesazhin e tij shkruan: “Shuarja e Dritëro Agollit është një lajm i trishtë për shumicën e shqipatrëve. Në opinionin tim, Agolli ishte dhe mbetet një përfaqësues dinjitoz i Letërsisë Shqiptare. Shqipëria humbi poetin e shquar, lirikun e ëmbël, tregimtarin e rrallë, romancierin brilant, publicistin që guxoi, humbëm përkthyesin, kolosin e madh të letrave shqipe, po ashtu edhe personalitetin  politik, që edhe pse me bindje të majta, i parapriu ndryshimeve dhe u përpoq të zgjoi nga gjumi militantët e partisë ku bënte pjesë dhe te gjithe shqiptaret. Si romancier në mendjen tim Agolli mbetet i papërsëritshëm me “Shkëlqimi dhe Rënia e shokut Zylo”, romani i përkthyer në shumë prej vendeve të Evropës, qe erdhi ne kohen e duhur. Agolli nuk mund të shihet”bardh e zi” si këngëtar i oborrit, pavarësisht se ishte në Krye të Lidhjes së Shkrimatrëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Shumë nga krijuesit me hapësira të kufizuara në kohën e diktaturës e kanë ndjerë mbështetjen e Dritëro Agollit. Nuk mund t’i kërkohet Agollit pse nuk dha mesazhe lirie në kohët e vështira, ndryshe ai s’do të ishte në krye të shkrimtarëve, por do të ishte në burg duke vuajtur si i ndjeri Pjetër Arbnori, apo shkrimtari i burgosur Visar Zhiti, dhe gjithë të shquarit e Letrave shqipe, që iu vunë prangat. Mesazhet që u dhanë me rastin e shuarjes së Tij nga Presidenti i Shqipërisë z. Bujar Nishani, ish Kryeministri Berisha, kreu i Opozitës Lulzim Basha, e të tjerë, tregon vlerat reale Kombëtare të Dritëro Agollit, i cili nuk i perkiste vetem pozites se sotme. Shpirti në Paqe Mjeshtrit të Penës!

Ja si shkruan në mesazhin e saj të ngushëllimit, prozatorja dhe analistja mediatike, Marjana Zeneli Bulku: Letërsia shqiptare humbi një  pelegrin që përshkroi tëj përtej problematikën shqiptare dhe tranzicionet e saj, duke mbetur gjithmonë mjeshtër i fjalës dhe i mendimit. Fenomeni letrar agollian post 90-s,  është një dëshmi e qartë,  se antikonformizmi është promotorr i zhvillimit dhe progresit në art dhe pikërisht kjo e ridimensionoi edhe njëherë veprën e Dritero Agollit duke e renditur atë në kryeveprat e letërsisë sonë dhe duke i ruajtur asaj shkëlqim të përhershëm.

Nëkryetari i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, romancieri dhe publicisti, Vlash Fili, shpreh trishtimin dhe ngushëllimin e tij për humbjen e kolosit të letrave shqipe: “Përpos ngushëllimeve dhe trishtimit, zgjedh lavdinë e veprës së tij që na la pas, përjetë, për gjeneratat e kombit. U prehsh në paqe, me dashurin dhe respektin e gjithë shqiptarve kudo që ndodhen.”

Poetja e shquar e dhimbjes dhe e dashurisë, Iliriana Sulkuqi, mike e hershme e familjes Agolli dhe gjeniut të letrave shqipe, Dritero Agolli, me lot ndër sy shpreh ngushëllimin e saj poetik, ashtu sikundër dinë të “ qajnë”, poetët vetëm poetikisht:

“Lamtumirë Pelegrini Dritëro!… Dhèu të qoftë i lehtë! Fjala të peshoftë sa Dhèu i Globit! Ti,i shtrenjti ynë, Dritëro more sot e përgjithmonë, nga “balta” jote, që magjishëm e ktheve në pasuri kulturore, Çmimin “Nobel”, më të merituar se Çmimi “Nobel” që jepet nga komisione… Sërish do të jesh Pelegrin…, vetëm se ke ndërruar “adresën”…, atje ku të presin të malluar miqtë e tu Fjalës… Lamtumirë, pa lot, sepse kam CD -në me zërin tënd në poezitë e Tua! Pa lot, sepse kam shumë dhurata –libra, stilolaps,fotografi (nga Ju dhe me JU), që më bëjnë të besoj se frymon… Faleminderit, që na dhe në pëllëmbë të dorës çelësat që hapin dyert e Fjalës dhe Njeriut! Dhèu të qoftë i lehtë! Fjala të peshoftë sa Dhèu i Globit! [Ngushëllime Devollinjtë e Dritëroit dhe të tim eti (im atë, nga Zagradeci i Devollit, ose Buzë Uji)! Ngushëllime “ Nëna Shqipëri” e Dritëroit! Ngushëllime Poetë, miq të përhershëm të njeri-tjetrit, kudo që jetoni dhe u ka ngrirë lapsi! Dëgjofshi dhe jetofshi me lajme të gëzuara! Iliriana Sulkuqi, Brooklyn, 4 shkurt, 2017.”

“Është një humbje e madhe për letërsinë shqiptare. Është një humbje e madhe për korpusin e intelektualëve. Është një humbje e madhe për mendimin politik të së majtës shqiptare. Shoqëria civile humbi një autoritet të madh të fjalës së lire. Atdhetarët e vërtetë nuk do të kenë më një flamurtar të mëncur të mendimit përparimtar shqiptar. U prehsh në paqe e qetësi të përherëshme Dritero. Do të kujtohesh për mirë edhe në vitin 3017, ndoshta edhe 4017,-shkruan në mesazhin ngushëllues, publicisti dhe analisti, Asllan Bushati, që është njëkohësisht dhe Nën/Kryetar I Federatës Panshqiptare Vatra të Nolit e Konicës, në Amerikë.

“Ngushëllime familjes Agolli si edhe familjes së madhe shqiptare  të letrave shqipe për këtë humbje të kolosit të letrave. Driteroi i madh dritëroi me vargjet e tij dhe skaliti përmendoren e pavdeksisë dhe të tillë do ta njohin brezat. U prehte në paqe, shpirti i tij! -përcjell mesazhin e tij ngushëllues, poeti dhe shkrimtari, Mëhill Velaj.

Edhe aneëtarë të tjerë, të SHSHSHA-së, shkrimtarë, poetë dhe krijuesë që jetojnë e krijojnë në Amerikë, shprehën trishtimin dhe vlerësimet e tyre nëpërmjet rrjteve sociale dhe mediave online.

Dritërimi i Driteroit të Madh, kujtimi i ndritur i veprës së tij, do të mbeten përgjithmonë në zemrën, mendjen dhe historinë e kombit.

PERGATITI:RAIMONDA MOISIU/SHBA/

Shkruar nga Raimonda MOISIU/

Lajmi  i dhimbshëm dhe  i pabesueshëm, pikëllim i thellë tronditi në dt.4 Mars 2017, qytetin e dijes, kulturës, historisë dhe serenatave, Korcën, bashkëqytetarët korcarë dhe voskopojarë: Shuhet krejt papritur, profesori i letërsisë, historiani erudit dhe enciklopedik, njeriu i përkryer, Vangjel Simaku.

Arësimi në Korcë e ndjen thellë këtë dhimbje e pikëllim për  humbjen e  mësonjësit, dijetarit  dhe arësimdashësit shëmbullor, Vangjush Simaku sikundër e thërrisnin korcarët.  Është dhimbje  e pallogaritshme, humbja e një  kolegu të përkushtuar, miku të  mirë, familjari shembullor. I diplomuar për Gjuhë-Letërsi, Vangjushi ishte i pranishëm në shtypin shqiptar me shkrime historike për Voskopojën dhe njerëzit e shquar voskopojarë ndër kohëra e vite, për  kontributin dhe veprat e tyre që ata lanë pas, letërsi, esse, kritika letrare, poezi, editorialë dhe opinione sociale – politike dhe historike. Në ngushëllimin e tij, një nga bashkëpunëtorët dhe kushëriri i tij, shkrimtari Nikolla Simaku shprehet:

“Kishim shumë punë për të bërë së bashku dhe më duket  sikur më le në  mes të rrugës. Dhimbja  është  e madhe për këdo, por  jo në  moshën tënde, kur kishe kaq vrull, kaq guxim për atë që doje, si dhe kaq projekte në  kokën tënde. Kisha nevojë për  ty, për dijen tënde të gjithanëshme, për intelektin tënd dhe guximin për të foluar atë që të këshillonte ndërgjegja e jote. Në  thelb ti ishe artist, ishe vizionar. Mund të rreshtoj shumë cilësi të tuat, ti ke lënë  trashëgimi kulturore, të spikatura nga ana intelektuale, por, më në fund shumë dhimbje tek familja, tek të afërmit e tu, tek bashkëpunëtorët  e tu, tek njerëzit, që janë  në gjendje të  vlerësojnë njeriun per bukurinë e mendjes, pasionin dhe vrullin jetësor që të  karakterizonte. Ike pa na ” pyetur” duke na lënë tepër të  zhgënjyer në rrugën që të gjithë do ta ndjekim: Vdekjen. Po pse kaq shpejt? I dashur dhe i respektuar nga gjithë fisi i Simakëve, kudo që  janë kudo që jetojnë: Lamtumirë!  Të qoftë dheu i lehtë.” Ndër të  tjera Vangjushi ishte edhe kryeredaktor i Revistës Kulturore-Shkencore “TEMPULLI” qysh prej themelimit, intelektual aktiv dhe një  prej  bashkëpunëtorëve të përkushtuar dhe profesionalë  për  vijimësinë dhe rritjen e cilësisë së Revistës. Por vdekja  e papritur   e rrëmbeu Vangjushin, duke lënë në  mes shumë pasione e angazhime  intelektuale, studimore, letrare, historike,  por mbi të gjitha, i ndërpreu jetën atij në një moshë relativisht të re. Me profesorin e letërsisë dhe enciklopedikun vizionar historik , me lidhte miqësia  jo vetëm si kolegë që vinim të dy nga arësimi dhe vendlindja jonë Korca, por ne ishim në kontakt të vazhdueshëm  duke shkëmbyer  shpesh mendime për temat historike,  vecmas të Korcës dhe Voskopojës, nga ku ai kishte edhe rrënjët e inteligjencës vllahe, duke i botuar ato në gazeta Dielli, SHBA, Tirana Observer dhe gazeta DITA. Një miqësi prej dekadash që kishte në thelb promovimin e vlerave të elitës,inteligjencës  dhe qytetarisë korcare. Fjalët janë  pak dhe  nuk mund të  përshkruajnë dhimbjen dhe trishtimin që la pas ikja e Vangjushit, njeriu i dashuruar me fjalën letërsinë, historinë, mirësinë, progresin për  jetën. Vangjush Simaku ky dijetar enciklopedik historik, artist dhe vizionar shkroi me shumë dashuri e saktësi për qytetin e tij të bukur Korcën, për Voskopojën  e lashtë evidentuar me mjeshtëri. Ikja e tij u përcoll me shumë dhimbje e  trishtim në  gjithë qytetin e Korcës e kudo ku ai kish miq e kolegë, edhe te  patriotët e tij korcarë kudo ku ndodhen që nga Amerika, Tirana , Kosova, Maqedonia, Vjena e tërë Europa dhe deri në Australinë e largët. Dhimbje  e madhe për  humbjen e  profesorit të nderuar të letërsisë, drejtorit të gjimnazit historik “Themistokli Gërmenji”, të historianit dinjitoz dhe poetit të dhimbjes e traditës. Vangjel Simaku do të kujtohet  gjithmonë me shumë  respekt dhe vlerësime pa fund, për dritën që la pas me veprat dhe shkrimet e tij,

Esse-In Memoriam of Francesk Radi/
nga Raimonda MOISIU/

 Francesk Radi ishte njeri i përzëmërt, fisnik dhe tejet modest, talent me shpirtin e lirë të një artisti të shkëlqyer,  gjithmonë në kërkim të së bukurës, nën fuqinë e  tingujve të  kitarës në shtegëtimin pafund të pasionit dashuror  të refleksioneve muzikore dhe artit për muzikën.

Artisti, i cili  theu tabutë e kohës së realizmit socialist  që jetonim, dhe këndoi me shpirtin e lirizmit të tij  dhe ëndrrave të trazuara, mëkatare  e rebele, artisti antikomformist me përplasjen dhe botëkuptimin e botës shpirtërore,  të pasur e ndjesore, me moralin dhe mjerimin e shoqërisë brenda asaj  bote që na rrethonte. Për Frankon, muzika ishte e vetmja fuqi talenti,  shpirti dhe delikatese, sikundër janë përgjithësisht artistët e mirëfilltë, me madhështinë e një vitaliteti, përkushtimi e vullneti të hekurt, artisti që shkriu shpirtin dhe dëshirën, pasionin dhe dashurinë për artin, kulturën e muzikën, vetëm për një duartrokitje, për pak buzëqeshje dhe dinjitet, përballë misterit të rregjimit të kohës, për të bërë  historinë. Dhe ia doli! Franko bëri historinë!

Francesk Radi, që në moshë të re shpërtheu duke kompozuar me tinguj kitare,  në kërkim të identitetit unik të tij, dhe befas “bëri jehonë” në vitet ‘70-ë të shekullit të kaluar me vidioklipet e dy këngëve “Adresa”, dhe “Bicikleta”, aty ku edhe nisi rrugëtimi virtuoz i krijimtarisë  artistike dhe muzikore e tij.  Muzika, ndjenja, stili dhe moda e ritmit muzikor  të kompozuara prej Francesk Radi-it, dallohej lehtë për vizionin se cfarë është muzika që del nga një shpirti dhe mendim i lirë i artistit, për të jetuar në harmoni me natyrën e njerëzit, mes të bukurës e së përditshmes njerëzore. 

Francesk Radi, një muzikant i apasionuar, i talentuar dhe plot frymëzim ka hulumtuar  zhanre të ndryshme në fushën e muzikës,  duke përfshirë bashkimin e elementeve të ndryshme të  ritmeve të muzikës së ndaluar dhe persekutimit shpirtëror, social e kulturor të kohës,  nëpërmjet baladave  romantike e lirike, të ëmbla dhe sentimantale, Brenda tyre ka shumë ndjenjë e melodi harmonike e melankolike, trishtim, dhimbje e dashuri: “Humba pranverën”, “Telefonatë zemrash”,  “Kemi dasëm “o”…”, ritmet

e elementeve të  hard-rock, te “ Rroku i burgut”,  të kombinuar me shpirtin e lirë e të trazuar  të një  “Zemër e lodhur”,  “Ky fat na ra..”, etj. Melodia e tyre kapej shumë shpejt nga publiku, fërshëllehej dhe këndohej nga rinia dhe  kanë mbetur në kujtesën e publikut. Këngët e Frankos, e këtij artisti modest e të mrekullueshëm,  patën një arritje të suksesshme personale dhe kulturore për mijra  fansat  e tij, dhe e kanë kapërcyer me kohë, të paturit e një ndikimi të madh mbi to.  Këngët e tij të para; “Adresa”, dhe “Bicikleta”, arritën kulmin duke u shëndrruar në hit i madh i kohës kur u kompozuan, në cdo notë e tinguj kitare,  antitezë e fortë me  artin e muzikës që kërkohej nga konflikti i luftës së klasave.

Sot për sot, Francesk Radi mbetet një nga artistët dhe këngëtarët më  të rëndësishëm dhe me emër, dhe shumë i dashur, i cili fitoi popullaritet në lartësitë e lavdisë e përjetësisë  me këngët e tij më të mira  ndër vite, që  kanë  pushtuar zemrat dhe kanë  emocionuar  mijra herë,  artdashësit dhe fansat e tij, vecmas me timbrin e zërit të tij të spikatur. Me portetin e një artisti, stilin e tij të veshjes dhe  flokëve të gjata, modën që spikati në rininë e tij, ritmet e muzikës së ndaluar, Franko  sfidoi imazhin e një artisti  që kërkohej nga rregjimi komunist i kohës, edhe kur e cuan në barakën prej druri në Fushë-Arrës, por si një qytetar i rrallë, bashkëshort e baba i mrekullueshëm, artist i pakrahasueshëm, ikonë e artit muzikor ndër vite, ky Celentano shqiptar, nuk u ndal kurrë për të  realizuar pasionin e tij për muzikën. Një nga fotoportretet e fiksuara nga aparati i ekspertit dhe studiuesit të njohur të fotografisë, Qerim Vrionit,-e tregon artistin Francesk Radi në shtator të viti 2009-ë. Gjatë atij takimi artistësh, studiuesi i shquar shqiptaro-amerikan, Qerim Vrioni, i bëri një fotografi këtij artisti të madh, në studion e tij, portret, i cili është nga më të mirët e portretit të Francesk Radit. Më duhet të sjell në vëmendje se në ekranin e kompjuterit të artistit, është portreti i Bethovenit, analogji e ndjeshme tejet njerëzore dhe e spikatur  në formë e në funksion me portretin e Frankos sonë.

Me mëncuri, dashuri, modesti  dhe krenari, vital e unik, Francesk Radi  vazhdoi të kompozonte  duke adaptuar vlerat më të mira muzikore dhe të krenarisë së tij, me vlerat më të mira të lahutës, ciftelisë dhe krenarisë malësore, sfidoi frikën dhe arriti triumfin mbi të, duke  mbetur përjetësisht një vlerë e traditës, historisë dhe trashëgimisë kulturore e muzikore.

Pra pak kohësh u shua kantautori, kompozitori, kitaristi i famshëm dhe këngëtari i njohur Francesk Radi, frymëzimi i kohës së rinisë të brezit tonë dhe brezat që vijnë, i cili me këngët e tij, la  jehonë përjetësie. Humbëm një Artist të madh, një aset të cmuar, vlerë njohëse dhe emër i vlerësuar, një artist që dha aq shumë nga forca e talentit  muzikor dhe mëncurisë së artistit, në fushën e muzikës, artit e kulturës shqiptare.

Francesk Radi i përkët elitës së shquar e brezit të artë të artistëve shqiptarë, një ikonë e paharruar.

Pushofsh në Paqen e Amëshuar, Franko!

Raimonda MOISIU

Flaming Island

Jacksonville, Florida

Prill 2017